9 9 WpływWspólnej PolitykiRolnej na rolnictwo

nr 9

2011

Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej na rolnictwo

Agnieszka Judzińska Wiesław Łopaciuk

2011

9

nr

Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej na rolnictwo

Wpływ Wspólnej Polityki Rolnej na rolnictwo

Praca pod redakcją mgr inż. Wiesława Łopaciuka

Autorzy:

mgr Agnieszka Judzińska

mgr inż. Wiesław Łopaciuk

Autorzy publikacji s pracownikami

Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowego Instytutu Badawczego

Prac zrealizowano w ramach tematu

Analiza efektów wybranych instrumentów wspólnej polityki rolnej i polityki rozwoju obszarów wiejskich

w zadaniu Analiza i ocena instrumentów WPR majcych wpyw na decyzje produkcyjne rolników

Celem pracy jest przedstawienie zarysu teorii z zakresu WPR i jej konfrontacja ze stanem rzeczywistym w polskim rolnictwie, jak równie ocena wpywu wybranych instrumentów WPR na rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich.

Recenzent

dr hab. Krzysztof Firlej, prof. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Opracowanie komputerowe Agnieszka Judziska

Korekta

Krystyna Mirkowska

Redakcja techniczna Leszek lipski

Projekt okadki

AKME Projekty Sp. z o.o.

ISBN 978-83-7658-146-0

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy

00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 tel.: (22) 50 54 444

faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl

Spis treci

Wprowadzenie ..………7

mgr Wiesaw opaciuk 1. Instrumenty wsparcia rolnictwa w ramach WPR ……….8

mgr Agnieszka Judziska 1.1. Wstp ………...8

1.2. Patnoci bezporednie ………9

1.3. Limitowanie produkcji rolnej ………20

1.4. Interwencja rynkowa ……….26

1.5. Dopaty do produkcji, przetwórstwa i konsumpcji ………...35

1.6. Ochrona rynku wewntrznego ………..38

1.7. Zapewnianie konkurencyjnoci na rynku globalnym ………42

1.8. WPR a zasady wiatowego handlu (GATT/WTO) ………...46

2. Zmiany w polskim rolnictwie po wejciu do UE ……….50

mgr Wiesaw opaciuk 2.1. Otoczenie makroekonomiczne ………..50

2.2. Zmiany w rolnictwie po wejciu do UE ………51

2.3. WPR a rozwój polskiego rolnictwa ………...60

3. Podsumowanie i wnioski ………63

mgr Wiesaw opaciuk Literatura …………..………67

Wprowadzenie

Wspólna Polityka Rolna (WPR) przez pó wieku swego istnienia charak- teryzowaa si du elastycznoci i zdolnoci adaptacji do zmiennych uwa- runkowa na rynkach rolnych oraz w innych sektorach gospodarki, zarówno w sensie globalnym, jak i w poszczególnych krajach czonkowskich. Zmiany te odzwierciedlay równie pojawiajce si na jej drodze kolejne wyzwania w po- staci postpujcych procesów globalizacji i liberalizacji, czy kolejnych rozsze- rze Unii Europejskiej (UE). Wizao si to niejednokrotnie z wprowadzaniem znaczcych zmian ksztatu i instrumentarium WPR. Pomimo tego, podstawowe jej cele, okrelone w Traktacie Rzymskim, nie zostay zmienione do dzi, przy- najmniej w sensie formalnym.

Obecnie trwa jedna z najbardziej zoonych i trudnych w historii dyskusja nad przysz WPR. Potwierdzaj to zarówno szerokie spektrum proponowanych zmian, jak te moliwo daleko wikszej redukcji rodków, ni to byo brane pod uwag kilka lat wczeniej. W zwizku z tym, przy zmianach WPR nalea-

oby wybra potencjalnie najbardziej efektywne rozwizania, które przy okrojo- nym budecie potrafiyby sprosta nowym wyzwaniom balansujcym pomidzy produkcj ywnoci, a zrównowaon gospodark zasobami naturalnymi, a tak-

e rozwojem obszarów wiejskich, wczajc w to problem dostarczania dóbr publicznych.

Gównym celem niniejszego opracowania jest pokazanie zarysu teorii z zakresu WPR i jej konfrontacja ze stanem rzeczywistym w polskim rolnictwie oraz na podstawie:

¾ identyfikacji zmian w produkcji rolnej wynikajcych z regula- cji/instrumentów WPR,

¾ identyfikacji instrumentów WPR, które maj istotny wpyw na rolnictwo oraz analiza siy i kierunków oddziaywania ww. instrumentów,

¾ oceny skutków ww. zmian i ich wpywu na rolnictwo pod wzgldem ich efektywnoci i trwaoci.

W celu realizacji zaoonych celów przeprowadzono studia literatury przedmiotu, analiz ustawodawstwa UE i Polski, analiz dokumentów progra- mowych programów operacyjnych obejmujcych dziaania zwizane ze wspie- raniem rozwoju dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich oraz analiz

danych statystycznych GUS oraz danych monitoringowych z wdraania dziaa

zwizanych ze wspieraniem rozwoju dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich pochodzcych z krajowych agencji patniczych.

1. Instrumenty wsparcia rolnictwa w ramach WPR

1.1. Wstp

Akcesji Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku towarzyszyy istotne zmiany ekonomiczno-spoeczne uwarunkowa produkcji i handlu rolno- -spoywczego, a take nowe wzorce funkcjonowania instytucji zwizanych z rol- nictwem oraz obszarami wiejskimi. Zmiany dotyczyy przede wszystkim form wspierania rolnictwa poprzez uruchomienie instrumentów finansowych Wspólnej Polityki Rolnej. Mechanizmy te doprowadziy do wyznaczenia nowych ram oraz zasad funkcjonowania krajowego rynku rolnego. Zniesiono ograniczenia w han- dlu zagranicznym, okrelono nowe zasady interwencji i skupu, wprowadzono li- mity oraz kwoty produkcyjne wybranych produktów, a take uruchomiono dopa- ty bezporednie, jako wsparcie finansowe producentów rolnych. Powstaa nowa instytucja patnicza, zwizane z funkcjonowaniem i realizacj WPR, w postaci Agencji Rynku Rolnego. Natomiast Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ulega reorganizacji oraz otrzymaa szereg nowych uprawnie.

W ramach WPR funkcjonuje szereg zoonych, wzajemnie powizanych mechanizmów sucych realizacji celów objtych t polityk. Wikszo z in- strumentów zawarta jest w dokumentach prawnych w postaci dyrektyw i rozpo- rzdze majcych zastosowanie jedynie do rolnictwa i obszarów wiejskich. Nie- które z nich wchodz w skad innych polityk i regulacji prawnych, m.in. z za- kresu rodowiska, czy te prawa cywilnego. Do gównych zada poszczegól- nych instrumentów WPR nale m.in.: zapewnianie wystarczajcego poziomu produkcji artykuów rolno-spoywczych, ich konkurencyjno na rynku global- nym, a take odpowiedniego standardu ycia producentów rolnych; dbanie o zrównowaenie rodowiskowe oraz o wysok jako produktów zarówno pod wzgldem zdrowotnym, jak i sanitarno-weterynaryjnym¹.

Ze wzgldu na cel oddziaywania instrumenty WPR wspierajce rolnic- two moemy podzieli na:

¾ bezporednio podtrzymujce dochody rolników w postaci patnoci bez- porednich;

¾ regulujce poda produktów rolno-spoywczych poprzez wprowadzenie limitów produkcyjnych (kwoty produkcyjne) na wybrane produkty rolne oraz system odogowania gruntów;

1 S. Szumski, Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 88.

¾ wspierajce rynek wewntrzny oraz podtrzymujce ceny, interwencj ryn- kow, prywatne przechowalnictwo, system cen rynkowych, a take dopa- ty do produkcji, przetwórstwa i konsumpcji;

¾ chronice rynek wewntrzny dziki odpowiedniej polityce importowej, w której skad wchodz m.in.: ca importowe, ceny wejcia, kontyngenty ilociowe, klauzule zabezpieczajce, opaty wyrównawcze itp;

¾ zapewniajce konkurencyjno na rynku globalnych poprzez subsydia oraz opaty eksportowe.

Dobór instrumentów WPR uzaleniony jest od wewntrznych uwarunko- wa dotyczcych rolnictwa oraz obszarów wiejskich w poszczególnych pa- stwach czonkowskich. Ksztat oraz wzajemne oddziaywanie tych instrumen- tów ulega cigym zmianom, najczciej w ramach kolejnych reform WPR.

1.2. Patnoci bezporednie

Wspóln Polityk Roln tworzy szeroki i bardzo zoony zespó wzajemnie powizanych instrumentów prawnych sucych realizacji poszczególnych jej celów. Jednym z podstawowych mechanizmów wparcia rolnictwa o charakterze strukturalnym s patnoci bezporednie, wchodzce w zakres I filaru WPR. Zo- stay one wprowadzone do WPR w 1992 r. w ramach reformy MacSharry’ego w postaci tzw. dopat wyrównawczych. W pocztkowych latach funkcjonowania mechanizm ten mia za zadanie rekompensowa rolnikom utrat dochodu, wywo-

an znaczn redukcj cen gwarantowanych produktów rolnych. W tym okresie wysoko patnoci, zrónicowana w zalenoci od rodzaju produkcji, ustalana bya w oparciu o plon, area upraw i pogowie zwierzt w okresie referencyjnym.

Patnoci bezporednie postrzegane byy jako instrument bardziej jednoznaczny od wsparcia rynkowego i systemu interwencji. Pocztkowo stanowiy one jedynie uzupenienie dla ju istniejcych mechanizmów wsparcia, a z czasem, w wyniku wdraania kolejnych reform, stopniowo je zastpoway². Na mocy postanowie

Agendy 2000 wysoko patnoci bezporednich ulega zwikszeniu, przy jedno- czesnej dalszej redukcji cen gwarantowanych.

