II. Problem i metoda badań własnych
2.5. Charakterystyka narzędzi pomiarowych
2.5.5. Kwestionariusz Dobranego Małżeństwa wersja II (KDM-2)
Mieczysław Plopa, Jan Rostowski, 2005; Załącznik 9
Inne nazwy tego narzędzia używane w tekście: Jakość dobrania się małżeństwa, Jakość związku małżeńskiego KDM.
Pierwsza wersja K w e s t i o n a r i u s z a D o b r a n e g o M a ł ż e ń s t w a opracowana została przez Jana Rostowskiego (1987) i składała się z 50 pozycji. Mieczysław Plopa (2005) podjął się przeprowadzenia rewizji omawianego narzędzia, wykorzystując analizę czynnikową. K w e s t i o n a r i u s z D o b r a n e g o M a ł ż e ń s t w a w e r s j a I I (KDM-2, KDM-II; Plopa, Rostowski, 2005) pozwala opisywać „jakość związku małżeńskiego w percepcji każdego z małżonków” (Plopa, 2008, s. 69). Umożliwia on ogólny pomiar więzi małżeńskiej oraz pomiar czterech czynników (por. Plopa, 2005):
• i n t y m n o ś c i – jej wysoki poziom związany jest z wysoką satysfakcją ze związku, motywacją do pracy nad nim, chęcią budowania otwartych, bliskich relacji, dbaniem o dobre samopoczucie własne i partnera oraz przekonaniem o wyjątkowej bliskości partnerów i łączącej ich miłości.
• s a m o r e a l i z a c j i – jej wysoki poziom związany jest z wysoką satysfakcją ze związku, który umożliwia realizowanie siebie, swoich wartości i zadań życiowych;
pełnione role małżeństwie i rodzinne są akceptowane, zaś samo małżeństwo jest spostrzegane jako sposób na udane życie.
• p o d o b i e ń s t w a – jego wysoki poziom charakteryzuje małżonków, którzy są zgodni między sobą co do realizacji ważnych celów małżeńskich i rodzinnych; mają podobne poglądy dotyczące wychowania dzieci, organizowania czasu, tradycji rodzinnych.
• r o z c z a r o w a n i a – jego wysoki poziom charakteryzuje małżonków, którzy czują się ograniczani przez związek, nie odczuwają płynącej z niego przyjemności, oddalają się od siebie, często unikają rozwiązywania problemów i angażowania się, spostrzegają swoje małżeństwo jako życiową porażkę.
Narzędzie KDM-2 składa się z 32 stwierdzeń do oceny na pięciostopniowej skali typu Likerta od „całkowicie się zgadzam” („A” = 5) do „całkowicie się nie zgadzam” („E” = 1).
Na skalę Intymności składa się 8 pozycji (stwierdzenia: 1, 5, 10, 14, 19, 23, 27 i 31), po 7 pozycji dla Samorealizacji (3, 7, 12, 16, 21, 25 i 29) i Podobieństwa (4, 9, 13, 17, 22, 26
i 30), Rozczarowania 10 pozycji (2, 6, 8, 11, 15, 18, 20, 24, 28 i 32). Oryginalnie ogólny wynik otrzymuje się przez zsumowanie wyników surowych poszczególnych 4 czynników – dla czynnika Rozczarowanie stosujemy punktację odwrotną, tj. „A” = 1, „B” = 2, itd.
(por. Plopa, Rostowski, 2005). Tak obliczone wyniki surowe można porównać z danymi normalizacyjnymi przeprowadzonymi na polskiej grupie osób pozostających w związku małżeńskim (1830 kobiet i 1780 mężczyzn). Tym samym można odczytać wyniki stenowe dla każdego z 4 czynników jak i dla wyniku ogólnego. Jednak na potrzeby badania własnego zmodyfikowano procedurę i wynik ogólny jak i wyniki dla czterech czynników obliczano jako średnią. Zabieg ten wynika z potrzeby względnego ujednolicenia rozpiętości uzyskiwanych wyników – na potrzeby porównywania wyników KDM-2 i innych narzędzi wykorzystanych w badaniu. Analogicznie jak Plopa i Rostowski (2005) dla wyniku ogólnego średnią obliczono przy odwróconej punktacji dla pozycji z podskali rozczarowanie – tak, aby zachować zależność - im wyższy wynik tym lepsze dobranie małżonków.
