Małżeństwa, separacje, rozwody

W okresie 2011–2015 pierwsze trzy lata charakteryzowały się spadkiem w ujęciu rocznym liczby zawartych małżeństw, natomiast kolejne dwa lata – ich powolnym wzrostem. W roku 2015 zarejestrowano 25,8 tys. małżeństw, tj. o 884 więcej niż w 2014 roku. Małżeństwa zarejestrowane w miastach sta-nowiły 62,3% ogółu, jednak częstość zawierania małżeństw w miastach była niższa niż na wsi. Wskaźnik natężenia małżeństw w miastach wyniósł 4,69, a na wsi 5,09. W układzie powiatów współczynnik ten zawierał się między 4,17 w warszawskim zachodnim, a 6,27 w makowskim (ryc. 3.1).

Rycina 3.1. Małżeństwa zawarte w 2015 r. na 1000 ludności

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Około 65% nowo zawieranych małżeństw stanowią małżeństwa wyznanio-we, tj. zawarte w kościele (związku wyznaniowym), a następnie zarejestrowane w urzędzie stanu cywilnego. Kobiety najczęściej wstępują w związki małżeń-skie będąc w wieku 20–29 lat (66,0% ogółu w 2015 r.), natomiast mężczyźni w wieku 25–34 lata (65,2%), przy czym zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn dominują osoby w wieku 25–29 lat (odpowiednio: 40,5% i 41,1%).

Tabela 3.1. Nowożeńcy na 1000 ludności w wieku 15 i więcej lat danej płci i grupy wieku w latach 2011–2015

W i e k Mężczyźni Kobiety

2011 2012 2013 2014 2015 2011 2012 2013 2014 2015

O g ó ł e m 13,0 12,7 11,4 11,7 12,1 11,7 11,4 10,2 10,5 10,9

19 i mniej lat 1,2 1,1 0,6 0,7 0,6 7,5 6,9 4,4 4,1 3,5

20–24 25,4 24,1 20,7 21,1 20,1 48,1 48,3 41,0 42,8 42,3

25–29 55,2 55,4 48,6 51,2 54,7 50,1 50,3 45,2 49,1 54,0

30–34 25,6 24,8 23,2 25,4 27,1 16,7 16,3 16,3 17,3 18,9

35–39 10,2 10,2 9,9 9,9 10,9 6,7 6,6 6,6 6,7 7,3

40–44 5,1 5,5 5,2 5,3 5,8 3,4 3,2 3,6 3,6 3,9

45–49 3,2 3,0 3,3 3,4 3,5 2,2 2,2 2,4 2,5 2,7

50–54 2,2 2,3 2,3 2,3 2,5 1,8 1,8 1,9 1,8 2,0

55–59 2,0 1,8 2,0 1,9 2,1 1,4 1,3 1,4 1,3 1,5

60 i więcej lat 1,5 1,5 1,6 1,6 1,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6

Źródło: dane GUS.

Zmiany rozkładu natężenia nowo zawieranych małżeństw w latach 2011–

–2015 według grup wieku nowożeńców przedstawiono w tabeli 3.1. Zwraca uwagę malejąca częstotliwość zawierania małżeństw w młodszych grupach wieku i rosnąca częstotliwość w starszych. W ciągu pięciu lat wiek środkowy mężczyzn i kobiet wstępujących w związki małżeńskie wzrósł o rok; wyzna-czona w 2015 r. mediana wieku nowożeńców wyniosła odpowiednio 29,5 i 27,5 lat (wykres 3.1). Należy mieć na uwadze, że na podwyższenie typowego wieku wstępowania w związki małżeńskie ma wpływ wzrost udziału małżeństw po-wtórnych, udział pierwszych małżeństw (czyli panien z kawalerami) zmniejszył się bowiem z 83,5% w 2011 r. do 81,5% w 2015 roku.

Wykres 3.1. Mediana wieku (wiek środkowy) nowożeńców w latach 2011–2015

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS.

Istotnym elementem procesów demograficznych jest rozpad małżeństw zwłaszcza tych, które kończą się rozwodem. Przyczyniają się one bowiem do powstawania niepełnych rodzin wychowujących i utrzymujących dzieci, a także do występowania małżeństw powtórnych.

Tabela 3.2. Bilans małżeństw w latach 2011–2015

Wyszcze-

Uwaga: ^a po uwzględnieniu salda migracji wewnętrznych i zagranicznych osób pozostających w stanie małżeńskim,

b stan w dniu 31XII.

Źródło: dane GUS.

W województwie mazowieckim w latach 2011–2015 rozwody były przyczy-ną 28–37% rozwiązywanych związków małżeńskich, przy czym głównym po-wodem rozpadu (46–53%) jest zgon męża. W ciągu pierwszych czterech lat

omawianego okresu liczba rozwiązanych małżeństw utrzymywała się na zbli-żonym poziomie około 31 tys., a w ostatnim roku spadła do 26 tys. (tab. 3.2).