Niewtpliwie jednym z gównych impulsów do wprowadzenia oraz pó niejszych modyfikacji form patnoci bezporednich byy uzgodnienia do- tyczce midzynarodowego handlu artykuami rolnymi w ramach WTO. Ko- misja Europejska dya do takiego przeksztacenia patnoci bezporednich, aby mona je byo zaliczy do subwencji, które nie zakócaj funkcjonowania

2 J.T. Krzyanowski, Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej, Wybrane Zagadnienia, Wyd.

SGGW, Warszawa 2009, s. 57.

rynku (green box), przez co stayby si one wolne od wszelkich restrykcji ilo-

ciowych wynikajcych z porozumie WTO.

Kolejne zmiany WPR ukierunkowane byy na systematyczne przechodze- nie od instrumentów wsparcia wpywajcych bezporednio na ceny produktów rolnych oraz rodzaj produkcji do instrumentów wpierajcych poziom dochodów producentów rolnych poprzez wsparcie finansowe dziaa pozaprodukcyjnych.

Na mocy reformy luksemburskiej z 2003 roku patnoci bezporednie zostay oddzielone od struktury i wielkoci produkcji rolnej (tzw. decupling). Miao to sprzyja poprawie alokacji zasobów produkcyjnych oraz wzrostowi orientacji rynkowej producentów. Dopacanie rolnikom do konkretnego rodzaju produkcji sprawiao, e rolnik wytwarza nie to, na co by najwikszy popyt na rynku, ale to, do czego móg otrzyma najwiksze wsparcie. Takie dziaania skutkoway nie tylko nadwykami produkcji na niektórych rynkach, ale take powodoway odbieranie przez rolników niewaciwych sygnaów dotyczcych podanych kierunków produkcji. Obecny ksztat patnoci bezporednich umoliwia rolni- kom lepsze dostosowanie swojej produkcji do faktycznego zapotrzebowania rynku oraz posiadanych przewag konkurencyjnych, jednoczenie zapewnia im niezbdny poziom dochodów. W konsekwencji, oddzielenie dopat od produkcji wpywa korzystnie na wzrost konkurencyjnoci unijnego sektora rolnego, jak równie wzmacnia pozycj Unii Europejskiej na forum WTO.

Reforma luksemburska wprowadzia take, obligatoryjn dla wszystkich krajów czonkowskich, tzw. zasad modulacji, która redukuje wielkoci patno-

ci przyznawanych rolnikom i przekazuje uzyskane w ten sposób rodki na roz- wój obszarów wiejskich. Zgodnie z rozporzdzeniami RE w 2005 roku poziom dopat zmniejszy si o 3%, a w 2006 roku o 4%. W latach 2007-2013 stawka modulacji miaa wynosi 5% rocznie, jednake z uwagi na niewystarczajc

ilo rodków finansowych na realizowanie zada zwizanych z nowymi wy- zwaniami stajcymi przed WPR (takimi jak: zmiany klimatyczne, bioenergia, gospodarka wodna itp.), KE podczas przegldu heath check zaproponowaa dal- sze stopniowe zmniejszanie dopat, a do 2012 roku. Zgodnie z rozporzdzeniem RE z 2009 roku patnoci bezporednie zostaj zmniejszone o: 7% w 2009 r., 8%

w 2010 r., 9% w 2011 r. oraz 10% w 2012 r. Modulacja obejmuje patnoci bez- porednie przyznane gospodarstwom, które rocznie uzyskuj ponad 5 tys. euro dopat. W przypadku gospodarstw otrzymujcych patnoci przewyszajce 300 tys. euro rocznie stawka modulacji przewidziana na dany rok zwiksza si

o 4 pkt proc. Kwota odpowiadajca jednemu pkt proc. rodków na modulacj

pozostaje do dyspozycji kraju czonkowskiego; pozostae rodki dzielone s

midzy kraje UE w oparciu o ustalony algorytm.

System modulacji w Polsce, jak i w pozostaych nowych pastwach czonkowskich stosowany bdzie dopiero od momentu uzyskania przez kade z nich poziomu wsparcia jakie otrzymyway w krajach UE-15 w 2004 roku.

Wówczas stawka modulacji bdzie ogranicza si do rónic pomidzy pozio- mem stosowanym w oparciu o mechanizm stopniowego wprowadzania, a po- ziomem stosowanym w pastwach „pitnastki”.

Komisja Europejska ustanowia take nowe metody zarzdzania patno-

ciami bezporednimi. Okrelone zostay cakowite kwoty netto patnoci bez- porednich, które pastwa czonkowskie mog przyzna na dany rok kalenda- rzowy. W przypadku ryzyka przekroczenia ustalonych puapów, pastwa czon- kowskie s zobowizane do przeprowadzenia liniowego zmniejszenia patnoci bezporednich w odniesieniu do jakiegokolwiek roku kalendarzowego przed 2013 rokiem. Oszczdnoci uzyskane poprzez zwikszenia stawek modulacji, pastwa czonkowskie mog zatrzyma dla siebie i z przeznaczeniem na realiza- cj dziaa zwizanych z rozwojem obszarów wiejskich.

Na mocy reformy luksemburskiej otrzymanie patnoci bezporednich uzalenione zostao od speniania przez beneficjentów okrelonych standardów zgodnych z zasad wzajemnej zgodnoci (tzw. cross-compliance). Standardy te zostay podzielone na trzy obszary:

¾ A – obejmujcy zagadnienia z zakresu ochrony rodowiska naturalnego oraz identyfikacji i rejestracji zwierzt;

¾ B – dotyczcy zdrowia publicznego, zdrowotnoci rolin i zwierzt oraz zgaszania niektórych chorób;

¾ C – obejmujcy dobrostan zwierzt.

W pastwach UE-15 mechanizmy cross-compliance byy wdraane stopniowo w latach 2005-2007. Polska, i inne nowe kraje czonkowskie, bezporednio po akcesji do UE zobowizane byy jedynie do przestrzegania norm Dobrej Kultury Rolnej zgodnych z ochron rodowiska (GAEC). Dopiero od 2009 roku w UE-12 zaczy obowizywa wymogi cross-compliance z obszaru A, nato- miast standardy z obszaru B i C s wdraane od 2011 roku (z moliwoci prze- sunicia wdroenia dobrostanu zwierzt do 2013 roku).

W celu umoliwienia pastwom czonkowskim szybszego reagowania na zmieniajce si potrzeby wynikajce z ogólnej orientacji WPR, wprowadzony zosta instrument dodatkowych patnoci ukierunkowanych na wsparcie dzia-

a produkcyjnych istotnych z punktu widzenia poprawy jakoci produkcji i marketingu oraz ochrony rodowiska. Poczwszy od 2010 roku pastwa czon- kowskie stosujce system SPS mog wykorzystywa do 10% krajowych pua- pów wsparcia bezporedniego na specjalne dopaty (wsparcie specjalne) dla rolników z tytuu:

¾ prowadzenia okrelonych rodzajów gospodarki rolnej, które maj istotne znaczenie dla ochrony lub poprawy rodowiska naturalnego, poprawy ja- koci produktów rolnych lub poprawy wprowadzania do obrotu produk- tów rolnych;

¾ stosowania zaostrzonych norm w zakresie dobrostanu zwierzt;

¾ szczególnych niedogodnoci, których dowiadczaj rolnicy w sektorze mleczarskim, woowiny i cielciny, misa baraniego i koziego oraz w sektorze ryu na obszarach najsabszych pod wzgldem gospodarczym lub wraliwych pod wzgldem rodowiskowym;

¾ restrukturyzacji na obszarach podlegajcych lub objtych programami rozwoju w celu uniknicia porzucania gruntów lub ukierunkowania na szczególne niedogodnoci, których dowiadczaj rolnicy na tych obszarach;

¾ dopat do skadek z tytuu ubezpiecze upraw rolnych od klsk ywioo- wych oraz funduszy wzajemnego inwestowania w zakresie chorób zwierzt.

Pastwa czonkowskie mog ustanowi limity dla poszczególnych rodków.

Przyznawanie dopat bezporednich w caej UE oparte jest na systemie ewidencji IACS – Integrated Administration and Control System (Zinte- growany System Zarzdzania i Kontroli). Stanowi on gówne narzdzie kon- troli wydatków Europejskiego Funduszu Rolniczych Gwarancji finansujcego wsparcie polityki rynkowej w ramach I filaru WPR. Przystpienie do systemu jest dobrowolne, przy czym niezbdne do otrzymania dopat do produkcji.

W Unii Europejskiej funkcjonuj dwa systemy wsparcia w obszarze do- pat bezporednich:

¾ System patnoci jednolitej (SPS – Single Payment Scheme);

¾ System jednolitej patnoci obszarowej (SAPS – Single Area Payment Scheme).

Patno jednolita zostaa wprowadzona na mocy reformy WPR z 2003 roku. Zastpia wikszo wczeniejszych patnoci bezporednich powizanych z poszczególnymi rodzajami produkcji rolnej. Zasadniczym elementem prawi- dowego funkcjonowania tego mechanizmu wsparcia byo uznanie powierzchni gruntów rolnych za gówny miernik obliczania patnoci. Pastwa UE-15 miay swobod wyboru modelu patnoci jednolitej, dodatkowo pozwalano im na za- chowanie powizania wysokoci patnoci z produkcj rolnicz. W ramach sys- temu SPS mona wyróni trzy modele patnoci:

¾ historyczny (tzw. jednolita patno na gospodarstwo) – uprawniajcy do patnoci w oparciu o indywidualne dla kadego rolnika kwoty referen- cyjne i liczb uprawianych przez niego hektarów;

¾ regionalny (tzw. jednolita patno regionalna) – w którym podstaw

uprawnie do zryczatowanych patnoci stanowi kwoty wypacane rolni- kom w okresie referencyjnym w danym regionie, jednakowe dla wszyst- kich gruntów lub zrónicowane na uytki zielone i pozostae grunty;

¾ hybrydowy (mieszany) – stanowicy poczenie modelu hybrydowego i regionalnego.

