Strategiczne partnerstwo

W analizie strategicznego partnerstwa w stosunkach polsko-ukraińskich podstawowym problemem jest właściwe zdefiniowanie terminu strategicz-ne partstrategicz-nerstwo, który tak często jest naduŜywany przez polityków, publi-cystów i naukowców zajmujących się analizą polskiej polityki wschodniej.

Dotyka to głównie polityków, którzy wygłaszając tę formułę, nie do końca zdają sobie sprawę, na czym ma owo partnerstwo polegać. Najczęściej ro-zumiane jest jako szczególny i ponadprzeciętny stan stosunków między partnerami. Pojawia się wówczas takŜe swoista otoczka tajemniczości, związana z deklarowaniem szczególnego charakteru i poziomu wzajem-nych relacji. Sugeruje to, Ŝe stosunki z innymi podmiotami na scenie

poli-________________

107 С.Р. Бурант, Україна i Польща..., c. 102-103.

108 S. Popowski, Antyukraiński gazociąg, „Rzeczpospolita”, 1.09.1993. Do tej pory wszystkie dostawy rosyjskiego gazu i ropy, kierowane do Europy Zachodniej, przechodziły przez tery-torium Ukrainy, co skutecznie utrudniało Rosji wywieranie presji gospodarczej na Kijów.

Planowany nowy rurociąg miał omijać Ukrainę, przechodząc przez terytorium Białorusi, wytrącając w ten sposób z ukraińskich rąk waŜną kartę przetargową. Na dodatek porozumie-nie polsko-rosyjskie podpisane zostało w momencie, gdy Ukraina prowadziła z Rosją nego-cjacje w sprawie podniesienia cen za tranzyt rosyjskiego gazu i ropy, dąŜąc do przybliŜenia ich do cen światowych. Polska prawdopodobnie rozpatrywała to przedsięwzięcie w katego-riach ekonomicznych, podczas gdy dla Ukrainy miało ono charakter przede wszystkim poli-tyczny. Szerzej patrz: M. Czech, W. Zajączkowski, Nie przeoczyć Ukrainy, „Rzeczpospolita”, 17.04.1996, s. 6.

109 B. Моцок, Сучасні українсько-польські..., c. 93-97.

tycznej są na niŜszym poziomie i nie ma w nich „elementów specjalnych”.

Ryszard Stemplowski definiuje strategiczne partnerstwo jako stosunki poli-tyczne między państwami, które przekraczają typowy dla nich poziom współpracy międzynarodowej z innymi państwami. Nie są one jednak ani pochodną członkostwa w NATO, UE i innych organizacjach, ani międzyna-rodowo upodmiotowionym związkiem państw. Łączą partnerów równo-prawnych i są wyposaŜone we wspólną instytucję wymiany informacji i uzgadniania współdziałania. Partnerzy mają, lub deklarują, zbieŜne inte-resy na arenie międzynarodowej i w celu ich realizacji współdziałają w spo-sób szczególny¹¹⁰. Inni badacze uwaŜają, Ŝe strategiczne partnerstwo Polski i Ukrainy oznacza, Ŝe oba państwa nadają szczególną wagę dwustronnej współpracy, stawiając na szybkie zbliŜenie. Nie precyzują jednak, na czym ten szczególny charakter ma polegać i czym się objawiać¹¹¹. Pojawiają się takŜe opinie, Ŝe określenia strategiczne partnerstwo uŜywa się w sytuacji, kiedy dwa państwa nie wiedzą, w jaki sposób i na jakiej podstawie wyróŜ-nić i wyeksponować na arenie międzynarodowej swoje relacje polityczne¹¹². Kwestia strategicznego partnerstwa związana jest ze stosunkami pol-sko-ukraińskimi, które nawet w potocznej świadomości funkcjonowały w pewnych okresach jako szczególne czy teŜ specjalne. Warto przy tym wyraźnie zaznaczyć, Ŝe pierwsze deklaracje o priorytetowym charakterze stosunków polsko-ukraińskich i określaniu ich jako strategiczne partner-stwo pojawiły się na Ukrainie juŜ pod koniec 1992 roku; w Polsce dopiero w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych, w wypowiedziach polityków i dyplomatów¹¹³. Po raz pierwszy publicznie stosunki polsko-ukraińskie

