Pomiar skojarzeń między karierą i rodziną (Explicit IAT)

(ang. Explicit Implicit Association Test; w skrócie eIAT; co można przetłumaczyć jako:

Pomiar wprost dla zmiennych mierzonych Testem Utajonych Skojarzeń, czyli IAT) – Nosek i in., 2002a, 2002b, 2007, 2009, 2011; polskie tłumaczenie: Kurzeja, T., 2011a; Załącznik 18

Jest to kwestionariuszowe, samoopisowe (stąd angielskie: explicit) narzędzie do pomiaru siły skojarzeń między karierą i rodziną a mężczyznami i kobietami. Składa się z dwóch stwierdzeń (kojarzę: „karierę”, „rodzinę”) ocenianych na 7 punktowej skali – od „(1) Silnie z kobietami” do „(7) Silnie z mężczyznami”. Dla stwierdzenia „kariera” (eIAT-01) im wyższy wynik tym odpowiedź silniej stereotypowa (kojarzenie kariery z mężczyznami), zaś dla stwierdzenia „rodzina (eIAT-02) im wyższy wynik tym odpowiedź mniej stereotypowa (kojarzenie rodziny z mężczyznami). Narzędzie to zaczerpnięto z opracowanego przez Anthonego G. Greenwalda, Debbie E. McGhee oraz Jordana L. K.

Schwarza (1998) T e s t u U t a j o n y c h S k o j a r z e ń (IAT; ang. Implicit Association Test;

por. też Greenwald i inni, 2003) – komputerowej metody pomiaru ukrytych postaw, nastawienia. Test IAT pozwala na pomiar siły automatycznego, utajonego (ang. implicit)

skojarzenia między umysłowymi reprezentacjami obiektów lub pojęć w pamięci.

Wersja explicit jest stosowana jako uzupełnienie testu IAT (por. Nosek, Banaji, Greenwald, 2002b; Nosek, Smyth, 2011) – wyniki wersji explicit są zestawiane z wynikami pomiaru implicit. Metodologię IAT można stosować do pomiaru różnych skojarzeń, np. dotyczących wieku, rasy, płci. Tutaj Explicit IAT¹² został wykorzystany jako niezależne od IAT narzędzie.

Anthony G. Greenwald, Brian A. Nosek i Mahzarin R. Banaji (2003) odejmowali od siebie wyniki obu stwierdzeń Explicit IAT (w skrócie: eIAT) uzyskując różnicę między nimi. Kolejność stwierdzeń i skali była tak dobrana, że im wyższy wynik odejmowania tym silniej stereotypowy był wybór osoby badanej. Prawidłowość ta została zachowana w badaniu własnym tak że im wyższy wynik odejmowania tym silniejsze kojarzenie mężczyzn z karierą a kobiet z pracą. Wynik odejmowania może przyjąć wartość od 6 (=7-1) do -6 (=1-7).

Chcąc uniknąć wartości ujemnych do każdej różnicy dodano wartość „7”. Ostatecznie zakres wyników dla różnicy między eIAT-01 a eIAT-02 (zapisanej jako zmienna: eIAT-różnica) wynosi od 1 (silne skojarzenie przeciwne do stereotypu, tj. mężczyźni = rodzina, kobiety = kariera) do „13” (silnie stereotypowe skojarzenie, tj. mężczyźni = kariera, kobiety = rodzina), zaś „7” jest środkiem skali.

Statystyki opisowe dla danych zebranych w badaniu własnym, dla poszczególnych pozycji skali oraz sumy odpowiedzi, zestawiono w Tabela II.25. Dla eIAT-różnica średnia wynosi 8,88, mediana 9 oraz moda 7, odchylenie standardowe 2,36. Wartość minimalna jest równa 1, zaś maksymalna 13. Skośność jest bliska zeru (-0,07), zaś kurtoza jest dodatnia 0,20.

Tabela II.25. Statystyki opisowe dla Explicit IAT

Zmienna N Średnia Mediana Moda Liczność

Mody Min. Maks. SD Skośność Kurtoza eIAT-01

kariera

638 4,53 4 4 251 1 7 1,55 -0,18 -0,26

eIAT-02 rodzina

638 2,64 2 1 237 1 7 1,68 0,85 0,11

eIAT-różnica (eIAT-01 – eIAT-02)

638 8,88 9 7 188 1 13 2,36 -0,07 0,20

źródło: badanie własne

Sami autorzy narzędzia eIAT poświęcają w różnych publikacjach (Greenwald i in., 2003, 2009; Nosek i in., 2007, 2009, 2011) niewiele miejsca na jego opis, w tym właściwości psychometrycznych. Rozkłady wyników dla eIAT w badaniu własnym nie mają charakteru

12 Sami autorzy (por. Nosek, Banaji, Greenwald, 2002b) nie korzystają z określenia „Explicit IAT”, a jedynie odpowiednio „explicit”, czy „implicit stereotypes”; tutaj dodano określenie „IAT” do narzędzia, aby wskazać na jego pochodzenie

rozkładu normalnego, zarówno dla poszczególnych pozycji (eIAT-01: d Kołmogorowa-Smirnowa = 0,20, p < 0,01, p Lillieforsa < 0,01; eIAT-02: d K-S = 0,21, p < 0,01, p Lillieforsa < 0,01) jak i różnicy między nimi (eIAT-różnica: d K-S = 0,15, p < 0,01, p Lillieforsa < 0,01). Normalność dla eIAT-różnica zaburza m.in. duże odchylenie wyników od wartości oczekiwanej dla zakresu odpowiedzi o „1” do „6” (czyli u osób deklarujących skojarzenie przeciwne do stereotypu, tj. mężczyźni = rodzina, kobiety = kariera) oraz wysoka częstotliwość wyników powyżej średniej.