Patnoci SPS kraje UE-15 wprowadzay stopniowo w latach 2005-2007.

Wikszo z nich, w tym Francja, wybraa model historyczny, natomiast pozosta-

e wdroyy róne warianty modelu hybrydowego (zmienny lub stay³). Model regionalny nie by dotychczas wprowadzony w adnym z krajów czonkowskich.

Sporód nowych pastw czonkowskich jedynie Malta i Sowenia zdecy- doway si wdroy w 2007 roku system SPS. Polska oraz pozostae kraje UE-12 wdroyy system jednolitej patnoci obszarowej (SAPS). Zgodnie z po- stanowieniami Traktatu akcesyjnego z 2003 roku, gówne regulacje oraz ele- menty SAPS zostay wprowadzone podczas procesu negocjacyjnego. Przyjcie uproszczonego systemu patnoci miao uatwi prace przygotowawcze, jak równie zredukowa koszty, zwizane z przystpieniem do UE. W skad koperty finansowej przeznaczonej na patnoci bezporednie wchodz dwa elementy:

rodki z budetu unijnego, wypacane jako stawka podstawowa w przeliczeniu na ha uytków rolnych i rodki z budetu krajowego, dzielone midzy okrelone sektory, skadajce si na patnoci uzupeniajce.

Kwota dopat ustalana jest w oparciu o uytki rolne utrzymywane w do- brej kulturze rolnej i wysoko tzw. plonu referencyjnego. Krajowa stawka jed- nolitej patnoci obszarowej na hektar ustalana jest corocznie poprzez podziele- nie rocznej koperty finansowej przez obszar uytków rolnych (tzw. powierzch- ni referencyjn⁴). Podstaw rocznej koperty finansowej jest suma patnoci bezporednich przysugujcych pastwu czonkowskiemu na podstawie limitów produkcji oraz wysokoci stawek patnoci bezporednich obowizujcych w danym roku.

Wysoko patnoci uzupeniajcych dla poszczególnych upraw rolnych ustalana jest raz w roku, w drodze rozporzdzenia Rady Ministrów, przy uwzgldnieniu ustale z Komisj Europejsk (dotyczcych m.in. preferowanych kierunków produkcji rolniczej), zaoe ustawy budetowej na dany rok oraz

3 Wyrónia si dwa modele hybrydowe: statyczny (niezmienny) oraz dynamiczny, zmierzaj- cy do stawki jednolitej.

4 Powierzchnia referencyjna, obliczona dla naszego kraju, wyniosa 14 137 tys. ha, co wobec 15 960 tys. ha uytków rolnych stanowio 88,6%. Nasz plon referencyjny przyjty dla lat o niekorzystnych wynikach, by powodem, midzy innymi, niszych dopat w stosunku do rolników UE-15.

zobowiza Polski zawartych w umowach midzynarodowych. Wysoko pat- noci bezporednich w danym roku kalendarzowym ustala si jako iloczyn de- klarowanych przez producenta rolnego i pozytywnie zweryfikowanych przez ARiMR, powierzchni gruntów rolnych i poszczególnych upraw oraz stawek patnoci na 1 ha gruntu⁵.

W systemie jednolitej patnoci obszarowej (SAPS) wyróniamy dwa ro- dzaje kwot patnoci:

¾ jednolita patno obszarowa (JPO),

¾ uzupeniajca patno obszarowa (UPO).

Jednolita patno obszarowa jest patnoci bezporedni, przyznawan

rolnikom w ramach przejciowego uproszczonego systemu wsparcia dochodów.

Jest ona w caoci finansowana z budetu Unii Europejskiej. Polska w traktacie akcesyjnym wynegocjowaa rodki na dopaty dla rolników w wysokoci 25%

wartoci patnoci stosowanych w krajach UE-15 (na dzie 30 kwietnia 2004 roku). W kolejnych latach poziom krajowych patnoci by zwikszany kolejno do 30% w 2005 roku, 35% w 2006 oraz o 40% w 2007 roku. Od 2008 roku stawki patnoci bezporednich rosn o 10 p.p. rocznie, aby w 2013 roku osi- gn 100% wsparcia UE-15.

Jednolita Patno Obszarowa przysuguje rolnikowi, jeeli na dzie

31 maja danego roku, posiada on grunty orne wchodzce w skad gospodarstwa rolnego oraz spenia nastpujce wymogi:

¾ posiada dziaki rolne o cznej powierzchni nie mniejszej ni 1 ha, przy czym minimalna powierzchnia pojedynczej dziaki rolnej w ramach zo-

onego wniosku stanowi przynajmniej 0,1 ha powierzchni gruntów wyko- rzystywanych rolniczo;

¾ utrzymuje grunty orne w Dobrej Kulturze Rolnej (Good Agricultural and Enviromental Conditions – GAEC) zgodnej z ochron rodowiska oraz spenia pozostae wymogi wzajemnej zgodnoci;

¾ posiada numer identyfikacyjny w trybie przepisów o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie patnoci.

Do jednolitej patnoci obszarowej kwalifikuj si:

¾ grunty orne, w tym roliny uprawiane w szklarniach i tunelach foliowych;

¾ trwae uytki zielone, w tym:

ƒ sady,

ƒ drzewa orzechowe,

5 R. Kisiel, K. Babuchowska, R. Marks-Bielska, Wykorzystanie dopat bezporednich przez rolników z województwa warmisko-mazurskiego, Wyd. UWM, Olsztyn 2008, s. 45.

ƒ winnice,

ƒ plantacje rolin jagodowych,

ƒ chmiel,

ƒ szkóki drzew i krzewów,

ƒ roliny przeznaczone do wyplatania,

¾ ogródki przydomowe;

¾ zagajniki o krótkiej rotacji, tj. jednolite gatunkowo uprawy drzew, takich jak:

brzoza, topola oraz wierzba (poza wierzb do wyplatania) o powierzchni co najmniej 0,1 ha, w których zbiór dokonywany jest w cyklu nie duszym ni:

8 lat w przypadku upraw brzozy i 6 lat w przypadku pozostaych upraw;

¾ elementy krajobrazu zachowane w obrbie dziaki rolnej obejmujce: drzewa bdce pomnikami przyrody, oczka wodne (o cznej powierzchni mniejszej ni 100 m²) oraz rowy (do 2 m szerokoci);

¾ obiekty pooone w obrbie dziaki rolnej, takie jak: ywopoty, pasy drzew,

ciany tarasów, nieutwardzone drogi dojazdowe wydzielone w obrbie dzia-

ek rolnych oraz mury stanowice element dobrej kultury rolnej (jeeli ich cakowita szeroko nie przekracza 2 m, i które nie stanowi odrbnej dziaki ewidencyjnej).

O uzupeniajc patno obszarow moe ubiega si rolnik, którego produkcja jest wspierana w ramach WPR. Dodatkowo spenia on wymogi do otrzymania jednolitej patnoci obszarowej i zoy odpowiedni wniosek. Pat- noci UPO s w caoci finansowane z budetu krajowego. Poczwszy od 2007 roku Polska uzupenia poziom patnoci o 30% penej kwoty dopat ponad po- ziom waciwy dla danego roku, co oznacza skrócenie czasu zrównywania si

krajowego poziomu dopat bezporednich z poziomem wsparcia w pastwach UE-15 o trzy lata, tj. do 2010 roku⁶.

Do uzupeniajcych patnoci obszarowych kwalifikuj si:

¾ powierzchnie upraw w plonie gównym obejmujce:

ƒ zboa i mieszanki zbó (w tym kukurydza),

ƒ roliny oleiste (rzepak, rzepik, sonecznik, soja),

ƒ len wóknisty i oleisty, konopie na wókno,

ƒ orzechy (orzech woski, leszczyna),

ƒ roliny wysokobiakowe (bób, bobik, ubin sodki, groch siewny),

ƒ roliny strczkowe (wyka, soczewica, ciecierzyca),

ƒ roliny strczkowe pastewne,

ƒ roliny przeznaczone na materia siewny,

6 W tym 70% wsparcia pochodzcego z budetu UE oraz 30% z krajowych patnoci uzupe- niajcych.

ƒ roliny motylkowe drobnonasienne,

ƒ roliny okopowe pastewne (z wyczeniem ziemniaków),

ƒ trawy na trwaych uytkach zielonych przeznaczonych na susz paszowy,

ƒ powierzchnie upraw traw itp.

¾ powierzchnie gruntów ornych, na których nie jest prowadzona uprawa rolin, jeeli na gruntach tych:

ƒ rolnik dokona zasiewu w celu podniesienia yznoci gleby poprzez wprowadzenie do niej wieej masy rolinnej,

ƒ rolinno zostaa przyorana lub wprowadzona do gleby na skutek zastoso- wania innego zabiegu mechanicznego w terminie do dnia 31 sierpnia roku, w którym zosta zoony wniosek o przyznanie patnoci uzupeniajcej,

ƒ uprawa jest prowadzona duej ni rok.