Natomiast do obliczeń samego czynnika rozczarowanie nie odwracano punktacji, stąd im wyższy wynik tym wyższe rozczarowanie małżonka.
Jak podają autorzy (Plopa, Rostowski, 2005) wszystkie cztery wymiary narzędzia są ze sobą wzajemnie istotnie skorelowane, p < 0,01 (por. Tabela II.16).
Tabela II.16. Interkorelacje dla poszczególnych wymiarów KDM-2
Intymność Rozczarowanie Samorealizacja Podobieństwo
Intymność –– - 0,58 0,64 0,72
Rozczarowanie - 0,58 –– - 0,48 - 0,59
Samorealizacja 0,64 - 0,48 –– 0,62
Podobieństwo 0,72 - 0,59 0,62 ––
Źródło: Plopa, 2005, s. 74 (N = 2589)
Autorzy (Plopa, Rostowski, 2005) ustalili, że model 4 czynnikowy opisuje uzyskiwane za pomocą KDM-2 wyniki lepiej niż model 2 czynnikowy (podział na wymiar zachowań pozytywnych vs. negatywnych), GFI = 0,87 vs. 0,67, N = 2279 osoby pozostające w związku małżeńskim. Narzędzie cechuje się dobrą rzetelnością dla poszczególnych wymiarów (Plopa, 2005):
• intymność α = 0,89, dla mężów α = 0,88, dla żon α = 0,90
• rozczarowanie α = 0,88, dla mężów α = 0,87, dla żon α = 0,89
• samorealizacja α = 0,83, dla mężów α = 0,83, dla żon α = 0,83
• podobieństwo α = 0,81, dla mężów α = 0,80, dla żon α = 0,82
Moc dyskryminacyjna pozycji dla danych wymiarów narzędzia jest zadawalająca i przedstawia się następująco (Plopa, Rostowski, 2005):
• intymność – dla mężów od 0,72 do 0,55, dla żon od 0,75 do 0,59
• rozczarowanie – dla mężów od 0,68 do 0,53 (jedna pozycja: 0,47), dla żon od 0,73 do 0,59 (jedna pozycja: 0,42)
• samorealizacja – dla mężów od 0,66 do 0,57 (po jednej pozycji: 0,47 i 0,45), dla żon od 0,68 do 0,57 (po jednej pozycji: 0,45 i 0,43)
• podobieństwo – dla mężów od 0,64 do 0,52 (jedna pozycja: 0,38), dla żon od 0,67 do 0,53 (jedna pozycja: 0,41)
Narzędzie charakteryzuje się odpowiednią trafnością teoretyczną (por. wyniki badań zreferowane w rozdziale o bliskich związkach).
Przeprowadzono analizę danych zebranych za pomocą KDM-2 w badaniu własnym (N = 638). Statystyki opisowe dla poszczególnych pozycji skali oraz średnich odpowiedzi dla czterech czynników i wyniku ogólnego, zestawiono w Tabela II.17.
