2. Zmiany w polskim rolnictwie po wejciu do UE
2.2. Zmiany w rolnictwie po wejciu do UE
Po wejciu do UE, w porównaniu z okresem przedakcesyjnym, wyra nie zmalaa dynamika spadku powierzchni uytków rolnych, w tym szczególnie gruntów ornych. Natomiast odwrócia si tendencja spadkowa powierzchni plantacji wieloletnich, których powierzchnia w 2009 r. bya o 19% wiksza ni
w 2004 r. Mona domniemywa, e zmiany te wynikaj z objcia Polski WPR, a w szczególnoci z wprowadzenia dopat bezporednich oraz ze wsparcia do plantacji wieloletnich (rys. 2.2).
Rysunek 2.2. Zmiany uytkowania gruntów w polskim rolnictwie (2000-2009)
Tendencje Dynamika
2000 2002 2004 2006 2008
mln ha Uytki zielone 95,7 86,9 94,5 78,6 Inne 116,4 130,6 113,9 173,2 UR – uytki rolne, GO – grunty orne, UZ – uytki zielone, PT – plantacje trwae.
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
W strukturze agrarnej nastpiy due zmiany, które byy kontynuacj
wieloletnich trendów. W okresie poprzedzajcym akcesj do UE (lata 1996- -2002) dynamicznie rozwijay si due gospodarstwa (od 20 do 50 ha UR), które przejmoway ziemi uprawn od maych i rednich gospodarstw, ale rów-nie od gospodarstw powyej 50 ha, gdzie przy wzrocie liczebnoci
zanoto-wano zmniejszenie areau. Zwikszy si area gospodarstw poniej 1 ha, ale ich liczba zmalaa. Po wejciu do UE liczba gospodarstw zmniejszya si
o 28%, a ich area o 3%. Rozwój duych gospodarstw straci na dynamice, ale nadal nastpowao przejmowanie ziemi uprawnej przez gospodarstwa od 20 do 50 ha, zarówno od gospodarstw mniejszych, których liczba i area malay, jak i od wikszych, których liczba pomimo zmniejszenia areau zwikszya si.
Ograniczenie iloci gospodarstw najwikszych jest zwizane z wprowadze-niem regulacji ustanawiajcych górny limit powierzchni gospodarstw rodzin-nych oraz koczeniem okresu dzieraw w drugiej poowie poprzedniej dekady.
Natomiast liczba gospodarstw przejmujcych ziemi nieznacznie wzrosa.
Liczba gospodarstw poniej 1 ha zmniejszya si o 27%. W nieco mniejszym stopniu zmalaa ilo gospodarstw maych i rednich (od 25 do 16%). Zmniej-szy si te ich area, w tym w najwikszym stopniu w grupie od 10 do 20 ha (o 8%). Zmiany te pokazuj, e polskie rolnictwo jest, pomimo duych zmian, nadal bardzo rozdrobnione (rys. 2.3).
Rysunek 2.3. Zmiany struktury agrarnej w Polsce po wejciu do UE
72 73 75
83 84
101
136
97 98 97 95
92 93
109
60 70 80 90 100 110 120 130 140 150
rednio < 1 1 - 5 5 - 10 10 - 20 20 - 50 > 50 Liczba gospodarstw Area
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
W 2002 r. 26% gospodarstw nie prowadzio dziaalnoci rolniczej, a w 2010 r. odsetek ten zmala do 17%, co potwierdza tez o wzrocie produk-cyjnej i prorynkowej orientacji gospodarstw. Po urynkowieniu polskiej gospo-darki w rolnictwie z jednej strony nastpuje powolny proces wzrostu udziau
majtku trwaego w strukturze rodków produkcji, a z drugiej postpuje jego dekapitalizacja. redni obraz polskiego rolnictwa jest w tym wzgldzie bardzo niekorzystny. W 2009 r. stopie zuycia majtku trwaego gospodarstw rolnych przekroczy 75% (rys. 2.4). Sytuacja ta dotyczy przede wszystkim budynków i budowli. Stopie zuycia parku maszynowego jest znacznie mniejszy. Co prawda, po wejciu do UE znacznie zwikszyy si nakady inwestycyjne, a ich udzia w wartoci majtku trwaego niemal si podwoi, jednak nie zmienia to zasadniczego obrazu sytuacji polskiego rolnictwa. Po pierwsze, inwestycji do-konuj gospodarstwa due, silne ekonomicznie, a po drugie inwestycje w wik-szoci dotycz parku maszynowego, a nie budynków i budowli wykorzystywa-nych w produkcji rolnej. Liczb takich gospodarstw mona szacowa na 150 do 250 tysicy. Dziaalno rolnicza prowadzona w pozostaej czci gospodarstw nie pozwala na odtworzenie majtku trwaego, w zwizku z czym zwiksza si
stopie jego zuycia.