________________

110 R. Stemplowski, Wprowadzenie do analizy polityki zagranicznej, tom I, Warszawa 2007, s. 119-120.

111 E. Orlof, Geneza i znaczenie polsko-ukraińskiego pojednania, [w:] Ukraina a Polska. Partner-stwo strategiczne. Historia. Czas teraźniejszy. Przyszłość, (red.) T. Zarecka, Kijów 2002, s. 14.

112 T. Marczak, Geopolityczne determinanty polsko-ukraińskiego partnerstwa strategicznego, [w:]

Polska – Ukraina. Więcej niŜ sąsiedztwo, (red.) M.S. Wolański, Ł. Leszczenko, Wrocław 2006, s. 17.

113 O teoretycznych aspektach, kryterium i wyznacznikach strategicznego partnerstwa w ukraińskiej polityce zagranicznej według strony ukraińskiej patrz: O. Знахоренко, Стра- тегічне партнерство в українсько-польських відносинах, дисертацiя кандидата політичних наук, Київ 2005; В. Манжола, I. Жовква, Стратегічне партнерство у зовнiшнiй полiтицi Українни, [w:] Polska-Ukraina. Więcej niŜ sąsiedztwo, (red.) M.S. Wolański, Ł. Leszczenko, Wro-cław 2006, s. 171-188; О.Ю. Малиновська, Українсько-польське стратегічне партнерство:

геополiтичний вимiр, [w:] Ukraina a Polska – partnerstwo strategiczne. Historia. Czas teraźniejszy.

Przyszłość, (red.) T. Zarecka, Kijów 2002, s. 80-83; C. Стоєцький, Україна i Польща в сучасних геополiтичних координатах: проблема стратегічного вибору i асиметрiї партнерства, [w:]

Ukraina a Polska – partnerstwo strategiczne. Historia. Czas teraźniejszy. Przyszłość, (red.) T. Zarec-ka, Kijów 2002, s. 78-79; С. Павленко, Сучасний стан українсько-польских взаэмии та персп-ектива спiвпрацi РП i Українни в контекстi майбутнього членства Польщi в ЕС, [w:] Ukraina

mianem strategicznego partnerstwa określiła strona ukraińska w grudniu 1992 roku podczas wizyty ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubi-szewskiego w Kijowie¹¹⁴. Podkreślono, Ŝe Polska jest dla Ukrainy partnerem strategicznym i stosunki z nią są priorytetowe w ukraińskiej polityce zagra-nicznej¹¹⁵. Kolejny raz o Polsce jako najwaŜniejszym partnerze Ukrainy na Zachodzie publicznie mówił ukraiński minister spraw zagranicznych w marcu 1993 roku. Anatolij Złenko oświadczył na konferencji prasowej, Ŝe strategicznym partnerem Ukrainy na Wschodzie jest Rosja, a na Zachodzie Polska¹¹⁶. Wypowiedź ta nastąpiła kilka dni po zamkniętym posiedzeniu parlamentu ukraińskiego, na którym omawiano politykę zagraniczną. Natu-ralnie zwiększyło to jeszcze cięŜar gatunkowy tej wypowiedzi¹¹⁷. Z kolei strona polska raczej starała się unikać tak daleko idących deklaracji, by nie naruszyć polityki równego dystansu w stosunkach z Rosją i Ukrainą. Po-czątkowo reakcja na tę retorykę była dość wywaŜona i mniej entuzjastycz-na. Przekaz z Warszawy był czytelny: partnerzy, nie sojusznicy¹¹⁸. Dopiero w sierpniu 1993 roku premier Hanna Suchocka określiła wzajemne relacje Polski z Ukrainą jako strategiczne partnerstwo i jeden z priorytetów pol-skiej polityki zagranicznej¹¹⁹, jednak miało to miejsce podczas nieformalne-go wystąpienia premier w Ośrodku Studiów Wschodnich. Strona ukraińska wskazuje, Ŝe w oficjalnych informacjach rządu RP o polityce zagranicznej formuła strategicznego partnerstwa w relacjach z Ukrainą pojawiła się do-piero około roku 1998, choć juŜ wcześniej dynamika wzajemnych relacji

________________

a Polska – partnerstwo strategiczne. Historia. Czas teraźniejszy. Przyszłość, (red.) T. Zarecka, Kijów 2002, s. 97-107.