Krajowe patnoci uzupeniajce w latach 2004-2010 realizowane byy w nastpujcych sektorach: upraw podstawowych (m.in. zboa, roliny oleiste, wysokobiakowe), chmielu, skrobi ziemniaczanej, tytoniu, rolin przeznaczo- nych na pasz uprawianych na trwaych uytkach zielonych (tzw. patno zwie- rzca wypacana od 2007 roku). Patnoci uzupeniajce do skrobi ziemniacza- nej i tytoniu wypacane s do tony produkcji, podczas gdy pozostae patnoci uzupeniajce wypacane s do ha uytków rolnych. Ponadto w wyniku reformy na rynku cukru oraz owoców i warzyw z budetu unijnego wypacane s: od- dzielna patno cukrowa (od 2006 roku) oraz oddzielna patno z tytuu owo- ców i warzyw (patno do pomidorów) i uprawy owoców mikkich przezna- czonych do przetwórstwa (od 2008 roku). Natomiast w 2010 roku zlikwidowane zostay patnoci uzupeniajce do uprawy rolin energetycznych, a w 2011 roku do upraw orzecha woskiego i leszczyny.

Od 2010 roku, na mocy postanowie przegldu Health Check, realizo- wane s take nowe formy wsparcia tzw. wsparcie specjalne, w postaci:

¾ specjalnej patnoci obszarowej do powierzchni upraw rolin strczko- wych i motylkowatych drobnonasiennych;

¾ patnoci do krów utrzymywanych w gospodarstwach pooonych na ob- szarach wraliwych, pod wzgldem gospodarczym lub rodowiskowym, które dowiadczaj szczególnych niedogodnoci z tego tytuu;

¾ patnoci do owiec utrzymywanych w gospodarstwach pooonych na ob- szarach wraliwych pod wzgldem gospodarczym lub rodowiskowym, które dowiadczaj szczególnych niedogodnoci z tego tytuu.

Wnioski o przyznanie patnoci rolnicy mog skada w biurach powiato- wych ARiMR, waciwych ze wzgldu na miejsce zamieszkania lub siedzib

wnioskodawcy, a take za porednictwem poczty. W 2010 roku rolnicy mogli skada wnioski w terminie od 15 marca do 17 maja. Istnieje moliwo zoe-

nia wniosku take w terminie 25 dni po wyznaczonym terminie (w 2010 roku do 11 czerwca), jednake w takim wypadku przysugujca rolnikowi patno jest pomniejszana o 1% za kady dzie roboczy opó nienia. Wzór wniosku opraco- wuje kadorazowo ARiMR, w oparciu o regulacje prawne KE oraz wytyczne MRiRW. Pocztkowo formularz wniosku by stosunkowo prosty, jednak w mia- r pojawiania si nowych krajowych patnoci uzupeniajcych by rozszerzony.

Zgodnie z prawodawstwem unijnym i krajowym pastwo czonkowskie zobo- wizane jest do rozprowadzenia wydrukowanych, spersonalizowanych formula- rzy wniosku o patnoci w oparciu o powierzchnie okrelone w roku poprzednim oraz dokumentacj graficzn dotyczc deklarowanej powierzchni. W 2010 r.

ARiMR dostarczya rolnikom ponad 1,4 mln spersonalizowanych wniosków o przyznanie patnoci do gruntów rolnych.

W 2010 roku rolnicy mogli ubiega si o nastpujce rodzaje patnoci:

¾ jednolit patno obszarow (JPO) w wysokoci: 562,09 z/ha,

¾ krajowe uzupeniajce patnoci obszarowe (UPO), stanowice uzupe- nienie patnoci bezporednich, z wynikajcego z przyjtej w negocjacjach akcesyjnych stawki JPO, w tym:

ƒ patno do upraw podstawowych w wysokoci 327,28 z/ha (m.in. do zbó, rolin oleistych, rolin strczkowych itd.);

ƒ patno do powierzchni upraw chmielu w wysokoci 1420,07 z/ha.

Uzupeniajca patno do uprawy chmielu od 2010 r. realizowana jest w caoci w formie niezwizanej z produkcj. O wsparcie to mog si

stara rolnicy, którzy w danym roku speniaj warunki do przyznania JPO oraz zoyli wniosek o jej przyznanie, a take uprawiali chmiel w 2006 roku, do uprawy którego przysugiway im wówczas patnoci uzupeniajce z tego tytuu. Wielko tej patnoci uzaleniona jest od powierzchni uprawy chmielu, do której przyznano patno uzupeniaj- c w 2006 r.;

ƒ patno zwierzca, której stawka w 2010 roku wyniosa 439,03 z/ha.

Patno zwierzca przysuguje rolnikowi, który jest wacicielem zwie- rzt gospodarskich (byda, owiec, kóz, koni), wpisanych do rejestru zwierzt gospodarskich. Przyznaje si mu patno uzupeniajc do powierzchni trwaych uytków zielonych lub upraw traw na gruntach ornych, przeznaczonych na pasz. Wsparcie z tytuu utrzymywania zwierzt gospodarskich ma na celu polepszanie jakoci uytków zielo- nych, biorónorodno rodowiska, jak równie wpywa pozytywnie na ekosystem i krajobraz obszarów wiejskich. Ponadto patno zwierzca sprzyja poprawie konkurencyjnoci produkcji i ogranicza wycofywanie si rolników z mniej dochodowych kierunków produkcji;

¾ specjalna patno obszarowa do powierzchni upraw rolin strczko- wych i motylkowych, której stawka wyniosa 207,28 z/ha. O specjaln pat- no obszarow do powierzchni upraw rolin strczkowych i motylkowatych drobnonasiennych moe ubiega si rolnik, który w danym roku zoy wnio- sek o przyznanie jednolitej patnoci obszarowej oraz uprawia w plonie gównym roliny motylkowate drobnonasienne lub strczkowe, do których zostaa przyznana patno JPO. Wsparcie to przyznawane jest do upraw ta- kich gatunków rolin, jak m.in.: bób, fasola, groch, soja, ubin, koniczyna, lucerna. Ma ono na celu zwikszenie udziau tych rolin w strukturze upraw w Polsce, co wpynie korzystnie na stan rodowiska naturalnego, przede wszystkim poprzez popraw jakoci gleb, ale równie redukcji emisji gazów cieplarnianych w wyniku ograniczenia produkcji i stosowania mineralnych nawozów azotowych;

¾ patno cukrowa w wysokoci 50,42 z/ton. Patno ta wprowadzona zo- staa w lipcu 2006 roku. Ma ona rekompensowa plantatorom buraków spa- dek dochodów wywoany reform unijnego rynku cukru. Patno cukrowa jest patnoci oddzielon od produkcji (tzw. patnoci historyczn) i jest przyznawana w oparciu o dane z okresu referencyjnego. Od 2009 r. roczna koperta finansowa na oddzieln patno cukrow wynosi dla Polski 159 392 tys. euro. Patno przysuguje rolnikom, którzy speniaj warunki do przy- znania jednolitej patnoci obszarowej w danym roku i którzy zawarli z cu- krowni umow kontraktacyjn na dostawy buraków cukrowych. Wsparcie to bdzie przyznawane w obecnej formie jedynie do koca 2013 roku;

¾ wsparcie specjalne – patno do krów oraz patno do owiec. Stawki tych patnoci wyniosy odpowiednio 346,43 z/szt. i 105,91 z/szt. O wspar- cie specjalne mog ubiega si rolnicy, którzy speniaj warunki do przyzna- nia jednolitej patnoci obszarowej i posiadaj wpisane do rejestru zwierzta gospodarskie: krowy lub owce (w okrelonej liczbie, wieku itd.). Patno do krów ma na celu zachowanie produkcji mleczarskiej oraz produkcji woowi- ny i cielciny w maych gospodarstwach pooonych na obszarach wrali- wych gospodarczo oraz rodowiskowo (np. w rejonach górskich). Natomiast wsparcie dla rolników posiadajcych owce ma uatwi utrzymanie ich po- gowia w rejonie, gdzie chów owiec od wieków mia szczególne znaczenie gospodarcze i rodowiskowe. Ponadto ma wspomaga pielgnacj krajobrazu na obszarach górskich i podgórskich oraz podtrzymywa tradycyjn produk- cj serów górskich. Patnoci do krów i owiec maj charakter regionalny i s przyznawane w rejonach o duej wraliwoci pod wzgldem gospodar- czym i rodowiskowym, przez co przysparzaj rolnikom znacznych niedo- godnoci. Wsparcie to jest skierowane do rolników posiadajcych stada

w województwach: owce – maopolskie, podkarpackie, lskie, opolskie i dolnolskie, krowy – lubelskie, maopolskie, podkarpackie, lskie i wi- tokrzyskie;

¾ oddzielna patno z tytuu owoców i warzyw (patno do pomidorów), której stawka wyniosa 157,16 z/ton. Patno do pomidorów finansowana jest w caoci z budetu UE. Ma ona za zadanie poprawia dochodowo go- spodarstw rolnych oraz wspiera tradycyjne formy uprawy. Przysuguje rol- nikom, którzy dostarczaj pomidory do przetworzenia i speniaj warunki do przyznania jednolitej patnoci obszarowej;

¾ przejciowa patno z tytuu owoców mikkich. W 2010 roku czna stawka patnoci wyniosa 1593,87 z/ha, z czego 916,48 z/ha finansowane byo z budetu unijnego, a 677,39 z/ha z budetu krajowego. Wsparcie to jest przyznawane do powierzchni uprawy malin, truskawek, przeznaczonych do przetwórstwa. Zostao ono wprowadzone w celu poprawy dochodowoci gospodarstw rolnych, niwelowania waha cenowych na rynku, jak równie

promowania spoycia produktów objtych patnociami.

Rysunek 1.1. Liczba wniosków o przyznanie patnoci bezporednich zaoonych w latach 2004-2010 (w mln)

1,30 1,32 1,34 1,36 1,38 1,40 1,42 1,44 1,46 1,48

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych sprawozdania ARiRM z 2010 roku.

