Unia Europejska w celu ochrony wspólnotowego rolnictwa stworzya sys-tem mechanizmów (gównie o charakterze protekcjonistycznym) regulujcych obroty handlowe z zagranic. Instrumenty te, w postaci rónorodnych barier oraz opat, maj zapobiega konkurencji ze strony taszych produktów rolnych dostpnych na rynku globalnym oraz zapewnia opacalno wywozu unijnych produktów rolnych poprzez wsparcie eksportu (dopaty eksportowe). W wyniku nacisków oraz uzgodnie w ramach GATT/WTO Unia Europejska systematycz-nie korygowaa istsystematycz-niejce mechanizmy handlowe w kierunku zmsystematycz-niejszania pro-tekcjonizmu wzgldem sektora rolnego. Typowe instrumenty o charakterze ceno-wym uzupenione zostay o mechanizmy powizane z jakoci oraz zdrowotnoci
produktów rolnych.
Jednolite stosowanie wszystkich instrumentów handlowych byo moliwe dziki utworzeniu wspólnego obszaru celnego, opartego na unii celnej. Obecnie
obowizujce prawo celne bazuje na wspólnotowym kodeksie celnym z 1994 roku. Poziom ochrony celnej na produkty rolne ulega systematycznym zmia-nom, w zalenoci od uwarunkowa na rynku wewntrznym, jak i rynkach ze-wntrznych, a take pod wpywem uzgodnie z GATT/WTO.
Produkty spoywcze zarówno rolne jak i przetworzone, wchodz w skad Wspólnej Taryfy Celnej (TARIC – Incorporated Tariff of the European Com-munities). Po raz pierwszy zostaa ona przyjta w 1968 roku. W chwili obecnej obowizuje taryfa ustanowiona Rozporzdzeniem Rady nr 1789/03. Obejmuje ona wszystkie opaty przez pastwa czonkowskie od przywozu towarów z kra-jów trzecich. Produkty spoywcze do celów handlowych zostay zdefiniowane w tzw. Nomenklaturze Scalonej (CN), która wie WTC z wymogami odno-szcymi si do statystyk handlowych. Dziay od 1 do 24 Nomenklatury Scalonej dotycz produktów rolnych i spoywczych. Do koca pa dziernika kadego ro-ku Komisja Europejska publiro-kuje aktualizacj kodów CN, wchodzcych w ycie z dniem 1 stycznia kolejnego roku.
Wysoko stawek celnych na importowane produkty ywnociowe jest okrelana jako co:
¾ ad valorem – podstawowy rodzaj ca nakadany na produkty ywnocio-we; okrelony jest on w procentach w stosunku do wartoci towaru;
¾ specyficzne (kwotowe) – okrelone w stosunku do iloci towarów (po-dawane w wartoci bezwzgldnej np. euro/t), chroni ono rynek przed za-nianiem wartoci celnej importowanych towarów;
¾ kombinowane – ustalone w zalenoci od wartoci i iloci towarów.
Przychody z ce s przeznaczone do zasilenia rodków wasnych UE, tym samym stanowi jeden z gównych róde przychodów unijnego budetu. Wik-szo taryf przywozowych od artykuów rolno-spoywczych jest okrelona w Sys-temie Opat Celnych UE w ramach GATT/WTO, gdzie podane s maksymalne dopuszczone prawnie wysokoci taryf w odniesieniu do okrelonych produktów.
Unia Europejska ma take moliwo ustalania tzw. taryf autonomicznych, które s
nisze ni stawki maksymalne WTO. Dotycz one najczciej cile okrelonych produktów oraz konkretnych eksporterów. W momencie, gdy na rynku unijnym nastpuje istotny wzrost cen którego z produktów i istnieje due prawdopodobie-stwo, e stan ten utrzyma si przez duy czas, KE ma moliwo wydania decyzji o cakowitym lub czciowym zawieszaniu ca na ten produkt.
Instrumentem o szczególnym znaczeniu w imporcie rolno-spoywczym s
kontyngenty taryfowe. Okrelaj one ilo towarów danego rodzaju, które w da-nym okresie (najczciej 3-6 miesicy) mog by wwiezione na obszar Unii z kra-jów trzecich. Wielko przewidywanych transakcji eksportowo-importowych w danym okresie okrela si za pomoc certyfikatów. Kontyngenty i certyfikaty
wydawane s przez krajowe agencje interwencyjne w pastwach czonkowskich, jednake obowizuj na caym terenie Unii. Mechanizm kontyngentów taryfowych pozwala stosowa nisz stawk taryfow w odniesieniu do okrelonej iloci im-portowanego danego produktu rocznie, za wysz w relacji do przywozu przekra-czajcego t ilo. Zgodnie z postanowieniami w ramach GATT/WTO stawka wysza nie moe przekroczy maksymalnej stawki WTO, jednoczenie nie mona ustala bezwzgldnych kontyngentów taryfowych. Stawki kontyngentów taryfo-wych na import okrelonych produktów rolno-spoywczych ustala corocznie KE.
Podmioty, które chc dokonywa przywozu towarów w ramach kontyngentów ta-ryfowych, zobowizane s posiada odpowiednie pozwolenie. Z uwagi na due zainteresowanie uzyskaniem pozwole, KE stosuje rónorodne systemy ich przy-dzielania. Niekiedy s one wydawane w oparciu o zasad „kto pierwszy ten lep-szy”, czasem pierwszestwo do otrzymania zezwolenia maj podmioty, które ju
wczeniej dokonyway przywozów.