114 C. Стоєцький, Концепція стратегічного партнерства…, c. 153.

115 Właśnie podczas wizyty ministra Krzysztofa Skubiszewskiego ukraińska strona roz-poczęła wobec Polski ewolucyjną politykę deklaracji o strategicznym partnerstwie. Po raz kolejny o takim wymiarze stosunków z Polską wypowiedział się minister spraw zagranicz-nych Anatolij Złenko w marcu 1993 roku. Z kolei w czerwcu 1993 roku podczas pierwszego posiedzenia Komitetu Konsultacyjnego Prezydentów Polski i Ukrainy Leonid Krawczuk powiedział, Ŝe Ukraina traktuje Polskę jako swego strategicznego partnera. Szerzej: T. Петрів, Україна розглядає Польщу як стратегічного партнера, »Голос України«, 26.05.1993.

116 C. Стоєцький, Концепція стратегічного партнерства..., c. 153-154.

117 Idem, Українa в зовнішній політиці..., c. 150-151.

118 A. Prusinowski, Partnerzy, nie sojusznicy, „Polityka”, 5.06.1993; Д. Горун, Українсько- -польскi вiдносини..., c. 44.

119 M. Menkiszak, M.A. Piotrowski, Polska polityka wschodnia..., s. 221. Warto jednak wspomnieć, Ŝe przemówienie premier Hanny Suchockiej w Ośrodku Studiów Wschodnich 31 sierpnia 1993 roku, uznane przez stronę rosyjską za casus belli ze względu na wyraźne popar-cie udzielone Ukrainie, było merytorycznie słuszne, ale wygłoszone w momenpopar-cie, kiedy dni rządu były juŜ policzone. Wydarzenie miało miejsce kilkanaście dni przed wyborami parla-mentarnymi. Wszystkie przedwyborcze sondaŜe jednoznacznie wskazywały na pewne zwy-cięstwo sił postkomunistycznych i odsunięcie od władzy koalicji solidarnościowo-niepod-ległościowej.

była ponadprzeciętna¹²⁰. Mówiono o tym nawet w okresie znacznego obni-Ŝenia dynamiki dwustronnych kontaktów w latach 1993–1995. Mimo utra-conego zaufania ukraińskiego partnera i złego wraŜenia po sprawie Łysenki oraz porozumieniu o budowie gazociągu z Rosją, elity polityczne, zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie, dostrzegały konieczność poprawy stosunków polsko-ukraińskich. Ukraina oczekiwała poparcia Polski dla zrównowaŜe-nia rosyjskich wpływów i zbliŜezrównowaŜe-nia do struktur europejskich. Z kolei w Pol-sce, mimo braku pewności co do dalszych losów Ukrainy, coraz lepiej ro-zumiano konieczność wspierania jej niepodległości.

