Podstawowym instrumentem sucym poprawie opacalnoci wywozu produktów rolnych do pastw trzecich s dopaty eksportowe (subsydia). Sta-nowi one zacht dla unijnych producentów do eksportowania swoich produk-tów na rynki wiatowe, na których ceny s nisze ni na rynku wewntrznym.
Na podstawie rozporzdzenia Rady (WE) Komisja Europejska moe stosowa
refundacje wywozowe do produktów z sektorów: zbó, cukru, ryu, woowiny i cielciny, wieprzowiny, jaj, drobiu, mleka i jego przetworów, a take produk-tów rolnych wykorzystywanych do produkcji towarów przetworzonych Non-aneks I10 wywoonych do krajów trzecich. Zakres oraz wysoko stawek dopat ustala KE; s one publikowane w Dzienniku Ustaw i jednakowe dla wszystkich czonków UE. Ich poziom moe ulega zmianie w zalenoci od sytuacji na rynku wewntrznym, bd wiatowym. Dla wybranych produktów stawki sub-sydiów mog by okrelone w drodze przetargu KE (m.in. dla cukru, mleka i jego przetworów).
Istniej dwa rodzaje stawek refundacji eksportowych:
¾ niezrónicowane – staa stawka refundacji bez wzgldu na kraj przezna-czenia;
¾ zrónicowane – stawka uzaleniona od miejsca przeznaczenia (w ramach podziau na okrelone strefy).
Subsydia eksportowe wyraone s w formie rónicy midzy wysz cen
unijn towaru, a jego nisz cen na rynku globalnym. Okres ich obwizywania jest zrónicowany w zalenoci od produktu. Ustalane s one przez KE albo w drodze przetargu, albo przy uyciu procedur Komitetu Zarzdzajcego na
10 Towary przetworzone Non-aneks I – s to produkty nieobjte zacznikiem I do Traktatu Amsterdamskiego (np. ciastka, czekolada, lody, pieczywo cukiernicze, napoje, patki kukury-dziane). Zostay one wymienione w zaczniku II rozporzdzenia Komisji (UE) nr 578/2010.
Do wytworzenia tych towarów wykorzystuje si podstawowe produkty rolne (np. zboe, ry, cukier, jaja, mleko i produkty mleczne) okrelone w zaczniku I RK nr 578/20101.
podstawie okresowych analiz danego rynku rolnego. Poziom dopat moe by
jednolity lub róny w zalenoci od miejsca przeznaczenia.
Gówne cele subsydiów to:
¾ moliwo wywozu nadwyek produkcyjnych w okresie nadprodukcji na rynku wewntrznym;
¾ podtrzymywanie równowagi popytowo-podaowej;
¾ poprawa konkurencyjnoci cenowej polskich producentów ywnoci,
¾ podtrzymywanie dochodów rolników;
¾ przeciwdziaanie deficytowi bilansu handlowego (w wyniku rozwoju eksportu);
¾ peniejsze wykorzystanie moliwoci produkcyjnych i wzrostu zatrudnienia;
Subsydia eksportowe stosowane w obrocie produktami ywnociowymi s subsydiami o charakterze bezporednim. Maj one posta bezporedniego wsparcia finansowego dla producentów, które polega na wypaceniu eksporte-rom okrelonej premii zalenie od wielkoci zrealizowanego eksportu. Ich gównym celem jest rekompensowanie rónic midzy cenami produktów na rynku wewntrznym, a niszymi cenami na rynku globalnym.
Rysunek 1.4. Struktura wypat refundacji eksportowych w 2010 roku
mleko i przetwory
mleczne 29%
produkty przetworzone
non aneks I 7%
woowina i cielcina
38%
cukier 6%
wieprzowina 20%
ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych ARR
O refundacj mog ubiega si producenci prowadzcy zarejestrowan
dziaalno na obszarze jednego z krajów czonkowskich, którzy wywo pro-dukty rolno-spoywcze wytworzone w UE poza jej terytorium. Propro-dukty te musz spenia okrelone stosownymi przepisami wymagania jakociowe oraz ilociowe. Przedsibiorca, który chce uzyska dopat eksportow, zobowi-zany jest zwróci si z wnioskiem do ARR o pozwolenie na wywóz z refunda-cj. Subsydia eksportowe wypacane s w kwocie obowizujcej w dniu
zo-enia wniosku o pozwolenie na wywóz oraz wypenieniu wymaganych pra-wem warunków.
Od pocztku akcesji ARR wypacia eksporterom cznie blisko 2 mld z
(1960 mln z), obejmujc nim 2 mln ton produktów rolno-spoywczych. Naj-wiksze wsparcie finansowe otrzymali eksporterzy cukru (1175 mln z) oraz mleka i przetworów mlecznych (334 mln z). czny udzia tych dwóch sekto-rów w ogóle wypaconych refundacji wyniós 77%. Na dalszych pozycjach pod wzgldem wypaconego wsparcia znalazy si rynki: woowiny i cielciny (133 mln z), produktów przetworzonych Non-aneks I (129 mln z) oraz wie-przowiny (128 mln z), dysponujce 6-7% udziaem w wartoci przyznanych refundacji. Zdecydowanie najmniej dopat eksportowych zostao wypaconych eksporterom drobiu oraz jaj (jedynie 11,5 mln z) (tab. 1.4).