Tabela II.17. Statystyki opisowe KDM-2 dla danych zebranych w badaniu własnym Średnia Mediana Moda Liczność
mody Min. Maks. SD Skośność Kurtoza
KDM2 01 3,96 4 4 355 1 5 0,86 -0,95 0,94
KDM2 02nr* 2,13 2 1 246 1 5 1,16 0,81 -0,31
KDM2 03 4,04 4 5 263 1 5 1,07 -1,17 0,87
KDM2 04 4,17 4 4 286 1 5 0,87 -1,15 1,34
KDM2 05 4,06 4 4 263 1 5 0,95 -1,00 0,54
KDM2 06nr 2,15 2 1 224 1 5 1,16 0,91 -0,01
KDM2 07 4,09 4 5 259 1 5 0,94 -0,89 0,40
KDM2 08nr 2,51 2 2 266 1 5 1,17 0,59 -0,58
KDM2 09 3,81 4 4 292 1 5 1,02 -0,78 -0,03
KDM2 10 3,82 4 4 308 1 5 0,97 -0,82 0,36
KDM2 11nr 1,80 2 1 312 1 5 1,02 1,40 1,47
KDM2 12 3,52 4 4 256 1 5 1,04 -0,52 -0,26
KDM2 13 4,21 4 4 315 1 5 0,79 -1,25 2,54
KDM2 14 3,99 4 4 281 1 5 0,97 -0,98 0,63
KDM2 15nr 1,87 2 1 285 1 5 1,02 1,32 1,40
KDM2 16 3,97 4 4 239 1 5 0,94 -0,78 0,41
KDM2 17 3,69 4 4 333 1 5 0,95 -0,82 0,44
KDM2 18nr 1,67 1 1 355 1 5 0,93 1,56 2,09
KDM2 19 4,07 4 4 293 1 5 0,92 -1,13 1,33
KDM2 20nr 1,82 1,5 1 319 1 5 1,04 1,26 0,81
KDM2 21 3,71 4 4 299 1 5 0,91 -0,64 0,44
KDM2 22 3,46 4 4 277 1 5 1,09 -0,61 -0,29
Średnia Mediana Moda Liczność
mody Min. Maks. SD Skośność Kurtoza
KDM2 23 3,80 4 4 345 1 5 0,92 -0,88 0,56
KDM2 24nr 2,21 2 2 222 1 5 1,14 0,76 -0,28
KDM2 25 3,76 4 4 272 1 5 0,99 -0,77 0,44
KDM2 26 4,19 4 4 287 1 5 0,90 -1,45 2,39
KDM2 27 3,60 4 4 301 1 5 0,99 -0,60 -0,19
KDM2 28nr 2,04 2 1 252 1 5 1,11 0,95 0,12
KDM2 29 3,83 4 4 259 1 5 0,96 -0,71 0,37
KDM2 30 3,85 4 4 343 1 5 0,94 -0,97 0,79
KDM2 31 3,46 4 4 257 1 5 0,99 -0,42 -0,26
KDM2 32nr 1,91 2 1 309 1 5 1,11 1,11 0,29
KDM2-Ogólny 3,91 4 4,03 14 1,78 5 0,59 -0,77 0,62
KDM2-Intymność 3,85 4 4 58 1,13 5 0,72 -0,82 0,66
KDM2-Samorealizacja 3,85 3,86 4 69 1,29 5 0,68 -0,59 0,58
KDM2-Podobieństwo 3,91 4 4 77 1,57 5 0,62 -0,70 0,75
KDM2-Rozczarowanie* 2,01 1,9 1,4 47 1 4,8 0,71 0,85 0,46
źródło: badanie własne
*) odpowiedzi z oznaczeniem „nr” należą do czynnika rozczarowanie, ich kierunek nie został odwrócony, więc im wyższy wynik tym wyższe rozczarowanie
W badaniach własnych czynnik podobieństwo uzyskał najwyższą średnią = 3,91 oraz medianę = 4, przy odchyleniu standardowym = 0,62 (porównaj Tabela II.17).
Następnie czynniki intymność i samorealizacja ze średnią = 3,85 i odchyleniem standardowym = 0,68-0,72. Najniższe wyniki otrzymano dla rozczarowania ze średnią = 2,01 i medianą = 1,9 oraz odchyleniem standardowym = 0,71. Kurtoza dla wszystkich czynników i wyniku ogólnego była dodatnia od 0,46 do 0,75. Wszystkie czynniki i wynik ogólny miały ujemną skośność od -0,82 do - ,59, oprócz czynnika rozczarowania = 0,85; co wynika zapewne z tego, że kierunek odpowiedzi tego czynnika był inny niż pozostałych (por. histogramy: Rysunek II.9, Rysunek II.10, Rysunek II.11, Rysunek II.12, Rysunek II.13).
Rozkład wyników dla każdego z czterech czynników jak i wyniku ogólnego nie ma charakteru normalnego (d Kołmogorowa-Smirnowa = 0,08- ,11, p < 0,01, p Lillieforsa
< 0,01). Wpływa na to między innymi fakt, że większość małżonków jest raczej zadowolona ze swoich małżeństw (wyraźna moda i mediana wynoszące około „4”; por. Tabela II.17).
Podobna ilość badanych osób jest odpowiednio bardzo zadowolona („5”) i częściowo zadowolona, częściowo niezadowolona („3”) ze związku, zaś stosunkowo niewielki procent respondentów jest niezadowolony z małżeństwa (odpowiedzi „2” i „1”).