W marcu 1994 roku z oficjalną wizytą do Warszawy przybył ukraiński minister spraw zagranicznych Anatolji Złenko. Wizyta miała na celu po-prawę negatywnego wizerunku Ukrainy w Polsce i odbudowanie ścisłych relacji¹²¹. Jej najwaŜniejszym efektem było podpisanie 21 marca 1994 roku przez ministrów spraw zagranicznych Polski i Ukrainy Deklaracji o zasadach kształtowania polsko-ukraińskiego partnerstwa. W dokumencie podkreślono, Ŝe istnienie niezawisłej Ukrainy ma wymiar strategiczny dla Polski i jest czyn-nikiem sprzyjającym jej niepodległości, podobnie jak istnienie niezawisłej Polski ma wymiar strategiczny dla Ukrainy i sprzyja jej niepodległości¹²². Deklarację obie strony potraktowały jako potwierdzenie polsko-ukraińs-kiego traktatu z 1992 roku, chociaŜ nie spowodowała ona przełomu we wzajemnych stosunkach, zwłaszcza, Ŝe strona polska wycofała się z okreś-lenia dotychczasowych kontaktów jako strategicznych, proponując w za-mian formułę ścisłego partnerstwa¹²³. Wzajemne relacje charakteryzowały się brakiem pełnego zaufania do partnera i przekonania co do jego rzeczy-wistych intencji. Wpływ na to miało kilka czynników. Po pierwsze na Ukra-inie panował wówczas głęboki kryzys gospodarczy¹²⁴, który sprawił, Ŝe przestała być ona postrzegana przez polskie władze jako atrakcyjny part-ner. Ponadto część polskich polityków zaczynała mieć coraz powaŜniejsze

________________

120 C. Стоєцький, Українa в зовнішній політиці..., c. 73-75; idem, Концепція стратегічного партнерства..., c. 153-154.

121 Польща – сусід давній, партнер новий, »Урядовий Кур’єр«, 24.03.1994.

122 Deklaracja ministrów spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy o zasadach kształtowania polsko-ukraińskiego partnerstwa, „Biuletyn Ukraiński OSW” 1994, nr 3, s. 12-14.

123 Oficjalnie motywowano to niestabilną sytuacją na Ukrainie (kryzys gospodarczy, kampania prezydencka, wybory parlamentarne), jednak prawdziwym powodem, dla którego strona polska zrezygnowała z formuły strategicznego partnerstwa, był ukraiński sprzeciw wobec atlantyckich aspiracji Polski. Ukraina obawiała się poszerzenia NATO o Polskę i rosyj-skich reakcji na ten krok. Geostrategiczne interesy obu państw nadal były rozbieŜne. Dla Polski celem podstawowym było członkostwo w NATO, z kolei na Ukrainie wyraŜano oba-wy, Ŝe wejście państw Europy Środkowej do NATO spowoduje nową Jałtę i kolejny podział Europy. Ukraińskie obawy rzeczywiście mogły być uzasadnione, zwłaszcza Ŝe zgodziła się na rezygnację ze statusu państwa nuklearnego.

124 T.A. Olszański, Trud niepodległości..., s. 54-56.

wątpliwości związane ze zdolnością Ukrainy do utrwalenia swojej nieza-leŜności politycznej. Wątpiono w siłę państwa uginającego się pod cięŜarem ekonomicznego kryzysu i politycznych nacisków Rosji. W Polsce narastała świadomość wewnętrznej słabości Ukrainy i pogłębiającego się podziału społecznego. Traktowano ją jako partnera niepewnego i słabego¹²⁵. Pojawiły się wówczas prognozy moŜliwego rozpadu Ukrainy na dwa lub cztery od-dzielne państwa.

DuŜy wpływ na dynamikę stosunków polsko-ukraińskich w 1994 roku miała sytuacja wewnętrzna Ukrainy. Był to czas wyborów prezydenckich (i parlamentarnych), w wyniku których prezydentem został Leonid Kucz-ma, deklarujący w kampanii wyborczej odbudowanie więzi z Rosją i po-prawę sytuacji ekonomicznej państwa¹²⁶. Dla strony polskiej kampania wy-borcza stała się doskonałym pretekstem do chwilowego zastoju w dwu-stronnych relacjach w oczekiwaniu na ocenę wpływu zwycięstwa Leonida Kuczmy na jakość polsko-ukraińskiego partnerstwa. Nowy prezydent nie przejawiał propolskich sympatii (w odróŜnieniu od Leonida Krawczuka) i nie widział w Polsce pośrednika na ukraińskiej drodze do Europy. Uwa-Ŝał, Ŝe Polska ma niewiele do zaoferowania Ukrainie, szczególnie w kwe-stiach gospodarczych, i skupił się na normalizacji stosunków z Rosją i po-szukiwaniu wsparcia finansowego na Zachodzie¹²⁷. To z kolei ponownie zrodziło w Polsce obawy o trwałość ukraińskiej niepodległości i moŜliwość wykorzystania Ukrainy przeciwko Polsce przez Rosję. Dla Polski Ukraina nadal była państwem dryfującym, które nie moŜe lub nie potrafi dokonać jednoznacznego wyboru w odniesieniu do polityki wewnętrznej (ustrój polityczny) i zagranicznej. Dodatkowo ten niepokój wzmagała prowadzona przez nowego prezydenta polityka wielowektorowości¹²⁸.