W tym czasie liczba rozwodów systematycznie się zwiększała – z roku na rok średnio o 3,1%. Wskaźnik rozwiązanych przez rozwód małżeństw w przelicze-niu na 1000 istniejących zwiększył się z 7,0 do 8,0 (wykres 3.2). W wojewódz-twie mazowieckim więcej małżeństw się rozpada niż zostaje zawartych. To negatywne zjawisko częściowo jest rekompensowane przez wyższy napływ niż odpływ migracyjny osób pozostających w stanie małżeńskim. W rozpatrywa-nym okresie wyjątek stanowiły lata 2013 i 2014, kiedy to liczba istniejących małżeństw się zmniejszyła.

Wykres 3.2. Małżeństwa rozwiązane przez rozwód na 1000 istniejących małżeństw w latach 2011–2015

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W 2015 r. sądy orzekły o rozpadzie 9,9 tys. związków małżeńskich, tj. o 1,0%

więcej niż przed rokiem (tab. 3.3). W miastach rozwody orzeczone stanowiły 77,7% ogółu. Na 1000 nowo zawartych małżeństw przypadały 382 rozwody, przy czym zdecydowanie więcej w miastach (476) niż na wsi (226). Rozwody z powództwa żony stanowiły 65,3% ogółu orzeczonych (w 2011 r. 67,5%).

Większość małżeństw (72,7%) została rozwiązana bez orzekania o winie, na-tomiast rozwody orzeczone z winy męża stanowiły 18,1% ogółu. Główne przy-czyny rozkładu pożycia małżeńskiego to niezgodność charakterów, niedocho-wanie wierności małżeńskiej i nadużyniedocho-wanie alkoholu; wyłącznie z tych przy-czyn rozwiązano odpowiednio: 29,2%, 5,2% i 3,3% małżeństw.

Tabela 3.3. Rozwody w latach 2011–2015

Wyszczególnienie Ogółem Z powództwa

męża Z powództwa

Miasta 7661 2662 4999 2,232 2,765 476,3

Wieś 2198 755 1443 1,152 1,495 226,1

Źródło: dane GUS.

Najczęściej rozwodziły się małżeństwa, w których oboje partnerzy w momen-cie zawarcia związku byli w wieku 20–24 lata (24,5% w 2015 r.). Z analizy roz-wodów według wieku małżonków w momencie wniesienia powództwa wynika, że najwięcej orzeczono ich wobec par będących w grupie wieku 30–34 lata (11,1%), a następnie w grupie 35–39 lat (10,2%) oraz 25–29 lat (6,3%). Ponad 46% rozwodów dotyczyło małżeństw, których okres trwania był krótszy niż 10 lat, przy czym 20,8% stanowiły rozwody małżonków ze stażem krótszym niż 5 lat. Najwięcej rozwodzących się małżeństw jest bezdzietnych oraz z jednym dzieckiem pozostającym na utrzymaniu (w 2015 r. odpowiednio 43,3% i 35,8%).

W przypadku gdy rozkład pożycia małżeńskiego nie jest zupełny, sąd ro-dzinny może orzec o separacji. W pięcioleciu 2011–2015 liczba orzeczonych separacji z roku na rok zmniejszała się. O ile w pierwszym roku orzeczono ich 366, to w ostatnim 207 (tab. 3.4). W całym analizowanym okresie ponad 3/4 spośród nich było orzekanych w stosunku do mieszkańców miast.

Tabela 3.4. Separacje orzeczone w latach 2011–2015

Wyszczególnienie Ogółem Z

W 2015 r. separacje orzeczone wobec małżeństw mieszkających w miastach stanowiły 78,3% ogółu; wskaźnik natężenia (liczba separacji na 100 tys. ludno-ści) wyższy był w miastach (4,72) niż na wsi (2,36). Separacje z powództwa żony stanowiły 61,8% ogółu orzeczonych (w 2011 r. 67,5%).

Najwięcej separacji orzeczono wobec małżeństw, w których oboje partnerzy zawierali związek małżeński mając mniej niż 25 lat (41,5%). Rozpatrując separa-cje według wieku małżonków w momencie wniesienia powództwa, można stwierdzić, że najwięcej orzeczono ich wobec par będących w grupie wieku 50–

–59 lat (22,7%), a następnie w grupie 40–49 lat (18,4%) oraz w grupie 30–39 lat (15,0%). Na 100 separowanych par średnio 24 miały za sobą staż krótszy niż 10 lat. Ponad 35% separowanych małżeństw miało na utrzymaniu małoletnie dzieci (tj. w wieku poniżej 18 lat), wśród nich 49,3% – jedno dziecko, a 42,5% – dwoje.