Rysunek 2.4. rodki trwae, warto, stopie zuycia w polskim rolnictwie (mld z, %)
0 20 40 60 80 100 120 140
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
mld z
60 62 64 66 68 70 72 74 76 78
%
Netto Brutto % zuycia
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
Niezmiernie trudno jest oszacowa bezrobocie na obszarach wiejskich.
Wedug danych GUS liczba pracujcych w rolnictwie w ostatnich latach jest wzgldnie staa i ksztatuje si nieco powyej 2 mln. Tym niemniej, w
licz-bach tych jest zawarte tzw. bezrobocie ukryte, poniewa stosunkowo dua cz czonków gospodarstw rodzinnych powica na prace w rolnictwie zni-kom ilo czasu. Nie ulega wtpliwoci, e zatrudnienie w rolnictwie si
zmniejsza. Obecnie okoo 22-24% mieszkaców wsi w wieku produkcyjnym pracuje w rolnictwie. Na uwag zasuguje fakt, e 40-45% ogóu bezrobot-nych w kraju, to bezrobotni na terenach wiejskich. Po wejciu do UE propor-cja ta nieznacznie wzrosa, ale przyczynia si do tego redukpropor-cja bezrobocia w innych dziaach krajowej gospodarki (rys. 2.5).
Rysunek 2.5. Liczba bezrobotnych ogóem w Polsce oraz na obszarach wiejski
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
mln
40 42 44 46 48 50
%
Ogóem Na wsi %
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
Produkcj rolnicz, w szczególnoci produkcj rolinn, w Polsce cechuje dua zmienno. Wynika to z niszego poziomu technologicznego i stosunkowo ubogich ziem, co w znacznym stopniu zwiksza wraliwo plantacji na warun-ki meteorologiczne. Po wejciu do UE nastpia pewna poprawa w zakresie technologii produkcji, ale nie na tyle, aby w wyra ny sposób zmniejszy waha-nia produkcji, tym bardziej e kilkakrotnie w tym okresie wystpiy powane anomalie pogodowe. Wahania produkcji powoduj zmiany cen produktów
ro-linnych, co w konsekwencji powoduje wahania koniunktury w produkcji zwie-rzcej i zmiany poziomu produkcji (rys. 2.6).
Rysunek 2.6. Wska nik noyc cen i zmienno produkcji w polskim rolnictwie (w %)
Noyce cen Zmienno produkcji
85
2002 2004 2006 2008 2010
rok poprzedni =100
2000 2002 2004 2006 2008
% rok do roku
Razem Prod. rolinna Prod. zwierzca
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
Po wejciu do UE nie nastpiy wiksze zmiany udziau produktów rolin-nych i produktów zwierzcych. Pewne przesunicia dokonay si wewntrz tych dziaów. Zwikszy si udzia rolin przemysowych oraz produktów ogrodnictwa, a zmniejszy udzia ziemniaków (rys 2.7). Sporód rolin przemysowych zwik-szy si udzia rzepaku kosztem buraków cukrowych, co odzwierciedla wpyw re-formy rynku cukru w UE (rys 2.9). W strukturze produkcji rolin zboowych zwikszy si udzia kukurydzy i pozostaych zbó, wród, których dominuje pszenyto i mieszanki zboowe. Zmala natomiast udzia yta (rys. 2.8).