Przeprowadzono analizę rzetelności dla eIAT dla danych zebranych w badaniu (N = 638). Wynik wskazuje na korelację pozycji eIAT-01 z eIAT-02r¹³ bliską zeru (r = 0,07, p < 0,05) oraz rzetelność Cronbacha α i standaryzowaną Cronbacha α = 0,13. Co podważa zasadność stosowania eIAT jako jednorodnej skali, a raczej korzystanie osobno z obu stwierdzeń, tj. eIAT-01 i eIAT-02r. Zmienna eIAT-różnica ma zastosowanie jedynie przez analogię do Greenwald i inni (2003).

Uzyskane wyniki (por. Tabela II.25, Rysunek II.19, Rysunek II.20) wskazują, że osoby badane najczęściej zaznaczały, że „kariera” (eIAT-01) kojarzy im się „(4) ani z kobietami, ani mężczyznami” (mediana = 4, N=251). Zarazem „rodzina” (eIAT-02) kojarzyła się

„(2) umiarkowanie z kobietami” (mediana = 2). Przy czym dla dość dużej ilości badanych osób, także „rodzina” (eIAT-02) kojarzyła się „(4) ani z kobietami, ani mężczyznami”

(N=159).

13 eIAT-01 i eIAT-02 mają odwrotny kierunek skali, dlatego na potrzeby obliczania rzetelności przekodowano eIAT-02 i jej wariant z odwróconym kierunkiem skali zapisano jako zmienna eIAT-02r

Rysunek II.20. Histogram dla twierdzenia eIAT-01 (kariera), odpowiedzi osób badanych

Rysunek II.19. Histogram dla twierdzenia eIAT-02 (rodzina), gdzie odpowiedzi osób badanych

Legenda: 1 = silnie z kobietami, 4 = ani z kobietami, ani z mężczyznami, 7 = silnie z mężczyznami

Osoby badane często wybierały odpowiedź „środkową”, czyli że nie kojarzą kariery czy rodziny „ani z kobietami, ani mężczyznami”. Wynik ten można różnie interpretować.

Najprostsza wydaje się interpretacja „wprost” czyli, że osoby badane rzeczywiście nie deklarują w tym zakresie preferencji. Inna interpretacja: odpowiedź „środkowa” była bezpieczna, „politycznie poprawna”, czyli mogli częściej wybierać ją respondenci o niskim seksizmie tradycyjnym (OFS), zaś umiarkowanym i wysokim współczesnym (MS) – taki trend zaobserwowano w danych z badania własnego tylko dla eIAT-01. Jeszcze inna interpretacja możliwa jest po analizie konstrukcji narzędzia Explicit IAT, które wymuszało na respondentach opowiedzenie się, czy karierę lub rodzinę kojarzą z kobietami bądź mężczyznami. Intuicyjnie wydaje się, że stereotypowo zarówno kariera jak i rodzina mogą kojarzyć się zarówno z kobietami jak i mężczyznami. Zamiast dychotomicznej skali: siła skojarzenia (kariery, rodziny) z kobietami-mężczyznami, można zastosować osobne skale:

siła skojarzenia (kariery, rodziny) z kobietami, siła skojarzenia (kariery, rodziny) z mężczyznami. Stąd odpowiedzi „środkowe” mogą wynikać z chęci zademonstrowania przez niektóre osoby badane, że kojarzą karierę, rodzinę zarówno z kobietami jak i mężczyznami.

Podsumowując – skalę eIAT zastosowano jako narzędzie mierzące stereotypy związane z płcią, dokładniej siłę skojarzeń „kobieta”, „mężczyzna” z „kariera”, „rodzina”.

Skala ta opierała się na propozycji Nosek i współautorów (2002a, 2002b, 2007, 2009; por. też Greenwald i inni 2003). Analiza wyników badania własnego wskazała, że skala eIAT ma nietypowy charakter, np. brak istotnej korelacji między jej dwoma pozycjami. Jej wyniki można interpretować bardzo ostrożnie, ściśle w kontekście w jakim została zastosowana.

Z uwagi na duże wątpliwości psychometryczne e-IAT została wyłączona z modeli badawczych jako miara dotycząca seksizmu. Wykonano dla niej jedynie część obliczeń, które mogą stanowić inspirację dla dalszych prac.

2.5.8. Kwestionariusz Stylu Przywiązania Bielefeld: Oczekiwania