Punktem zwrotnym w stosunkach polsko-ukraińskich stał się wybór Aleksandra Kwaśniewskiego na prezydenta Polski¹²⁹. Początkowo jednak Ukraina przyjęła to z pewnym niepokojem powodowanym polityczną prze-szłością prezydenta oraz ze względu na duŜą sympatię, jaką cieszył się na Ukrainie Lech Wałęsa. WyraŜano obawy co do dalszego kierunku polskiej polityki zagranicznej i wskazywano na moŜliwość zacieśniania stosunków polsko-rosyjskich¹³⁰. Wbrew tym obawom, Aleksander Kwaśniewski juŜ w pierwszych dniach urzędowania dał wyraz swojego zainteresowania Ukrainą. W styczniu 1996 roku, podczas uroczystości pogrzebowych

pre-________________

125 C. Стоєцький, Концепція стратегічного партнерства.., c. 154.

126 O. Знахоренко, Стратегічне партнерство…, c. 93.

127 B. Surmacz, Stosunki Ukrainy z Polską..., s. 209-210.

128 T. Kapuśniak, Ukraina jako obszar wpływów..., s. 234-235.

129 T. Зарецка, Українсько-польскi полiтичнi вiдносини…, s. 9.

130 Ukraina na początku 1996 roku, „Materiały i Analizy OSW” 1996, s. 23.

zydenta Francji François Mitterranda w ParyŜu, doszło do pierwszego nie-oficjalnego spotkania przywódców Polski i Ukrainy, którzy uzgodnili, Ŝe w pierwszej połowie 1996 roku Leonid Kuczma złoŜy oficjalną wizytę w Polsce¹³¹. Swój pogląd w kwestii Ukrainy Aleksander Kwaśniewski przedstawił w wywiadzie udzielonym „Gazecie Wyborczej” pod tytułem Niech Europa odkryje Ukrainę. Podkreślił w nim, Ŝe w dwustronnych kontak-tach naleŜy dokonać istotnego przełomu w sensie politycznym, gospodar-czym i symbolicznym. Suwerenna i demokratyczna Ukraina jest dla Polski nie tylko waŜnym sąsiadem, ale takŜe niezbędnym składnikiem nowej, two-rzącej się Europy. Dlatego naleŜy jej pomagać we włączaniu się w krąg wy-darzeń europejskich¹³². Prezydent zadeklarował, Ŝe Ukraina moŜe liczyć pod tym względem na polskie poparcie na arenie międzynarodowej. Pre-zydent od samego początku pełnienia swojej funkcji doceniał jej rolę w Eu-ropie. Rozpoczął takŜe politykę aktywnego wspierania europejskich dąŜeń sąsiada. Bardzo wyraźnie sprzyjał włączaniu Ukrainy w europejskie proce-sy integracyjne, chcąc pokazać Europie, Ŝe jest ona takŜe jej częścią. Mocno zabiegał o równe traktowanie na poziomie państw Europy Środkowo- -Wschodniej, aby ukraińscy politycy nie czuli się izolowani w Europie¹³³. Przykładem uznania roli Ukrainy w sprawach regionu było zaproszenie Leonida Kuczmy na spotkanie przywódców państw Inicjatywy Środkowoeu-ropejskiej, które odbyło się 7-8 czerwca 1996 roku w Łańcucie. Prezydent Ukrainy uczestniczył w tym spotkaniu jako specjalny gość Aleksandra Kwa-śniewskiego¹³⁴. Jego obecność została uznana za wydarzenie i przejaw doce-niania wzrostu roli Ukrainy w Europie. Wydarzenie to moŜna uznać jako symboliczne wprowadzenie Ukrainy do Europy Środkowej, przesuwając ją geopolitycznie do centrum kontynentu. Prezydent Kwaśniewski uznał, Ŝe zbliŜenie Ukrainy do Europy jest moŜliwe i potrzebne interesom Polski, czyniąc to głównym zadaniem polskiej polityki wschodniej¹³⁵.