Rysunek 2.7. Struktura produkcji rolinnej w polskim rolnictwie (wg wartoci, %)
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
35,3 34,4 36,6 39,2 37,9 36,8 41,1 36,3 33,3 42,7 40,8 35,3 14,9 15,4 15,1 14,6 16,8
16,7
1998 19992000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Ziemniaki
Rysunek 2.8. Struktura produkcji zbó w Polsce (wg wartoci, w %)
44,5 43,1 43,8 40,7 40,1 36,6 37,4 36,7 36,5 34,3 36,9 38,9 17,6 16,1 14,2
12,2 13,0 13,6 14,0 14,9 14,0 13,0 15,0 16,3 15,1
17,5 16,8
18,5 16,9 16,9 17,4 17,2 15,8 14,0 7,6 8,4 9,2 9,6
11,1 12,3 12,6 14,2 14,4 15,7 15,6 17,2 2,0 3,0 4,2 4,8 7,5 9,4 8,3 8,1 6,7 7,0 6,0 6,6
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Kukurydza
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
Rysunek 2.9. Struktura produkcji rolin przemysowych w Polsce (wg wartoci, w %)
49,8 49,8 53,0 50,4 57,1 55,2 56,5 58,0 42,8
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Pozostae Biakowe Tyto
Rzepak Buraki cukrowe
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
W produkcji zwierzcej najwiksze zmiany dotyczyy zmniejszenia
udzia-u trzody chlewnej. Zwikszyo si znaczenie drobiu, jaj oraz woowiny. Nie zmieni si natomiast udzia produkcji mleka (rys. 2.10).
Rysunek 2.10. Struktura produkcji zwierzcej w Polsce (wg wartoci, w %)
9,0 9,4 7,7 7,2 7,2 7,0 8,1 10,4 10,5 10,4 11,3 11,5 42,3 39,0 38,3 40,9 40,1 37,6 36,3 33,6 33,5
28,0 26,9 28,5 11,6 11,8
11,3 12,6 13,2
13,1 14,1 14,7 13,6
17,5 16,8 18,4 28,2 31,0 33,7 30,7 30,3
31,2 31,6 32,4 32,5 34,8 34,7 29,6 7,4 7,4 7,9 7,5 8,3 9,3 8,4 7,6 8,6 8,0 9,4 11,1
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Pozostae
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
W 2010 r. w porównaniu z 2003 r. warto produkcji w cenach staych z 2005 r. wzrosa o ponad 23%, w tym produkcji rolinnej o 26%, a zwierzcej o 22%. W porównaniu z poprzednimi okresami dynamika wzrostu produkcji rolniczej po akcesji bya kilkukrotnie wiksza (rys. 2.11).
Rysunek 2.11. Warto produkcji rolniczej w Polsce i jej dynamika Warto produkcji* (mld z) Dynamika
0
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
mld z
Rolinna Zwierzca Razem
Wyszczególnienie 2003 1998
2010 1998
2010 2003 Produkcja rolinna 85,1 107,4 126,2
Produkcja zwierzca 90,9 110,7 121,7
Razem 88,7 109,5 123,4
*) warto w cenach staych z 2005 r.
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
Po wejciu do UE dochody sektora rolnego znacznie wzrosy. Skokowy wzrost dochodów nastpi w 2004 r., (ponad 20 mld z wobec niespena 10 mld w 2003 r.), a wic w pierwszym roku akcesji Polski do UE i objcia krajowego rolnictwa systemem wsparcia dochodów w ramach WPR. W kolejnych latach nie byo ju takiej dynamiki wzrostu dochodów, niemniej jednak daa si za-uway wyra na tendencj wzrostowa. W cenach staych z 2005 r. ich warto
w 2010 r. wyniosa blisko 25 mld z, wobec niespena 10 mld z w okresie bez-porednio poprzedzajcym wejcie do UE (rys. 2.12). Rosnce dochody sektora w poczeniu z redukcj zatrudnienia skutkoway znaczcym zwikszeniem do-chodów w przeliczeniu na penozatrudnionego. W 2010 r. ich wysoko bya prawie o poow wysza ni w 2005 r. i blisko dwukrotnie wysza w porówna-niu z okresem przedakcesyjnym (rys. 2.13).
