Unia Europejska, w tym jej Wspólna Polityka Rolna, maj okrelone zo-bowizania wobec wiatowej Organizacji Handlu (WTO11). Uzgodnienia doty-czce liberalizacji wiatowego handlu produktami rolno-spoywczymi, podej-mowane w ramach GATT12 i WTO (poczwszy od Rundy Urugwajskiej) w
du-ym stopniu wpywaj na ksztat WPR. Prowadz one do systematycznej re-dukcji interwencjonizmu wewntrznego oraz zmian w mechanizmach wsparcia rolnictwa. Wynik negocjacji w ramach Rundy Urugwajskiej GATT stanowi
przeom m.in. w podejciu do sektora rolnego, jednake nie doprowadzi do ujednolicenia zasad traktowania produktów rolno-spoywczych. Najwaniejsz
wprowadzon zmian byo zwizanie ce, zakaz stosowania zmiennych opat importowych, ograniczenie i redukcja subsydiów eksportowych oraz dopat do produkcji. Jednoczenie pozwolono na du dowolno, co do skali ogranicze
dla poszczególnych linii taryfowych oraz wprowadzono mechanizmy ochronne.
Obecnie toczy si kolejna runda rokowa, zapocztkowana konferencj
w 2001 roku w Doha w Katarze. Przyjta w trakcie obrad Deklaracja Ministe-rialna rozpocza now faz negocjacji. Jest ona odzwierciedleniem nowego
11 wiatowa Organizacja Handlu (WTO – World Trade Oraganistion) – midzynarodowa or-ganizacja dziaajca od 1 stycznia 1995 r., z siedzib w Genewie. Stanowi kontynuacj
GATT. Zostaa powoana w 1994 w Marrakeszu (Maroko), w ramach Rundy Urugwaj-skiej GATT. Obecnie liczy 153 czonków.
12 GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) – Ukad Ogólny do spraw Taryf i Handlu, funkcjonowa w latach 1948-1994. Podstawowym zadaniem GATT bya liberalizacja handlu mi-dzynarodowego. Swoje funkcje GATT spenia przede wszystkim poprzez organizowanie tzw.
rund negocjacyjnych.
ukadu si na wiecie oraz wzrostu znaczenia tzw. emerging ecionomies13 w handlu midzynarodowym.
Wytyczne dotyczce rolnictwa (The Agriculturtal Agreement) ujte zo-stay w paragrafach 13. i 14. Deklaracji.
Zawieraj one bardzo ogólne zapisy dotyczce stopniowej liberalizacji zasad handlowych poprzez:
¾ znaczc popraw w dostpie do rynku (ograniczenie restrykcji importo-wych);
¾ redukcj, z perspektyw eliminacji wszystkich form wsparcia eksportu;
¾ znaczn redukcj zakócajcego handel wsparcia wewntrznego.
Jedynym mechanizmem regulujcym dostp do rynku miay by uzgod-nione taryfy (kwoty taryfowe). W odniesieniu do instrumentów wsparcia we-wntrznego (krajowego) ustalono rozrónienie na instrumenty bezporedniego wsparcia produkcji oraz instrumenty wsparcia niemajce bezporedniego wpy-wu na wzrost produkcji.
W 2006 roku ówczesny przewodniczcy Sesji Specjalnej Komitetu Rol-nego, amb. Nowej Zelandii Crawford Falconer przedstawi pierwszy projekt re-gulacji (modalities), który stanowi podstaw do dalszych negocjacji rolnych.
Gówne zaoenia tego projektu to14:
¾ harmonizacja limitów wsparcia – zasada oznaczajca najwiksz redukcj
dla krajów posiadajcych najwysze limity wsparcia (UE);
¾ indywidualne dla poszczególnych kategorii i ogólne parametry redukcji wsparcia wewntrznego;
¾ przegld zasad stosowania wsparcia z kategorii „green box” (wsparcie nie objte limitem);
¾ decyzja o eliminacji wszystkich form subsydiowania eksportu;
¾ harmonizacja taryf celnych – podobnie jak w przypadku redukcji wspar-cia, im wysza stawka celna, tym wiksza skala redukcji;
¾ zgoda dla mniejszej redukcji ce dla ograniczonej liczby produktów wra-liwych z jednoczesnym wymogiem zawieszenia dostpu do rynku w ra-mach kontyngentów taryfowych.
W 2008 roku przewodniczcy WTO C. Falconer opracowa kolejn wer-sj projektu modalities wraz z dokumentami uzupeniajcymi15. Podstawowy
13 Gospodarki (rynki) wchodzce, do których nale przede wszystkim Brazylia, Chiny, Rosja oraz Indie.
14 W. Zapdowski, Liberalizacja handlu towarami rolnymi – negocjacje w ramach wiatowej Organizacji Handlu, [w:] Biuletyn informacyjny. ARR, Warszawa 2010, nr 6, str. 41.