W 2005 roku liczba przyjtych przez ARiMR wniosków o przyznanie do- pat obszarowych zwikszya si o ponad 83 tys., tj o blisko 6%. W kolejnych latach liczba skadanych wniosków systematycznie si zmniejszaa w tempie

rednio 1,4% rocznie. Najwysz dynamik spadku odnotowano w latach 2009- 2010, kiedy wynosia ona odpowiednio 2,3% i 1,5% rocznie. W 2010 roku licz- ba skadanych wniosków bya o blisko 2% nisza ni bezporednio po akcesji do UE (rys. 1.1).

Tendencja spadkowa zwizana jest przede wszystkim z przekazywaniem przez rolników gospodarstw rolnych w zamian za uzyskanie renty strukturalnej, jak równie z podejmowanymi decyzjami o zalesianiu posiadanych gruntów or- nych. Jedn z przyczyn spadku liczby wniosków zoonych o przyznanie patno-

ci, moe by take obowizek stosowania si do zasady wzajemnej zgodnoci (cross-compliance). W 2010 roku najwicej wniosków o patnoci bezporednie zoono w województwie mazowieckim i lubelskim (stanowiy one cznie ponad 1/4 wszystkich wniosków), natomiast najmniejsze zainteresowanie patnociami odnotowano w województwie lubuskim, opolskim i zachodniopomorskim.

W 2010 roku czne powierzchnie i iloci objte wnioskami o przyznanie patnoci wyniosy dla:

¾ jednolitej patnoci obszarowej – 14 018,7 tys. ha;

¾ patnoci uzupeniajcej do grupy upraw podstawowych – 9 532,5 tys. ha;

¾ patnoci zwierzcej – 2 068,4 tys. ha;

¾ patnoci do powierzchni uprawy chmielu („historycznego”) – 2,2 tys. ha;

¾ przejciowej patnoci z tytuu owoców mikkich – 47,5 tys. ha;

¾ oddzielnej patnoci z tytuu owoców i warzyw – 170,2 tys. ton;

¾ oddzielnej patnoci z tytuu cukru – 12 428,4 tys. ton buraka cukrowego;

¾ specjalnej patnoci obszarowej do powierzchni upraw rolin strczko- wych i motylkowatych drobnonasiennych – 207,5 tys. ha;

¾ patnoci do krów – 330,0 tys. szt.;

¾ patnoci do owiec – 56,9 tys. szt.

W latach 2004-2010 z tytuu wsparcia bezporedniego rolnicy otrzymali

cznie 54,5 mld z, z czego 10,2 mld z (19%) w 2010 roku. Ponad poow (52%)

cznej kwoty dopat stanowiy jednolite patnoci obszarowe, na które przezna- czono blisko 29 mld z. Drugie miejsce (38% udziau) w strukturze wsparcia bez- poredniego zajmuj uzupeniajce patnoci do upraw podstawowych, na które ARiMR wydaa 20,7 mld z. Znacznie sabsza jest pozycja patnoci zwierzcej i cukrowej. czna kwota przeznaczona na obie te patnoci wyniosa 4,9 mld z, co stanowio 9% ogólnego wsparcia bezporedniego. Udzia pozostaych patnoci w cznej kwocie dopat nie przekracza 0,5% (282 mln z).

1.3. Limitowanie produkcji rolnej

Instrument kwotowania produkcji w ramach WPR powsta w latach 80. XX wieku. By on odpowiedzi na postpujc nadprodukcj ywnoci, bdc

rezultatem stosowania instrumentów wsparcia rynkowego w latach wczeniejszych.

Wprowadzenie ogranicze produkcyjnych zwizane byo równie z koniecznoci

uwzgldnienia w unijnej polityce rolnej pozaprodukcyjnych funkcji rolnictwa oraz z wpywem uzgodnie w ramach WTO odnonie midzynarodowego handlu pro-

duktami rolno-spoywczymi. Kwoty produkcyjne nale do obligatoryjnych instru- mentów limitowania produkcji. Nakadaj one na rolników obowizek corocznego ograniczenia wolumenu produkcji wybranych produktów rolnych.

Mechanizm kwotowania polega na wyznaczeniu w trybie administracyjnym dla okrelonych producentów górnego limitu produkcji rolnej (na wybranych ryn- kach), która stanowi granic gwarantujc skup po penej cenie interwencyjnej.

W przypadku, gdy ustalony limit zostanie przekroczony, producent rolny zmuszo- ny jest uici obowizkow opat z tego tytuu. Skutkuje to take obnieniem ce- ny interwencyjnej w kolejnym roku kontyngentowym. Kwoty produkcyjne stoso- wane s na rynku mleka, cukru, izoglukozy oraz skrobi ziemniaczanej. Do 2005 roku funkcjonoway one take w odniesieniu do surowca tytoniowego.

Zasadniczym celem limitowania produkcji jest ograniczenie poday do poziomu zapewniajcego równowag na danym rynku bd redukcja wsparcia finansowego do takiego poziomu produkcji, który odzwierciedla zapotrzebowa- nie rynkowe. Wprowadzenie limitowania moe równie wynika z innych prze- sanek spoeczno-ekonomicznych wystpujcych w danym regionie UE. Me- chanizmem kwot obowizkowo objci s producenci mleka i cukru. Producenci skrobi ziemniaczanej, których udzia w systemie jest dobrowolny, otrzymuj

wsparcie w postaci dopat do produkcji.

1.3.1. Rynek mleka

Gównym instrumentem wspólnej organizacji rynku mleka i jego prze- tworów s bez wtpienia kwoty mleczne. Limitowanie produkcji mleka usta- nowione zostao w 1984 roku. Pojawianie si tego instrumentu w ramach WPR byo reakcj na rosnc, trwa nadprodukcj mleka, bdc wynikiem zbyt in- tensywnego wsparcia w latach wczeniejszych. Kwotowanie produkcji mleka ma na celu utrzymanie produkcji oraz spoycia mleka na okrelonym poziomie i zahamowanie wzrostu wydatków z budetu rolnego Unii na interwencj ryn- kow w sektorze. Porednio mechanizm ten pozwala utrzyma wysokie ceny producenta, a take regulowa popyt krajowy i zagraniczny.

System limitowania produkcji mleka rozpoczyna si od okrelenia jej wielkoci bazowej na poziomie caej UE. Nastpnie ustala si coroczne limity produkcji dla krajów czonkowskich w postaci kwot narodowych, które s roz- dzielane wród producentów w oparciu o okrelone zasady. Przekroczenie usta- lonego limitu podlega rygorowi uiszczenia opaty specjalnej (superlevy), wy- znaczanej na dany rok gospodarczy.

Polska systemem kwotowania produkcji mleka zostaa objta z chwil ak- cesji do Unii Europejskiej. Wczeniej na tym rynku nie istniay bezporednie formy ograniczania poday, a rozwój produkcji uzaleniony by od uwarunko-

wa rynkowych. Mona wyróni dwa rodzaje kwot mlecznych: kwot indywi- dualn dostaw (tzw. kwot hurtow) przeznaczon dla producentów sprzedaj- cych mleko do podmiotów skupujcych oraz kwot indywidualn sprzeday bezporedniej ustalon dla producentów, którzy dostarczaj mleko bezpored- nio do konsumentów. W traktacie akcesyjnym limit produkcji dla Polski zosta

okrelony na poziomie 8964 tys. ton, z czego 8500 tys. ton stanowio kwot hur- tow, a 464 tys. ton kwot dla producentów bezporednich.

Przyznane Polsce kwoty mleczne oraz zakres ich wykorzystania w po- szczególnych latach gospodarczych przedstawiaj si nastpujco:

¾ 2004/2005 – 8964 tys. ton (94,9%),

¾ 2005/2006 – 8964 tys. ton (101,8%),

¾ 2006/2007 – 9380 tys. ton (97,3%),

¾ 2007/2008 – 9380 tys. ton (96,0%),

¾ 2008/2009 – 9568 tys. ton (99,8%),

¾ 2009/2010 – 9663 tys. ton (95,0%),

¾ 2010/2011 – 9760 tys. ton (94,2%).

W 2006 roku uruchomiona zostaa dodatkowo rezerwa restrukturyzacyjna w wysokoci 416 tys. ton. W 2008 roku krajowy limit produkcji mleka dla wy- równania spadku dochodów rolniczych z tytuu obniki cen zosta zwikszony o 2%, natomiast od 2009 do 2013 zgodnie z ustaleniami KE wzrasta on o 1%

rocznie. W 2014 roku krajowy limit produkcji zostanie utrzymany na poziomie z roku poprzedniego i wyniesie ponad 10 mln ton.

W ramach przegldu reformy WPR (tzw. heath check) z 2003 roku Komisja Europejska zaproponowaa szereg zmian polityki rolnej Wspólnoty, które maj na celu dostosowanie instrumentów interwencyjnych do nowych wyzwa i moliwo-

ci, w tym do postpujcej globalizacji, wzmacnianie orientacji prorynkowej oraz liberalizacj handlu midzynarodowego produktami rolno-spoywczymi. W zakre- sie organizacji rynku mleka jedn z waniejszych propozycji jest likwidacja, po- czwszy od 1 kwietnia 2015 roku, krajowych limitów produkcyjnych.