Rysunek 2.12. Dochody w polskim rolnictwie ich dynamika w latach 1998-2010
0 5 10 15 20 25 30
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
mld z
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
rok poprzedni=100; 2005=100
Dochód z dziaalnoci w cenach staych z 2005 r.
Dynamika (rok poprzedni =100) Dynamika (2005 r. =100)
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
Rys. 2.13.Wska nik dochodów w polskim rolnictwie na penozatrudnionego (2005 =100)
50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS
Z chwil wejcia do UE Polska staa si integraln czci jednolitego ob-szaru celnego UE, wewntrz którego w handlu dobrami, w tym produktami rol-nymi, nie obowizuj adne bariery administracyjno-celne. Wbrew wczeniej-szym obawom, polski rynek nie zosta „zalany” ywnoci z importu. Wrcz odwrotnie, UE staa si gównym rynkiem zbytu dla polskich produktów rolno- -spoywczych. Kluczow rol odegraa tu czciowa liberalizacja obrotów jesz-cze w okresie przedakcesyjnym i cakowita po wejciu do UE. Znajesz-czenie pozo-staych regulacji (reim importowy z wysokimi cami i eksportowy z subsydiami eksportowymi) byo znacznie mniejsze. Rosa równie dynamika importu, ale w znacznie mniejszym stopniu. W wyniku tego Polska sta si eksporterem net-to ywnoci, a nadwyka wymiany handlowej w ostatnich latach przewyszaa 4 mld USD (rys. 2.14).
O ile wejcie do UE skutkowao wyra n popraw wyników handlu za-granicznego produktami przemysu rolno-spoywczego, to w handlu produktami rolnymi nastpio pogorszenie wyników. Saldo wymiany handlowej rolnictwa jest nadal ujemne, a ponadto w ostatnich latach znacznie si pogbio. Jednake ocena tego nie musi by jednoznacznie negatywna. Polska od lat importuje znaczne iloci produktów rolnych nieprodukowanych w kraju. Oprócz tego sprowadzane s due iloci surowców, które po przetworzeniu s eksportowane.
To wanie import wyej wymienionych towarów w znacznym stopniu decyduje o rozmiarach deficytu w handlu produktami rolnictwa. Naley jednak pokreli,
e wpyw regulacji WPR na konkurencyjno produktów polskiego rolnictwa na rynkach midzynarodowych jest znikomy. W pierwszych latach po akcesji pod-nosiy j refundacje eksportowe, ale w miar wyrównywania si cen pomidzy rynkiem UE a rynkami wiatowymi, straciy one na znaczeniu. Dodatkowo re-fundacje kopertowe byy (i s) kwestionowane w ramach wiatowej Organizacji Handlu (WTO) przez kraje trzecie. Pozytywny wpyw sytuacji w handlu pro-duktami przemysu spoywczego przejawia si w stabilizacji rynków poprzez zagospodarowanie nadwyek krajowych, bowiem wiksza cz przyrostu pro-dukcji jest kierowana na eksport.
Rysunek 2.14. Polski handel zagraniczny produktami rolno-spoywczymi (w mld USD)
-4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14 16
1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009
Eksport przemysu rol.-spo. Import przemysu rol.-spo.
Eksport rolny Import rolny
Saldo przemysu rol.-spo Saldo rolnictwa
ródo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS.
2.3. WPR a zmiany w polskim rolnictwie
Jak wida na postawie powyej opisanych zmian, wpyw WPR na polskie rolnictwo nie budzi wtpliwoci, co w pierwszej kolejnoci ilustruje wzrost do-chodów rolnictwa. Wynika to przede wszystkim z wprowadzenia dopat
bezpo-rednich. Wsparcie bezporednie jest szeroko dostpnym instrumentem. Korzy-sta z niego 70-90% gospodarstw powyej 1 ha. Jednake w stosunku do wszyst-kich gospodarstw ta proporcja siga tylko 60%. Do tego dochodzi jeszcze wsparcie wypacane w ramach ONW (okoo 730 tys. wniosków rocznie).
Wpyw wsparcia bezporedniego jest rónoraki i w pewnym sensie sprzeczny.