Przełomowe znaczenie dla stosunków polsko-ukraińskich miała oficjal-na wizyta prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy w Polsce 25-26 czerwca 1996 roku. NajwaŜniejszym elementem była wówczas podpisana Wspólna deklaracja prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i prezydenta Ukrainy o strategicz-nym partnerstwie. Znalazł się w niej zapis mówiący, iŜ istnienie niepodległej Ukrainy jest czynnikiem sprzyjającym utrwaleniu niepodległości Polski,

________________

131 Stosunki polsko-ukraińskie. Kalendarium, „Biuletyn Ukraiński OSW” 1996, nr 1, s. 39.

132 A. Kwaśniewski, Niech Europa odkryje Ukrainę, „Gazeta Wyborcza”, 22.01.1997, s. 16.

133 M. Siwiec, Stosunki polsko-ukraińskie w ostatniej dekadzie, „Polski Przegląd Dyploma-tyczny” 2002, t. 2, nr 6 (10), s. 37-47.

134 Д. Горун, Українсько-польскi вiдносини..., c. 54.

135 R. Kuźniar, Droga do wolności. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2008, s. 162.

podobnie jak istnienie niepodległej Polski sprzyja utrwaleniu niepodległej Ukrainy¹³⁶. Strony zadeklarowały takŜe udzielanie sobie wzajemnego po-parcia w dąŜeniu do jak najszybszej integracji z instytucjami europejskimi oraz strukturami bezpieczeństwa z uwzględnieniem swoich interesów pań-stwowych, a takŜe przeciwdziałanie powstawaniu podziału kontynentu na strefy wpływu¹³⁷. Uznano prawo kaŜdego państwa do wstępowania do międzynarodowych struktur politycznych, gospodarczych i obronnych oraz podkreślono, Ŝe Ŝadne nie ma prawa weta wobec suwerennych decyzji in-nego kraju o przyłączeniu się do wybrain-nego przez siebie sojuszu obronne-go¹³⁸. Ukraina nie była przeciwna wstąpieniu Polski do NATO, jednak Leonid Kuczma domagał się, aby strona polska jednoznacznie odmówiła rozmieszczenia broni jądrowej na swoim terytorium jeszcze przed wstąpie-niem do Paktu. Polska rozumiała źródła niepokoju Ukrainy, jednak nie po-dzielała tego stanowiska¹³⁹. Mimo to Aleksander Kwaśniewski stwierdził, Ŝe nie uwaŜa za konieczne rozmieszczenie broni jądrowej na terytorium Polski. Pod koniec 1996 roku takŜe NATO dawało do zrozumienia, Ŝe nie planuje dyslokacji tej broni na terenie nowych państw członkowskich¹⁴⁰. Prezydent Leonid Kuczma wystąpił z przemówieniem w Sejmie RP, w któ-rym powiedział, iŜ „(...) wspólnym celem powinno być przybliŜanie dnia, w którym przeciętny Polak zobaczy w przeciętnym Ukraińcu swojego brata i przyjaciela i na odwrót. Dostrzeganie w nas waŜnego partnera to juŜ za mało, naleŜy zrobić następny logiczny krok, poprzeć nasz polityczny wybór integracji z Europą oraz wprowadzić Ukrainę do grupy państw Europy Środkowo-Wschodniej”¹⁴¹. Wyraził takŜe wdzięczność Polsce za poparcie udzielane na arenie międzynarodowej, a takŜe zwrócenie uwagi Unii Euro-pejskiej na potrzeby i interesy ukraińskiego państwa. Podkreślił takŜe poli-tyczny wybór integracji z Europą, wyraŜając jednak obawy, aby rozszerze-nie UE o Polskę rozszerze-nie stworzyło z granicy polsko-ukraińskiej nowej granicy cywilizacyjnej Europy. Zaznaczył, Ŝe Ukraina nie występuje zasadniczo przeciw idei rozszerzenia NATO, uwaŜa jednak, Ŝe podczas jej realizacji ze względu na konieczność zasady niepodzielności bezpieczeństwa oraz unik-nięcia powstania nowych linii podziału w Europie powinny być

uwzględ-________________

136 Д. Горун, Українсько-польскi вiдносини..., c. 55-56.