1.3.2. Rynek cukru

Rynek cukru jest najstarszym rynkiem rolnym objtym reguami limitowania produkcji. Pierwsze regulacje w obrbie tego rynku zostay wprowadzone ju

w 1967 roku, natomiast kwoty cukrowe w 1984 roku. Mechanizm ograniczania produkcji cukru suy zapewnianiu równowagi podaowo popytowej na tym rynku, jak równie peni funkcj stabilizatora cen. System ten zosta oparty na kontyngen- towaniu produkcji na podstawie kwot krajowych. Poziomy ochrony cen oraz limi- tów produkcji zostay ustalone odmiennie dla poszczególnych kwot. W Polsce do 2006 roku obowizyway, podobnie jak w caej Unii, trzy kwoty cukrowe:

¾ kwota A (analogiczna jak w UE) – na zaopatrzenie rynku krajowego, odpo- wiadajca wielkoci wewntrznego spoycia (zuycie krajowe, gwarancje dla sprzeday caej produkcji po cenach gwarantowanych, dopaty eksportowe);

¾ kwota B (analogiczna jak w UE) – na eksport po cenach subsydiowanych ze skadek paconych przez producentów i na zaopatrzenie rynku krajowego (jako rezerwa, uzupenienie kwoty A – okoo 20% kwoty A);

¾ kwota C – nadwyka ponad kwoty A i B, przeznaczona do sprzeday na rynku wiatowym, bez prawa do dotacji eksportowych i gwarancji ceno- wych. W Polsce cukier C musia by wyeksportowany w formie nieprzetwo- rzonej lub w wyrobach zawierajcych minimum 10% cukru, w cile okre-

lonym terminie.

W 2006 roku Komisja Europejska, uwzgldniajc konieczno poprawy konkurencyjnoci sektora, stanowisko WTO oraz interesy uczestników rynku

ywnociowego, przeprowadzia reform, która wywoaa istotne zmiany w me- chanizmach regulujcych rynek. W jej wyniku system kwot produkcyjnych zosta

uproszczony. Kwoty A i B poczono w jedn kwot, która w pierwszej wersji mia-

a by niezmienna i wynosi 17,4 mln ton. Reforma przewidywaa take moli- wo produkcji w ramach dodatkowej kwoty 1 mln ton. Produkcja tego cukru uza- leniona bya od uiszczenia jednorazowej opaty wynoszcej 730 euro/t.

W pó niejszym okresie KE uwzgldniajc biece zapotrzebowanie ryn- ku, uznaa, e konieczne jest zmniejszanie produkcji cukru o 5-6 mln ton do 2015 roku. W tym celu stworzono system, który mia zachca zarówno produ- centów cukru, jak i plantatorów buraków cukrowych do dobrowolnego ograni- czenia produkcji cukru, w zamian za finansow pomoc restrukturyzacyjn.

Opaty restrukturyzacyjne wnoszone przez producentów tworz tzw. fundusz restrukturyzacyjny, z którego udzielane jest wsparcie dla producentów wyco- fujcych si z produkcji cukru. Ponadto od 2007 roku plantatorom przyznano dodatkow patno w wysokoci 237,5 euro/t oddanej kwoty cukru.

Tabela 1.1. Produkcja cukru i jej limity w Polsce (w tys. ton) Limity produkcji

Sezon Produkcja

Kwota A Kwota B Nadwyka cukru (kwota C)

2004/05 2002 1580,0 92,0 330,0

2005/06 2068 1495,0 87,0 486,0

2006/07 1723 1597,5 125,5

2007/08 1934 1533,2 400,8

2008/09 1350 1405,6 -

2009/10 1646 1405,6 240,4

2010/11 1433 1405,6 27,4

ródo: Opracowanie wasne na podstawie: Rynek cukru. Stan i perspektywy, nr 30-38 oraz materiay R. Mroczka.

Kwota cukrowa podlega systematycznemu zmniejszeniu (tzw. wycofywa- nie zapobiegawcze). Wycofywana ilo cukru moe by wykorzystywana w przemyle lub przechowywana i zaliczana na poczet produkcji kolejnego ro- ku. W konsekwencji unijna kwota produkcyjna zostaa zmniejszona do 13,3 mln ton, tj. o 24%. Wynegocjowana przez Polsk kwota produkcji cukru 1672 tys.

ton (A – 1580 tys. ton i B – 91,9 tys. ton) oraz dokupiona kwota dodatkowa (100,6 tys. ton) zostay zmniejszone w sezonie 2008/09 do 1405 tys. ton. Kwota ta obowizywaa równie w kolejnych sezonach. Zgodnie z zapowiedziami KE kwoty limitujce produkcj cukru maj by zniesione na jesieni 2015 roku (tab. 1.2).

Izoglukoza

W Unii Europejskiej oprócz cukru, systemem kwotowania objta jest tak-

e izoglukoza. W traktacie akcesyjnym Polska uzyskaa kwoty produkcyjne izo- glukozy w wysokoci: kwota A – 24,9 tys. ton i kwota B – 1,9 tys. ton. W wyni- ku reformy rynku cukru poczono obie powysze kwoty w jedn kwot oraz wprowadzono kwot dodatkow. W sezonie 2006/07 kwota izoglukozy wynosi-

a 32 tys. ton suchej substancji, a od sezonu 2008/09 utrzymuje stabilny poziom 42,9 tys. ton (rys. 1.2).

Rysunek 1.2. Kwoty produkcyjne izoglukozy i jej wykorzystanie (w tys. ton)

20 25 30 35 40 45

2004/05 2006/07 2008/09 2010/11

produkcja kwota

ródo: Opracowanie wasne na podstawie: R. Mroczek, Wpyw Wspólnej Polityki Rolnej na rynki rolne, [w:] Polski sektor ywnociowy w pierwszych latach czonkostwa (Synteza), seria Program Wieloletni 2005-2009, Raport nr 177, IERiG, Warszawa 2010, s.51.

1.3.3. Rynek skrobi ziemniaczanej

Mechanizmowi limitowania produkcji podlega take rynek skrobi ziemnia- czanej. Podobnie jak w przypadku rynku mleka, pastwa czonkowskie otrzymuj

limity krajowe, które nastpnie s rozdzielane poszczególnym producentom poprzez

przedsibiorstwa produkujce skrobi. Od momentu akcesji do UE krajowy limit produkcji skrobi ziemniaczanej nie uleg zmianie i wynosi 145 tys. ton (rys. 1.3).

Kady autoryzowany przez agencj patnicz producent skrobi ziemniacza- nej moe ubiega si o przyznanie dopaty, premii produkcyjnej jeli w trakcie danego roku gospodarczego wyprodukowa skrobi ziemniaczan w iloci nie- przekraczajcej przyznanej mu kwoty produkcyjnej. Poczwszy od sezonu 2004/05 premia produkcyjna wynosi 22,25 euro/t skrobi. W latach 2004-2010 ARR wypacia producentom skrobi 60,8 mln z premii do 693,4 tys. ton skrobi ziemniaczanej.

Celem dopat w systemie kwotowania produkcji skrobi ziemniaczanej jest stabilizacja rynku skrobi w ramach wspólnej organizacji rynku zbó w UE, poprzez wprowadzenie limitów produkcji skrobi ziemniaczanej do poziomu ustalonych dla pastw czonkowskich krajowych kwot produkcyjnych (kon- tyngentów). Dopaty te maj zapewnia producentom opacalno produkcji skrobi ziemniaczanej.

Rysunek 1.3. Kwoty produkcyjne skrobi ziemniaczanej i jej wykorzystanie (w tys. ton)

60 80 100 120 140 160 180

2004/05 2006/07 2008/09 2010/11

produkcja kwota

ródo: Opracowanie wasne na podstawie: R. Mroczek, Wpyw Wspólnej Polityki Rolnej na rynku rolne, [w:] Polski sektor ywnociowy w pierwszych latach czonkostwa (Synteza), se- ria Program Wieloletni 2005-2009, Raport nr 177, IERiG, Warszawa 2010, s.51.

Analizujc zmiany w systemie kwotowania, naley wskaza, e od chwili akcesji Polski do UE zwikszaa si istotnie kwota sprzeday mleka (o 0,8 mln ton, tj. o blisko 9%). Po silnym spadku w sezonie 2005/06, kwota produkcji izoglukozy systematycznie rosa. Obecnie jest ona o blisko 2/3 wysza, ni w pierwszym roku akcesji. Na rynku skrobi ziemniaczanej poziom kwot nie uleg zmianie, a wielkoci produkcji (z wyjtkiem sezonu 2004/05) bya rednio o 1/4 nisza od ustanowione-

go limitu. Od chwili akcesji poziom produkcji cukru by najczciej istotnie wy- szy od przyznanych kwot (rednio o 14,2%). Jedynie w sezonie 2008/09 by on nieznacznie niszy od obowizujcego limitu, a w ostatnim roku by do niego bar- dzo zbliony. Stosunkowo wysokie byo równie wykorzystanie kwot sprzeday mleka. Do 2008 roku rzeczywista sprzeda bya nisza od przyznanej kwoty red- nio o 2%, natomiast w ostatnich dwóch latach rónica ta zwikszya si do 4-5%.

1.4. Interwencja rynkowa

Stopie interwencjonizmu na poszczególnych rynkach unijnych jest zró- nicowany. Do najmniej regulowanych rynków nale: rynek pasz, tuszczów rolinnych, chmielu oraz nasion. Nie podlegaj one regulacjom cenowym ani ochronie przed nadmiernym importem. Producenci korzystaj jedynie ze wspar- cia w postaci dopat bezporednich. Najbardziej regulowane s natomiast rynki wraliwe, naraone na siln konkurencj ze strony rynku globalnego, takie jak:

rynek zbó, mleka i przetworów mlecznych, cukru, woowiny oraz oliwy z oliwek.

Wanym instrumentem interwencyjnym, majcym na celu stabilizacj ryn- ków, utrzymywanie wyszych cen produktów w porównaniu do cen wiatowych, tym samym zapewnienie wyszych dochodów producentom, jest ustalanie cen rol- nych. Zgodnie z zapisami Traktatu Rzymskiego wspólna organizacja rynków po- winna obejmowa wszystkie rodki konieczne do osignicia celów WPR, w tym regulacj cen⁷. Powinna ona si opiera na jednolitych kryteriach i jednakowych metodach kalkulacji. Polityka wspólnych cen odgrywaa istotn rol we wspieraniu producentów, szczególnie w pierwszym okresie wdraania WPR. Wraz z prze- ksztaceniami zapocztkowanymi przez reform MacSharry’ego, znaczenie wspar- cia o charakterze cenowym systematycznie maleje.