Dopaty bezporednie z jednej strony powoduj wzrost dochodów rolników, ich stabilizacj i zachcaj do powikszania gospodarstw. Z drugiej strony za, ich wpyw w tym wzgldzie (na obszar gospodarstw) jest jednak ograniczony, po-niewa:
¾ zasób ziemi (szczególnie relatywnie dobrej jakociowo) jest ograniczony,
¾ przyczyniaj si do wzrostu cen ziemi,
¾ stanowic pewne ródo dochodów, czciowo podtrzymuj istniejc
struktur agrarn.
To wyjaniaoby, dlaczego pomimo duych zmian, struktura agrarna nadal jest bardzo rozdrobniona i silnie spolaryzowana. Z kolei wpyw na pro-dukcj (z zaoenia o decouplingu) jest nieznaczny, aczkolwiek dobór rolin do produkcji w pewnym stopniu odzwierciedla list rolin, do których przysuguj
okrelone patnoci. Wsparcie bezporednie, porednio wpywa te na inwesty-cje w rolnictwie.
Stosunkowo duy jest take wpyw instrumentów wspierajcych moderni-zacj rolnictwa, które porednio wpywaj na zmiany struktury agrarnej i kon-centracj produkcji, aczkolwiek grono beneficjentów tych programów pozostaje raczej ograniczone. Pomimo to, po wejciu do UE nastpi wyra ny postp technologiczny w polskim rolnictwie. Poprawio si techniczne uzbrojenie pra-cy, wyraone przykadowo liczb cigników i innych maszyn (np. kombajnów) na 1 ha. Jednake zasig tych programów jest stosunkowo niewielki. W 2011 roku liczba wniosków (nabór) osigna 34,7 tys., a w poprzednich latach bya znacznie mniejsza (okoo 20 tys.), co w stosunku do ogromnej liczby gospo-darstw w Polsce jest liczb znikom. Niemniej jednak, dziki wsparciu w ra-mach WPR wyra nie wida wzrost aktywnoci inwestycyjnej rolników (wzrost wartoci inwestycji i ich udziau w wartoci rodków trwaych). Inwestuje w nie jednak bardzo wskie grono gospodarstw. S to w wikszoci raczej due go-spodarstwa towarowe. W pozostaych nastpuje dekapitalizacja majtku trwae-go. Jeeli chodzi o park maszynowy to sytuacja si przedstawia w miar dobrze, ale szybko postpuje dekapitalizacja budynków i budowli. Skutkuje to wzrostem stopnia zuycia majtku trwaego (do okoo 3/4). Podkreli naley, e podsta-wowym mankamentem jest tu jednak ograniczona liczba beneficjentów. Pro-gramy modernizacji wspieraj koncentracj produkcji i jej specjalizacj, a take korzystnie wpywaj na struktur agrarn.
Wpyw pozostaych regulacji WPR na rolnictwo jest znacznie mniejszy, lub mniej widoczny, przynajmniej w obecnej perspektywie czasowej. Kwoty produkcyjne oraz wymóg przestrzegania zasady wzajemnej zgodnoci wywiera-j równie korzystny wpyw na struktur agrarn oraz procesy koncentracji
pro-dukcji. Jednak ich zasig jest bardzo ograniczony. Ponadto wymagania wzajem-nej zgodnoci, zdaniem rolników, s bardzo problematyczne – utrudniaj pro-dukcj i skutkuj wzrostem kosztów. Z kolei kwoty produkcyjne to ju
bezpo-rednia ingerencja w rynek. S one bowiem niczym innym, jak administracyj-nym ograniczeniem poday. Wród waniejszych konsekwencji wprowadzenia kwotowania produkcji (rynek mleka, czy cukru) naley wymieni pogorszenie stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych, deficyt w bilansie krajowym, wzrost importu oraz zakócenie procesu decyzyjnego rolników.
Ograniczony zasig maj te regulacje rodowiskowe. Pomimo relatywnie duej wartoci wsparcia przypadajcej na jednego beneficjenta (rednio 8-10 tys. z), cigle maa jest liczba gospodarstw korzystajcych z tych programów, aczkolwiek liczba ta z roku na rok dynamicznie ronie, co niewtpliwie przy-czynia si do wzrostu wiadomoci ekologicznej rolników. Pomimo tego, do-tychczasowy wpyw tych regulacji na cay sektor jest znikomy. Podobne wnio-ski pyn z ekspertyzy wykonanej przez L. Wickiego18.