Rysunek II.9. Histogram dla KDM-2 ogólny wynik; im wyższy wynik tym lepsza więź małżeńska
źródło: badanie własne
Rysunek II.10. Histogram KDM-2 intymność;
im wyższy wynik tym wyższa intymność w małżeństwie
źródło: badanie własne
Rysunek II.11. Histogram KDM-2 samorealizacja;
im wyższy wynik tym wyższe poczucie
samorealizacji w małżeństwie
źródło: badanie własne
Rysunek II.12. Histogram KDM-2 podobieństwo;
im wyższy wynik tym spostrzegane większe podobieństwo poglądów własnych i małżonka źródło: badanie własne
Rysunek II.13. Histogram KDM-2 rozczarowanie;
im wyższy wynik tym wyższe rozczarowanie w małżeństwie
źródło: badanie własne
Przeprowadzono analizę rzetelności KDM-2 dla danych zebranych w badaniu własnym (N = 638). Rzetelność dla całej skali wyniosła Cronbacha α i standaryzowana Cronbacha α = 0,94. Wyniki dla poszczególnych czynników: intymność (Cronbacha α i std.
α = 0,89), samorealizacja (Cronbacha α i std. α = 0,82), podobieństwo (Cronbacha α i std. α = 0,78) i rozczarowanie (Cronbacha α i std. α = 0,85). Uzyskane wyniki są bardzo zbliżone do tych jakie otrzymali autorzy narzędzia (por. Plopa, Rostowski, 2005).
Podobnie jak Plopa i Rostowski (2005) wykonano na danych z własnego badania konfirmacyjną analizę czynnikową (CFA; ang. confirmatory factor analysis), testując model czteroczynnikowy. Obliczenia przeprowadzono zarówno z wykorzystaniem domyślnego estymatora ML (ang. maximum likelihood; domyślnego w pakiecie lavaan dla R) jak i estymator DWLS (ang. diagonally weighted least squares), a także odporną (ang. robust) metodę estymacji WLSMV (ang. weighted least squares means and variance adjusted).
Ostatnie dwie wymienione metody są zalecane m.in. dla danych mierzonych na skali Likerta oraz kiedy rozkład wyników nie jest normalny (por. Brown, 2006; Barendse, Oort, Timmerman, 2014; Flora, Curran, 2004). Dla metody ML uzyskano wyniki bardzo bliskie dobremu dopasowaniu danych do modelu, zaś dla estymatorów DWLS i WLSMV uzyskano dobre dopasowanie danych do modelu – co prezentuje Tabela II.18. Wartość CFI i TLI powinny wynosić 0,9 lub więcej, zaś RMSEA i SRMR powinny wynosić 0,08 lub mniej.
Wykonano także analizę głównych składowych (PCA), gdzie cztery czynniki tłumaczyły łącznie 51,5% wariancji.
Tabela II.18. Dopasowanie CFA modelu czteroczynnikowego dla KDM-2
Obliczono korelacje Spearmana dla wyniku ogólnego i czterech czynników KDM-2.
Wszystkie czynniki są ze sobą istotnie i umiarkowanie lub wysoko skorelowane (por. Tabela II.19).
Tabela II.19. Korelacje między czterema czynnikami i wynikiem ogólnym KDM-2
Wynik
ogólny Intymność Samorealizacja Podobieństwo Rozczarowanie
Wynik ogólny - 0,89 0,76 0,85 -0,86
* wszystkie korelacje są istotne statystycznie na poziomie p < 0,01
Porównano statystyki dla męża a żony dla wyniku ogólnego i każdego z czterech czynników KDM-2 (badanie własne; N = 638). Sumy rang dla męża a żony, a także średnie są bardzo zbliżone i różnice między nimi nie są istotne statystycznie (test U, p > 0,05) (por. Tabela II.20). Największa różnica występuje dla czynnika samorealizacja, który jest wyższy u mężów niż u żon, ale różnica ta nie jest istotna statystycznie U = 47092, p < 0,10.
Tabela II.20. Statystyki opisowe dla KDM-2 w podziale na płeć mąż
Uwaga. Wszystkie różnice między wynikami dla męża a żony nie są istotne statystycznie (test U, p > 0,05)