Podstawow kategori cen produktów rolnych funkcjonujc w ramach WPR jest cena interwencyjna. Stosowana jest ona na wikszoci rynków rol- nych i ma kluczowe znaczenie dla producentów rolnych. Jej zadaniem jest za- pobieganie spadkowi dochodów rolników w okresie zwikszonej poday wy- branych produktów. Wyznacza ona dolny puap cen produktów rolnych, po przekroczeniu którego akredytowana agencja krajowa (w Polsce ARR) prowadzi interwencyjny skup produktów rolnych, speniajcych okrelone wymagania ilociowe oraz jakociowe. Cena interwencyjna obowizuje przez cile okre-

lony okres w roku, a jej poziom ustalany jest w oparciu o aktualne koszty pro- dukcji rolnej oraz trendy w ksztatowaniu si cen na danym rynku. Ceny inter- wencyjne funkcjonuj na rynku zbó, mleka, cukru. Na pozostaych rynkach stosowany jest system cen referencyjnych, których gównym zadaniem jest za- pewnianie czytelnoci oraz porównywalnoci cen notowanych we wszystkich

7 Art. 39 oraz art. 40 Traktatu Rzymskiego.

krajach UE. Obliczane s one na podstawie staego monitorowania poziomu cen na rynkach reprezentatywnych.

Kolejn kategori cenow odgrywajc istotn rol w regulacjach rynko- wych Wspólnoty jest cena docelowa (orientacyjna). Odzwierciedla ona opty- malny z punktu widzenia producenta rolnego poziom cen rolnych. Okrelana jest w oparciu o biec koniunktur, przewidywane tendencje w zakresie pro- dukcji rolnej na danym rynku i szacowany poziom spoycia. Cena docelowa jest podawana z odpowiednim wyprzedzeniem tak, aby producenci mogli zaplano- wa struktur produkcji i przewidzie dochody, jakie s moliwe do osignicia.

Jest to cena wyraajca yczenia rolników co do wysokoci kwot, jakie chcieliby oni uzyskiwa za swoje produkty. Specyfika ceny docelowej sprawia,

e powinna by ona wysza od ceny minimalnej i interwencyjnej. Ma ona jedy- nie orientacyjny charakter, gdy rzeczywiste ceny na danym rynku mog by inne.

Inne instrumenty polityki wspólnych cen rolnych:

¾ cena podstawowa – po której zdaniem UE powinno zawiera si trans- akcje. Ustalana jest ona na podstawie oszacowania przewidywanego zy- sku producentów rolnych, ale bez doprowadzania do strukturalnych nad- wyek ywnoci. W oparciu o cen podstawow, organy unijne podejmu- j decyzj o uruchomieniu wsparcia finansowego dla prywatnych pod- miotów przechowujcych okrelone produkty rolne. Ceny te s ustalane m.in. dla woowiny i cielciny, a take warzyw i owoców;

¾ cena minimalna – bazuje na mechanizmie rynkowym; wyznacza ona dolny puap zmiennoci ceny rynkowej, co oznacza, e cena rynkowa jest wysza od ceny minimalnej. Górn granic ceny minimalnej jest cena im- portu. Wzrost ceny minimalnej jest uzasadniony tylko wówczas, gdy cena importu jest na tyle niska, e doprowadziaby do spadku cen rynkowych poniej poziomu cen minimalnych. Ceny minimalne nie zakócaj dziaa- nia mechanizmu rynkowego, gdy ich poziom jest ustalany po uwzgld- nieniu weryfikacji przez rynek, oszacowaniu kosztów alternatywnych oraz uwzgldnieniu kosztów kocowych⁸;

¾ cena progowa (cena luzy) – cena minimalna, po której produkt sprowa- dzony z kraju trzeciego moe zosta sprzedany na rynku UE. Jest ona zbli-

ona do ceny docelowej. Stosowana w imporcie mleka, wieprzowiny, drobiu oraz jaj w celu ograniczenia przywozu towarów taszych ni wytwarzane w UE. Ustalana jest na podstawie poziomu cen na rynku globalnym. Róni- ce midzy cen progow, a cen na rynku wiatowym pobierane s na grani- cach zewntrznych i odprowadzane do budetu UE;

8 M. Smole, E. Górniak, Interwencjonizm pastwowy w warunkach rynkowych, Wydawnic- two Owiatowe FOSZE, Rzeszów 2007, s. 25-28.

¾ cena wejcia – okrela poziom cen produktów importowanych, które mo- g by dopuszczone do obrotu handlowego w obszarze UE, jej zadaniem jest ochrona rynku wewntrznego przed importem taszych produktów z pastw spoza Unii Europejskiej. Cena wejcia nie jest stosowana w rze- czywistym obrocie, stanowi jedynie podstaw do ustanawiania dodatko- wych opat celnych w okrelonych przypadkach;

¾ cena wycofania – stosowana w sektorze owoców i warzyw, jest form

rekompensaty, jak producenci otrzymuj z tytuu wycofania owoców i warzyw z rynku na skutek powanego spadku cen instytucjonalnych (podstawowej i skupu).

Istotnym elementem Wspólnej Polityki Rolnej UE obok wspólnej polityki cenowej jest wspólna organizacja rynków rolnych. Zostaa ona ustanowiona na mocy Traktatu Rzymskiego i swoim zakresem obja wikszo podstawo- wych produktów rolnych wytwarzanych w UE⁹.

W myl Traktatu Rzymskiego wspólna organizacja rynków rolnych za- wiera wszystkie dziaania niezbdne do realizacji celów WPR, a w szczególno-

ci ustalanie cen, przyznawanie subwencji, rekompensat, okrelanie zasady skadowania i dystrybucji oraz mechanizmów stabilizacji eksportu i importu.

Wspólna organizacja rynków ma za zadanie wykluczy wszelk dyskryminacj

midzy producentami lub konsumentami UE. Wspólna polityka cen na rynku rolnym powinna opiera si na wspólnych kryteriach i jednolitych metodach kalkulacji.

W odniesieniu do poszczególnych produktów, wspólna organizacja ryn- ków moe oprze si na jednym z trzech gównych kryteriów:

¾ wspólnej regule konkurencji – polegajcej na likwidacji elementów na- rodowych w organizacji poszczególnych rynków zakócajcych dziaanie konkurencji. Jest to zdecydowanie najsabsza forma ujednolicenia wspól- nych rynków. Ma ona zastosowanie m.in. w sektorze ywych rolin i kwiatów, tj. w sektorach o maym znaczeniu dla unijnego rolnictwa i nie wymagajcych szczególnej ochrony zewntrznej;

¾ obowizkowej koordynacji narodowych organizacji rynkowych – któ- ra wykracza poza wspólne reguy konkurencji, dopuszcza generaln koor- dynacj mechanizmów, na których bazuj narodowe organizacje rynku.

Forma ta w czystej postaci w praktyce nie wystpuje;

¾ europejskiej organizacji rynku – najbardziej rozwinitej i najszerzej wystpujcej formie wspólnej organizacji rynków, która funkcjonuje w sektorach o szczególnym znaczeniu gospodarczym i znacznej wrali-

9 Wspólna organizacja rynków rolnych obja wszystkie produkty rolne wymienione w za-

czniku II do Traktatu Rzymskiego, z dwoma gównymi wyjtkami w postaci alkoholu i ziemniaków.

woci, takich jak: rynek mleka, zbó, misa. Charakteryzuje si ona licz- nymi instrumentami stabilizujcymi rynek wewntrzny i siln ochron

zewntrzn.

Zasady funkcjonowania poszczególnych rynków rolnych byy wprowa- dzane sukcesywnie w pó niejszych latach. Podejcie we wdraaniu poszczegól- nych instrumentów byo róne w zalenoci od wanoci danego produktu rolnego dla unijnego rolnictwa. Niewtpliwie gówny wyznacznik stanowia skala ochrony prawnej, wynikajca ze stopnia interwencjonizmu w danym sektorze. Cao regu- lacji WPR obejmuje ponad 20 podstawowych produktów oraz grup produktów rol- nych. Do wyodrbnionych w ramach wspólnej polityki rynkowej bran nale: ry- nek woowiny i cielciny, wieprzowiny, baraniny i misa koziego, jaj i misa dro- biowego, mleka i przetworów mlecznych, zbó i przetworów zboowych, suchych pasz, ryu, lnu i konopi, olejów i tuszczów, cukru, warzyw i owoców, chmielu, nasion, ywych rolin, cebulek, korzeni, citych kwiatów i ozdobnego listowia, tytoniu oraz innych produktów rolnych nie poddanych cisej regulacji rynkowej.

Ze wzgldu na stopie interwencji wewntrznej oraz ochrony zewntrznej rynków mona wyodrbni ich cztery podstawowe typy:

¾ ochron zewntrzn z automatyczn interwencj – która oznacza ochron przed konkurencj z krajów trzecich z równoczesn pen gwa- rancj cen i zbytu w drodze obowizkowego skupu interwencyjnego.

Obejmuje ona zboa (bez ryu, pszenicy durum i yta), cukier oraz mleko (tj. sektory z krajowymi kwotami produkcyjnymi);

¾ ochron zewntrzn z warunkow interwencj – gwarantujc ceny i zbyt z uwzgldnieniem ogranicze czasowych i ilociowych, do okrelo- nej wielkoci skupu. W tym wypadku interwencja ma charakter warunko- wy. Dotyczy rynku woowiny, wieprzowiny oraz wieych owoców i wa- rzyw – wycofywanie z rynku;

¾ ochron zewntrzn bez interwencji – zakadajc stosowanie stawek celnych w imporcie, przy jednoczesnym braku bezporedniego wsparcia oraz gwarancji cen paconych producentom. Obejmuje m.in.: rynek misa drobiowego, produktów przetworzonych, ziemniaków, kwiatów, oraz wybranych warzyw i owoców;

¾ brak ochrony zewntrznej i interwencji – przy utrzymaniu bezpored- nich dopat dla producentów. Dotyczy m.in.: rynku rolin oleistych oraz biakowych, chmielu, owoców mikkich.