Produkty rolnictwa i przemysu rolno-spoywczego nadal maj due zna-czenie w polskim bilansie handlowym i patniczym. Dodatnie saldo w handlu tymi produktami wpywa na zmniejszenie deficytu handlu zagranicznego. Eks-port produktów rolno-spoywczych sta si wanym kanaem zbytu dla krajo-wego przemysu spoywczego. Dua cz przyrostu produkcji krajowej jest sprzedawana za granic, co stymuluje koniunktur w wielu branach rolnictwa i przemysu rolno-spoywczego. Eksport podtrzymuje ceny produktów rolnych w warunkach wzgldnie staego (lub powoli rosncego) popytu krajowego, co ma znaczenie w zagospodarowywaniu nadwyek produktów rolnych poprzez ich przetworzenie i sprzeda na rynkach zagranicznych.
Brak barier pozwala na atwiejsze uzupenianie niedoborów (zarówno strukturalnych jak i koniunkturalnych) produktów rolnych. Jednak pogbiajcy si deficyt w obrotach produktami rolnictwa nie do koca wiadczy o pogarsza-jcej si pozycji naszych rolników wzgldem importowanych produktów. Du
cze importu stanowi produkty nieuprawiane w kraju, a importowane na za-opatrzenie krajowego rynku oraz do przerobu w przemyle spoywczym i po-nownego eksportu jako produkty przetworzone. Nie dotyczy to produktów zwie-rzcych, szczególne trzody chlewnej i misa wieprzowego. Na pogorszenie sy-tuacji w tym wzgldzie wpyny czynniki rynkowe.
18 L. Wicki, Teoretyczne aspekty WPR, maszynopis, Warszawa 2011.
3. Podsumowanie i wnioski
Podsumowujc, naley jeszcze raz przypomnie slogan, czsto powtarza-ny przed wejciem Polski w struktury UE – WPR to ruchomy cel. Wtedy nie byo do koca wiadomo, jaki bdzie jej ksztat w momencie wejcia Polski do UE. Dlatego naley traktowa WPR jako cigle zmieniajcy si zestaw regula-cji, któremu naley zapewni moliwo odpowiednio szybkiego dostosowania do coraz szybciej zmieniajcych si warunków nie tylko na rynkach rolnych, ale równie w otoczeniu sektora rolnego.
Po kilku latach czonkostwa i po pierwszych dowiadczeniach pozwalaj-cych na wstpn ocen dziaania WPR, mona stwierdzi, e jestemy w fazie formowania rozwiza na kolejny okres programowania. Ocena dotychczaso-wych rozwiza bya bowiem zakócona bd nieoczekiwanym rozwojem sytu-acji rynkowej, bd utrudniona poprzez zbyt krótki okres funkcjonowania tych rozwiza. Niemniej jednak, moe to stanowi wstp do oceny wpywu WPR na polskie rolnictwo, co daje pewne podstawy do formuowania zaoe na kolejny okres programowania.
Nie ulega wtpliwoci, e czonkostwo w UE wywaro pozytywny wpyw zarówno na otoczenie makroekonomiczne rolnictwa, jak i na samo rol-nictwo. Jednake wzrost dochodów konsumentów nie w peni przeoy si na wzrost popytu na ywno, którego dynamika jest nadal stosunkowo niska.
W warunkach wzgldnie stabilnego popytu krajowego handel zagraniczny pro-duktami rolno-spoywczymi peni rol czynnika bilansujcego rynki. Po
wej-ciu w ogromy rynek unijny, eksport tych produktów wzrós w znacznie wik-szym stopniu ni import. W wyniku tego Polska staa si eksporterem netto
ywnoci. Znaczna cz przyrostu produkcji przemysu spoywczego prze-znaczana jest na eksport, co ma korzystny wpyw na koniunktur na wielu ryn-kach rolnych, poprzez efektywne zagospodarowanie nadwyek.