W pierwszych latach integracji widoczny by stay wzrost zainteresowa
korzystaniem ze wsparcia do wywozu produktów rolno-spoywczych. W 2004 roku liczba przyznanych wniosków o refundacj, jakie wpyny do ARR wy-niosa niewiele ponad 5 tys., w kolejnych trzech latach wzrosa ona ponad trzy-krotnie (do 17-19 tys.). Poczwszy od 2008 roku liczba wniosków o refundacj
systematycznie si zmniejszaa. W 2010 roku wyniosa ona jedynie 3,5 tys. Spa-dek liczby skadanych wniosków zwizany by przede wszystkim z ogranicze-niem przez KE zasigu przyznawania wsparcia do wybranych produktów rolno- -spoywczych, obnieniem stawek refundacji, a take likwidacji wsparcia na niektórych rynkach (rys. 1.5).
Rysunek 1.5. Ilo wniosków o wypat refundacji eksportowych w latach 2004-2010 (w tys.)
ródo: Opracowanie wasne w oparciu o dane ARR
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Tabela 1.3. Refundacje eksportowe produktów rolno-spoywczych
Cukier i glukoza 1175,1 850,0 Rosja, Uzbekistan,
Tadykistan
Woowina i cielcina 132,7 66,3 Rosja, Kosowo,
Ma-cedonia, Kazachstan
Wieprzowina 127,8 121,6 USA, Ukraina,
Azer-bejdan, Biaoru
Drób i jaja 11,5 14,6
Biaoru, Ukraina, Modawia, Kuwejt, Azerbejdan
Zboa i skrobia 28,2 232,0 Biaoru, Rosja,
Ukra-ina
wiee owoce i warzywa 21,5 186,0 Biaoru, Rosja, Ukra-ina, Rumunia Produkty przetworzone Non
aneks I 129,0 355,9 Rosja, Turcja, Izrael,
Arabia Saudyjska
Razem 1959,9 2010,5 --
ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych ARR
Analizujc zasig i poziom subsydiowania eksportu produktów rolno- -spoywczych mona stwierdzi, e refundacje speniay istotn rol gównie na rynku cukru, woowiny oraz mleka i jego przetworów. W latach 2004-2010
redni udzia dopat eksportowych w wartoci wywozu produktów ywnocio-wych do krajów trzecich tych trzech sektorów ksztatowa si od 8% (rynek mleka) do ponad 80% (rynek cukru).
Na rynku cukru subsydia eksportowe stanowiy ok. 4,5% obrotów sektora, natomiast na rynku mleka oraz woowiny ich udzia w wartoci obrotów by zdecy-dowanie niszy i wyniós odpowiednio 0,3% i 0,15%. Na pozostaych rynkach udzia dopat eksportowych w wartoci eksportu do krajów trzecich wyniós rednio od ok. 1% w sektorze drobiarskim do niespena 6% na rynku wieprzowiny. Nie-wielki by take udzia wsparcia w wartoci obrotów, gdy nie przekroczy 0,1%.
Innym narzdziem równowaenia konkurencyjnoci obrotów w handlu rol-no-spoywczym s opaty wyrównawcze. Wynikaj one z rónic pomidzy po-ziomem ceny produktu na rynku globalnym (produktu importowanego), a pozio-mem ceny na rynku wewntrznym. Opaty su podniesieniu poziomu ceny towa-rów importowanych do poziomu cen analogicznych wyrobów unijnych. Pozwala to na konkurowanie na identycznych warunkach na rynku wewntrznym. Wiel-ko opat zmienia si w zalenoci od waha cen towarów importowanych na
rynku midzynarodowym. Z chwil wzrostu cen wyrobów importowanych opaty wyrównawcze malej, za w sytuacji obnienia cen tych produktów – opaty wzra-staj. W wikszoci przypadków opaty wyrównawcze funkcjonuj w poczeniu z cami. Jest to konieczne w momencie, gdy cena importowanych produktów (na-wet zawierajca co) jest cigle nisza od ceny analogicznych towarów na rynku unijnym. Stosowanie tego mechanizmu przyczynia si do ograniczenia konkuren-cyjnoci zagranicznych wyrobów. Dziki temu unijna produkcja danych produk-tów ma lepsze warunki rozwoju.
Sporadycznie, kiedy ceny danych produktów rolnych na rynku globalnym przewyszaj poziom cen unijnych lub popyt na nie na rynku wewntrznym przekracza ich poda, stosowane s opaty eksportowe. Celem tego instrumentu jest zapobieganie nadmiernemu eksportowi, który przyczyniby si do istotnego zmniejszenia zapasów UE. Dotycz one gównie deficytowych produktów rol-nych, takich jak np. oliwa z oliwek.