Istniej dwa rodzaje kontyngentów taryfowych:
¾ minimalny dostp – maj one zapewni popraw dostpu do rynków.
Ustala si je w momencie, gdy kontyngenty biecego dostpu do rynku s mniejsze ni 5% konsumpcji wewntrznej;
¾ biecy dostp – maj one zapewni dotychczasowe warunki dostpu do rynków zbytu. Import w ramach tych kontyngentów jest obciony cem znacznie niszym ni stawki celne wynikajce z taryfikacji.
Dodatkowym instrumentem zabezpieczenia rynku wewntrznego, do-puszczonym w ramach WTO, jest klauzula zabezpieczajca (SSG – Special Safeguards). Suy ona zapewnieniu minimalnego poziomu ochrony rynku unij-nego w sytuacji znacznych spadków cen na rynkach wiatowych lub duego wzrostu importu. Mechanizm ten umoliwia naoenie ca dodatkowego w sytu-acji, gdy import danego produktu przekroczy warto progow (trigger quanti-ties) lub gdy cena importowa cif danego towaru jest nisza od ceny progowej (trigger price). Co dodatkowe naliczane jest wówczas od rónicy pomidzy obowizujc cen rynkow (okrelon przez KE) a cen progow (cena odnie-sienia z lat 1986-1988). Co dodatkowe obwizuje do koca roku kalendarzo-wego w którym byo uruchomione. Klauzula ochronna nie jest uruchomiana w stosunku do przywozu w ramach kontyngentów.
Zarówno na przywóz, jak i wywóz wikszoci produktów ywnociowych z/do krajów trzecich wymagane jest uzyskanie pozwolenia (licencji). System ten ma zapewnia zgodne z przepisami zarzdzanie jednolit wspóln organiza-cj rynkow okrelonych produktów. Pozwolenia maj na celu:
¾ monitoring rynku, aby w razie koniecznoci mona byo podj stosowne dziaania ochronne;
¾ kontrol przestrzegania obowizujcych kontyngentów;
¾ moliwo wczeniejszego okrelenia wysokoci refundacji wywozowych.
Pozwolenia wywozowe/przywozowe (AGREX / AGRIM) zobowizuj
i uprawniaj do dokonania wywozu/przywozu okrelonej iloci produktów w okresie wanoci pozwolenia. W ramach mechanizmów handlowych wysta-wiane s take wiadectwa refundacji, które dotycz okrelonej wartoci pro-duktów przetworzonych (tzw. „towarów Non-Annex I”), gdzie dopata wywo-zowa jest przyznawana jedynie do produktów podstawowych (np. cukru, mleka) wykorzystanych do ich wytworzenia.
Przedsibiorcy zainteresowani otrzymaniem refundacji do eksportu zo-bowizani s posiada pozwolenia o wczeniejszym wyznaczeniu refundacji, które z góry ustalaj stawk refundacji majc zastosowanie w okresie wanoci tego dokumentu. W tym czasie posiadacz pozwolenia moe take zgosi towar do procedury celnej wraz z wnioskiem o refundacj.
Pozwolenia wydawane s przez krajow agencje interwencyjn (ARR) i obwizuj przez okrelony czas (zwykle 60 dni). Otrzymanie pozwolenia przywozowego/wywozowego uzalenione jest od uiszczenia zabezpieczenia, które przepada w caoci lub w czci, jeeli naruszone zostan warunki zawarte w pozwoleniu. Pozwolenia wydawane s na konkretn ilo towarów. W sto-sunku do wybranych produktów stosowany jest margines tolerancji, który za-zwyczaj wynosi 5%. Niektóre z pozwole obowizuj jedynie w przypadku wywozu do konkretnych krajów. Pozwolenia wydane w innych krajach UE mo-g by uywane na caym jej obszarze.
Pozwolenia nie s wymagane w przydatku gdy:
¾ obrót nie ma charakteru handlowego;
¾ produkty bdce przedmiotem obrotu s zwolnione z ca;
¾ ilo przywoonych towarów nie przekracza ustalonych iloci minimalnych (okrelonych rozporzdzeniem KE (WE) nr 376/2008);
¾ wywóz odbywa si w ramach pomocy humanitarnej;
¾ produkty wprowadzane s do tzw. specjalnych miejsc przeznaczenia, w po-staci dostaw:
wewntrz unijnych zaopatrujcych statki eglugi morskiej i samoloty ob-sugujce linie midzynarodowe,
dla organizacji midzynarodowych ustanowionych w UE,
dla si zbrojnych stacjonujcych na terenie danego pastwa czonkow-skiego, ale nie sucych pod jego komend,
zaopatrzenia dla platform wiertniczych,
zaopatrzenia na otwartym morzu dla okrtów pod bander pastwa czon-kowskiego,
do magazynów ywnociowych.
W ramach mechanizmów dotyczcych wywozu produktów ywnociowych wy-dawane s:
¾ obligatoryjne pozwolenia na przywóz w celu zapewnienia nadzoru iloci
produktów, które maj by wprowadzone do swobodnego obrotu na ob-szarze UE;
¾ pozwolenia na przywóz w ramach kontyngentów taryfowych uprawniaj-cych przedsibiorców do przywozu do UE okrelonej iloci towarów na korzystnych warunkach.