Polskie rolnictwo nadal ma niski udzia w tworzeniu PKB i wartoci do-danej, ale jednoczenie jego udzia w zatrudnieniu jest nieproporcjonalnie wik-szy, co wiadczy o niskiej wydajnoci pracy. Pomimo pewnej poprawy, po
wej-ciu do UE sytuacja w tym zakresie poprawia si tylko nieznacznie. wiadcz
o tym oficjalne statystyki dotyczce zatrudnienia w rolnictwie, które w dalszym cigu jest rezerwuarem ukrytego bezrobocia.
Tempo zmian struktury agrarnej po 2004 r. przyspieszyo, ale jest mniej-sze ni si wczeniej spodziewano. Polskie rolnictwo po ponad 20 latach trans-formacji, w tym kilku latach w UE, charakteryzuje si siln polaryzacj struktu-ry agrarnej. Wyksztacia si w nim grupa gospodarstw struktu-rynkowych, silnych
eko-nomicznie, zdolnych do konkurowania na obszarze UE i wzrosa rynkowa orien-tacja producentów rolnych.
Powanym problemem jest postpujca dekapitalizacja majtku trwaego gospodarstw rolnych. Wielko nakadów inwestycyjnych po wejciu do UE zauwaalnie wzrosa, ale ich warto cigle nie przekracza wartoci deprecjacji majtku trwaego. Inwestycje dotyczyy gównie parku maszynowego i w znacznie mniejszym stopniu budynków i budowli. Istnieje jednak grupa go-spodarstw rolnych, która diametralnie róni si od redniego obrazu w tym wzgldzie. Okoo 150-250 tys. gospodarstw jest zdolna do powikszania swego majtku trwaego.
Wejcie do UE nie miao wikszego wpywu na ogóln struktur produk-cji rolniczej. Nie byo wikszych zmian proporproduk-cji pomidzy produkcj zwierz-c a produkcj rolinn. Wiksze przesunicia nastpiy wewntrz tych katego-rii. Oczywiste jest, e zmiany w rolnictwie nie wynikaj tylko z objcia Polski Wspóln Polityk Roln po wejciu do UE, ale w duej mierze równie ze zmiany warunków rynkowych.
Wpyw poszczególnych instrumentów Wspólnej Polityki rolnej jest zró-nicowany, co znajduje potwierdzenie w ekspertyzie19 L. Wickiego zleconej na potrzeby realizacji zadania. Poczwszy od najwikszego – dopat bezporednich – a koczc na znikomym znaczeniu programów wspierania gospodarstw nisko-towarowych, czy rentach strukturalnych, których zasig jest minimalny. Wpro-wadzone w latach 90. ubiegego wieku patnoci bezporednie s obecnie gów-nym instrumentem wsparcia sektora rolnego w UE. Od 2003 r. byy one stop-niowo oddzielane od produkcji. Odkd decyzje produkcyjne rolników nie s za-lene od otrzymywanego wsparcia, lub jego dua cz nie zaley od decyzji produkcyjnych, poprawia si orientacja rynkowa rolnictwa i jego konkurencyj-no. Nie podlega take wtpliwoci funkcja wspierania dochodów rolniczych, która zabezpiecza (w perspektywie dugoterminowej) sprawno ekonomiczn
i zmiany strukturalne rolnictwa. W latach 2007-2009 rednio okoo 30% docho-dów rolniczych pochodzio z dopat bezporednich.
Ponadto poczenie patnoci bezporednich i wymaga cross compliance powoduje, e ta forma wsparcia peni kluczow rol w dostarczaniu podstawo-wych dóbr publicznych poprzez zrównowaone zarzdzanie ziemi rolnicz (za-chowanie walorów krajobrazowych, biorónorodnoci, dostpno wody, stabi-lizacj klimatu i jako powietrza), czy te dóbr publicznych nie zwizanych ze
rodowiskiem (aktywno na obszarach wiejskich). Obecnie poziom patnoci bezporednich odzwierciedla nie tylko historyczny poziom produkcji
19 L. Wicki, Teoretyczne…, op. cit.
nych dziaalnoci, ale take w pewnym stopniu rónice w sytuacji ekonomicznej poszczególnych krajów czonkowskich.
nych dziaalnoci, ale take w pewnym stopniu rónice w sytuacji ekonomicznej poszczególnych krajów czonkowskich.