137 Спільна Декларація Президента України та Президента Республіки Польща (за резуль-татами переговорів у Варшаві під час офіційного візиту Президента України до Республіки Польща 25-26 червня 1996 року), »Політика і Час« 1996, № 7, c. 79-81.

138 Wspólna deklaracja prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i prezydenta Ukrainy o strategicznym partnerstwie, „Biuletyn Ukraiński OSW” 1996, nr 3, s. 17-19.

139 O. Знахоренко, Стратегічне партнерство..., c. 108.

140 С.Р. Бурант, Україна i Польща..., c. 106.

141 Wystąpienie prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmy w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej (War-szawa, 26 czerwca 1996 r.), „Biuletyn Ukraiński OSW” 1996, nr 4, s. 27-32.

nione najwaŜniejsze interesy w zakresie bezpieczeństwa wszystkich krajów regionu, a zwłaszcza Ukrainy¹⁴². Oświadczył takŜe, Ŝe oczekuje pomocy ze strony Polski dla zabiegów akcesyjnych do Unii Europejskiej i w sprawie zacieśniania współpracy z NATO. Zasugerował takŜe, aby poszerzyć Trój-kąt Weimarski o Ukrainę. Treść wystąpienia ukraińskiego prezydenta wskazywała na znaczną aktywizację stosunków politycznych Polski i Ukra-iny, a przede wszystkim na coraz bardziej zbieŜne interesy obu państw na arenie międzynarodowej. Ukraina akceptowała polskie aspiracje euroatlan-tyckie, Polska udzielała mocnego poparcia europejskiemu wyborowi Ukrainy i występowała w roli aktywnego pośrednika w kontaktach UE – Ukraina¹⁴³. Polskie i ukraińskie władze doszły do wniosku, Ŝe od stopnia wzajemnych stosunków zaleŜeć będzie bezpieczeństwo narodowych interesów na arenie międzynarodowej. Ponadto zdawano sobie sprawę, Ŝe silny sojusz polsko- -ukraiński będzie miał duŜy wpływ na polityczną pozycję Rosji w Europie.

Strona ukraińska uwaŜała nawet, Ŝe strategiczne partnerstwo z Polską mo-Ŝe w nieodległej przyszłości przyczynić się do przekształcenia się Ukrainy w regionalnego lidera¹⁴⁴.

W 1996 roku powrócono do określania relacji polsko-ukraińskich jako strategicznego partnerstwa. Tym razem to strona polska zabiegała o uści-ślenie dwustronnej współpracy. Przyjęła na siebie rolę adwokata Ukrainy w Europie i starała się wprowadzać ją na „europejskie salony”. Wspierała jej dąŜenia do uzyskania członkostwa w Radzie Europy i Inicjatywie Środ-kowoeuropejskiej, statusu obserwatora w Radzie Państw Morza Bałtyckiego oraz w negacjach z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Przede wszystkim kładła nacisk na wspieranie Ukrainy w zacieśnianiu kontaktów z Unią Europejską i NATO. Przy braku sprzeciwu ze strony Ukrainy wobec członkostwa Polski w NATO Polska zabiegała o przyjęcie oddzielnego do-kumentu poświęconego stosunkom NATO z Ukrainą. Z inicjatywy Alek-sandra Kwaśniewskiego w lipcu 1997 roku doszło do podpisania Karty o szczególnym partnerstwie między NATO i Ukrainą, co było istotnym wyda-rzeniem w kontekście zawarcia przez NATO układu o bezpieczeństwie i stosunkach z Rosją. Udzielanie przez Polskę politycznego wsparcia Ukra-inie i pogłębianie dwustronnej współpracy miało na celu wzmacnianie eu-ropejskiej toŜsamości Ukrainy w jej polityce zagranicznej. Było to o tyle istotne, gdyŜ do połowy lat dziewięćdziesiątych ukraińska dyplomacja wa-hała się w kwestii wyboru opcji geopolitycznej. Nie oznacza to jednak, Ŝe