Dotychczas mechanizmami wspólnego rynku nie zostay objte takie pro- dukty, jak: miso koskie, ziemniaki, miód, zioa, kawa oraz alkohol pochodze- nia rolniczego. Instrumenty wspólnej organizacji rynków rolnych podlegaj, po- dobnie jak caa WPR, systematycznej ewolucji. W wyniku zmieniajcych si

uwarunkowa rynkowych oraz ustale w ramach WTO, mechanizmy bezpo-

redniego wsparcia straciy na znaczeniu, gównie na rzecz systemu patnoci bezporednich. Na mocy reformy luksemburskiej z 2003 roku wprowadzono instrumenty poredniego wsparcia dochodów producenta rolnego (nie zwiza- nego z produkcj). Równoczenie wsparcie to zostao uzalenione od speniania okrelonych wymogów o charakterze jakociowym i rodowiskowym. W kon- sekwencji tych zmian wspólna organizacja rynków rolnych przestaa spenia

kluczow rol wród instrumentariów WPR.

W celu harmonizacji i uproszczenia prawa wspólnej organizacji rynków rolnych, KE w 2007 roku zdecydowaa zastpi 21 biecych dokumentów or- ganizujcych poszczególne rynki jednym rozporzdzeniem ustanawiajcym jednolit wspóln organizacj rynków rolnych. Utworzenie ujednoliconego rozporzdzenia byo dziaaniem o charakterze technicznym. Miao ono uatwi

interpretacj skomplikowanych jak dotychczas przepisów prawnych oraz spra- wi, i WPR bdzie bardziej przejrzysta i dostpna dla wszystkich zaintereso- wanych: rolników, administracji oraz jednostek gospodarczych. Równoczenie inicjatywa ta miaa suy ograniczeniu biurokracji w sektorze rolnym oraz za- pewnia czonków o waciwym wykorzystaniu pienidzy publicznych.

Powoanie jednolitej wspólnej organizacji rynków rolnych umoliwio stwo- rzenie jednego zestawu przepisów dotyczcych podstawowych obszarów polityki rynkowej, takich jak: system interwencji, prywatne przechowalnictwo, importowe kontyngenty taryfowe, subsydia eksportowe, rodki ochronne, promocja produktów rolnych, jak równie upublicznianie danych oraz sprawozdawczo.

Pomimo i wspólne rynki rolne maj zblion struktur, róni si midzy sob sposobem organizacji. Udzielaj one gwarancji wynikajcych ze szczegól- nych uwarunkowa gospodarczych i rolniczych na danym rynku i s podzielone na dwie gówne kategorie:

¾ wewntrzn (rynek wewntrzny) – obejmujc system wspólnych cen,

rodki kontroli poday i zbytu, wsparcie produkcji oraz mechanizmy re- gulacji rynku;

¾ zewntrzn – na któr skada si system ochrony zewntrznej wobec kra- jów trzecich, instrumenty zarzdzania kontyngentami taryfowymi, klau- zulami ochrony oraz refundacjami wywozowymi (dla zbó, ryu, cukru i produktów zwierzcych).

W odniesieniu do produktów o istotnym znaczeniu dla unijnego rolnictwa wspólna organizacja rynków stanowi poczenie wspólnych mechanizmów ceno- wych, handlowych oraz pomocy bezporedniej (zwizanej lub niezwizanej z produkcj). W niektórych wypadkach mechanizmy te uzupeniane s dodatko- wo o instrumenty regulujce m.in.: organizacj produkcji, obrót towarami przez

grupy producenckie, a take o rónorodne rodki dotyczce norm jakociowych, ilociowych itp. W wypadku pozostaych produktów rolnych wspólne organizacje rynków dotycz jedynie systemu bezporedniej pomocy lub ochrony na granicy.

Jednym z gównych instrumentów regulujcych funkcjonowanie poszcze- gólnych wspólnych rynków rolnych jest skup interwencyjny. Ma on za zadanie stabilizowa ceny wybranych produktów rolnych poprzez czasowy skup nadwy-

ek tych produktów w okresach wysokiej poday, jak równie podtrzymywa

opacalno produkcji rolnej. W Polsce skup interwencyjny dokonywany jest przez ARR. Odbywa si on po cenie interwencyjnej lub w ramach procedury przetargowej. Oferty lub oferty przetargowe sprzeday produktów rolnych do interwencji skadane s kadorazowo do ARR. Zoona oferta nie moe zosta

zmieniona ani wycofana, a wynikajce z niej prawa i obowizki oferenta nie mog zosta przeniesione na inne podmioty. W celu zagwarantowania, e ofe- rent wywie si z obowizku dostarczenia zadeklarowanego produktu, KE wprowadzia wymóg uiszczania zabezpieczenia finansowego.

Po dokonaniu zakupu ARR zobowizana jest zapewni magazynowanie nadwykowych produktów (zapasów interwencyjnych) oraz ich ponown dys- trybucj na rynek w drodze sprzeday interwencyjnej lub pomocy ywnocio- wej. Ceny zakupu produktów rolnych z zapasów interwencyjnych ustalane s

w oparciu o obowizujce ceny referencyjne. Skup interwencyjny jest urucha- miany w momencie, gdy cena rynkowa okrelonych produktów rolnych jest ni- sza od ceny interwencyjnej. Mechanizmem tym objte s nastpujce produkty:

zboa, odtuszczone mleko w proszku, maso oraz miso woowe. Wszystkie dziaania interwencyjne przeprowadzane s w oparciu o unijne akty prawne. Dla kadego produktu stosowane s inne terminy skupu. Agencja skupuje jedynie te produkty, które speniaj okrelone wymogi jakociowe i ilociowe. Ceny skupu interwencyjnego ustalane s w duszym przedziale czasowym, co ma przyczy- nia si do stabilnego rozwoju produkcji rolnej. Sprzeda zapasów interwencyj- nych odbywa si w formie przetargu i jest uruchomiana na mocy decyzji KE.

W latach, w których ceny rynkowe poszczególnych produktów przewyszaj

ceny interwencyjne, skup nie jest prowadzony z uwagi na brak zainteresowania tym mechanizmem ze strony producentów. Od momentu akcesji Polski do UE do 2010 roku na dziaania interwencyjne na poszczególnych rynkach wydatko- wano cznie blisko 1942 mln z.

1.4.1. Interwencja na poszczególnych rynkach rolnych

Rynek zbó

Skupem interwencyjnym objte s pszenica (zwyczajna i durum), jcz- mie, kukurydza oraz sorgo. Dziaania interwencyjne prowadzone s przez ARR, w oparciu o ujednolicone dla caej UE zasady od 1 listopada do 31 maja roku nastpnego. W skupie interwencyjnym obowizuje jednakowa cena dla wszystkich zbó wynoszca 101,31 euro/t. Ilo oferowanego zboa jednego rodzaju nie moe by mniejsza ni: 80 ton – w przypadku zakupu zbó na zapa- sy interwencyjne z dostaw do magazynu interwencyjnego, 500 ton – w przy- padku przejmowania zbó na zapasy interwencyjne w miejscu przechowywania.

Kady producent zbó, który chce zby ziarno po cenie interwencyjnej, musi sprosta okrelonym wymaganiom jakociowym. Jeeli oferowane zboe spe- nia jedynie bezwzgldnie wymagane standardy minimalne, wówczas cena ofe- rowana przez ARR moe by nisza od obowizujcej. W ostatnich latach no- towany jest spadek zainteresowania skupem interwencyjnym zbó, z uwagi na wysze ceny rynkowe od cen interwencyjnych. Ogóem w latach 2004-2010 skupem interwencyjnym objto 2117 tys. ton zbó, a koszt dziaa interwencyj- nych, wraz z przechowaniem i transportem wyniós 1108 mln z (tab. 1.3).

Rynek cukru

Interwencja obejmuje cukier biay lub surowy pochodzcy wycznie od zatwierdzonych przez ARR producentów. Kada oferta jest przedkadana w par- tiach. Zaoferowany cukier musi znajdowa si w autoryzowanym przez ARR magazynie. Reforma cukru z 2006 roku utrzymaa skup interwencyjny w mak- symalnej wysokoci 600 tys. ton rocznie, z tego dla Polski 57 519 ton. Cena za- kupu (interwencyjna) stanowi 80% ceny referencyjnej z nastpnego roku. Ceny referencyjne dla cukru biaego wynosiy odpowiednio 631,9 euro/t w latach 2006/07 i 2007/08, 541,5 euro/t w roku gospodarczym 2008/09 oraz 404,4 euro/t od roku gospodarczego 2009/10. Cukier zakupiony w ramach interwencji pu- blicznej przez ARR moe by sprzedany jedynie po cenie wyszej od ceny refe- rencyjnej ustalonej dla roku gospodarczego, w którym sprzeda ma miejsce. KE moe zdecydowa, aby agencja patnicza sprzedaa cukier po cenie równej cenie referencyjnej lub niszej, jeeli zostanie on przeznaczony na pasz dla zwierzt lub wywieziony bez przetwarzania, lub po przetworzeniu na produkty wymienio- ne w stosownych przepisach. Od roku gospodarczego 2007/2008 skup interwen- cyjny, ani jego sprzeda nie byy prowadzone. Dziaania interwencyjne zwizane