15 Dokument TN/AG/W/4/Rev.4 z 6 grudnia 2008 r. oraz TN/AG/W/5, TN/AG/W6, TN/AG/W7 z 6 grudnia 2008 r.
tekst skada si z trzech gównych czci dotyczcych: wsparcia dla krajowych producentów, dostpu do rynku oraz konkurencji w eksporcie.
Zgodnie z zasad WTO, nakazujc specjalne i zrónicowane traktowanie krajów rozwijajcych si, najwaniejsze reguy opisane s w wariantach dla kra-jów rozwinitych i dla poszczególnych grup krakra-jów rozwijajcych si.
Dla Unii Europejskiej najwaniejszymi reguami s:
1) reguy dotyczce wsparcia krajowego – w WTO wsparcie udzielane krajo-wym producentom dzielone jest w oparciu o nastpujce kryteria:
¾ wsparcie zakócajce handel Amber Box – rodki przeznaczone na ten ro-dzaj pomocy w skali roku (tzw. AMS – Aggregate measurement of support) poddane s limitowi, wyznaczanemu oddzielnie dla kadego czonka WTO. W ich skad wchodzi wsparcie cen i dopaty do produkcji;
¾ wsparcie de minimis – wsparcie równie z kategorii AMS, ale ograniczo-ne limitem 10% wartoci produkcji;
¾ wsparcie Blue Box – formy wsparcia uzalenione od speniania okrelo-nych warunków np. stosowania limitów produkcji rolnej. W trakcie Run-dy Urugwajskiej uznano, e dopaty te w niewielkim stopniu wpywaj na handel wiatowy i nie zostay poddane ograniczeniom;
¾ wsparcie Green Box – wsparcie nie zakócajce handlu wiatowego, tym samym nie podlegajce adnym ograniczeniom. Zalicza si do niego m.in.: patnoci obszarowe SPS, SAPS, finansowanie bada, szkole,
rodki finansowe na pomoc w sytuacjach klsk ywioowych itp.
2) projekt nowych zobowiza16 – obowizkowe zmniejszenie wsparcia zakó-cajcego handel (OTDS – Overall Trade-Distorting Domestic Support) obliczo-nego jako suma:
¾ obecnie dozwolonego limitu wsparcia AMS;
¾ wsparcia de minimis, czyli 10% redniej wartoci produkcji rolnej z lat 1995-2000;
¾ wsparcia Blue Box (lub 5% wartoci produkcji).
Wsparcie wchodzce w skad Green Box w dalszym cigu nie jest limitowane, ale konieczny jest przegld kryteriów jego stosowania. Zaostrzone bd rygory dotyczce m.in. patnoci SPS. Ich wielko powinna by obliczana na podsta-wie okrelonej i niezmiennej bazy, a samo wsparcie nie powinno mie wpywu na decyzje producentów. Obecne zapisy dopuszczaj moliwo wprowadzania nowych mechanizmów wsparcia z tej kategorii.
3) reguy dotyczce dostpu do rynku – proponowane jest przyjcie zasady grupowania produktów w zalenoci od poziomu ca ad walorem, w ramach
16 W. Zapdowski, Liberalizacja handlu towarami rolnymi…, op. cit., s. 43.
czterech grup towarowych. Ponowne przejcie na ca specyficzne byoby mo-liwe dla 10% linii taryfowych. Ca zostay ograniczone limitem. rednia reduk-cja ce dla wszystkich linii taryfowych powinna wynosi 54%, a maksymalna stawka celna nie moe by wysza ni 100%.
Dla UE bardzo due znaczenie maj zapisy dotyczce moliwoci
odej-cia od reguy redukcji ce dla wybranej grupy produktów wraliwych, która moe stanowi 4% wszystkich linii taryfowych. Mniejsza redukcja taryf rekom-pensowana ma by utworzeniem kontyngentów taryfowych, wedug zasady im wiksze odejcie od reguy redukcji taryf, tym wiksze otwarcie kontyngentów taryfowych. Zastosowanie 1/3 redukcji przewidzianej przez formu skutkowa
bdzie otwarciem kontyngentów nie mniejszym ni 4% konsumpcji danego pro-duktu. Zastosowanie poowy wymaganej redukcji oznacza otwarcie kontyngentu o wielkoci 3,5% konsumpcji, za zastosowanie 2/3 redukcji – o 3% konsumpcji17. 4) reguy konkurencyjnoci eksportu rolno-spoywczego – w ramach dziaa
liberalizacyjnych przewidywana jest likwidacja subwencji eksportowych do koca 2013 roku, a zmniejszenie ich o poow miao nastpi ju w 2010 roku.
Ze wzgldu na impas w negocjacjach w ramach Rundy Doha tyczcych dopat do eksportu nie zostay dotd dopracowane.
17 W. Zapdowski, Liberalizacja handlu towarami rolnymi…, op. cit., s. 45.