________________

142 Виступ Президента України Л. Кучми у Сеймі Республіки Польша (Варшава, 26 червня 1996 р.), »Політика і Час« 1996, № 7, c. 81-85.

143 C. Стоєцький, Українa в зовнішній політиці..., c. 145.

144 O. Палій, Польща – Україна: дружба за обопільної відсутності альтернативи, »Підтекст«

1998, № 5/6, c. 45-49.

działania strony polskiej ostatecznie przekonały ją do jednoznacznego wy-boru.

Okres prezydentury Leonida Kuczmy w latach 1994–2004 to czas specy-ficznej polityki wielowektorowości ukraińskiej dyplomacji. Nie przesądzało to automatycznie o wyborze opcji, lecz powodowało stan zawieszenia w polityce zagranicznej i wykorzystywanie tego w zaleŜności od międzyna-rodowej koniunktury. NaleŜy jednak zauwaŜyć, Ŝe wymierne korzyści poli-tyczne z bliskiej współpracy z Polską skłaniały Ukrainę do pewnego zbliŜe-nia, współpracy i pozorów integracji ze strukturami euroatlantyckimi. Ko-niunkturalizm i polityczne profity spowodowały, Ŝe Ukraina dokonała pew-nego przewartościowania swoich działań, co szybko zostało zauwaŜone na arenie międzynarodowej. W uchwalonej w styczniu 1997 roku doktrynie bezpieczeństwa narodowego Ukrainy pojawiło się zasadnicze novum świadczące o coraz większym pragnieniu dąŜenia ukraińskich władz do Europy i euroatlantyckiego systemu bezpieczeństwa¹⁴⁵, zwłaszcza kiedy w marcu 1997 roku minister spraw zagranicznych Hennadij Udowenko oświadczył podczas wizyty w kwaterze NATO w Brukseli, Ŝe strategicz-nym celem jego kraju jest integracja z NATO. Jednak mimo politycznych i górnolotnych deklaracji Ukraina nadal pozostawała państwem niestabil-nym wewnętrzne, tak politycznie, jak i gospodarczo.

Rosnąca dynamika dwustronnych kontaktów polsko-ukraińskich, okreś-lanych mianem strategicznego partnerstwa, charakteryzowała się przede wszystkim wysokim stopniem deklaratywności i opierała na coraz częst-szych osobistych kontaktach przywódców obu państw. Gdyby poprzestać na analizie stosunków polsko-ukraińskich na najwyŜszym poziomie (pre-zydenckim, rządowym), moŜna by określić je mianem modelowych lub wzorcowych. Konieczne jest jednak pytanie, czy intensywne kontakty pre-zydentów, premierów i ministrów, podpisywane liczne umowy, czysto polityczne poparcie na arenie międzynarodowej, wygłaszane oświadczenia i deklaracje przyniosły wymierne efekty i stanowiły oczekiwaną treść sto-sunków polsko-ukraińskich na róŜnych płaszczyznach. Czy była to moŜe tylko pozorna gra, prowadzona bez przekonania i szans powodzenia, obli-czona na ukształtowanie w relacjach z Ukrainą pozytywnej atmosfery, po-trzebnej do spełnienia określonych warunków w perspektywie członkostwa w NATO i Unii Europejskiej.

Pierwsze wątpliwości co do skuteczności polskiego poparcia dla Ukra-iny i realnych efektów strategicznego partnerstwa pojawiły się juŜ w 1998

Pierwsze wątpliwości co do skuteczności polskiego poparcia dla Ukra-iny i realnych efektów strategicznego partnerstwa pojawiły się juŜ w 1998