W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM
5. Migracje wewnętrzne w województwie mazowieckim
5.4. Struktura migracji wewnętrznych w województwie mazowieckim według cech demograficznych
Migracja jako zjawisko przestrzennego przemieszczania się ludności ma określone cechy strukturalne oraz wywołuje określone skutki w dwóch zbioro-wościach ludności w nowym i poprzednim miejscu zamieszkania. Zmiany te mogą sprzyjać procesom integracji bądź dezintegracji społeczności lokalnych i uwarunkowań migracji, przebiegu procesu adaptacji społecznej migrantów itp.
Dominującą cechą zmian poziomów migracji w województwie mazowieckim i Warszawie w ostatnich latach jest zwiększanie się roli Warszawy jako obszaru napływu ludności oraz wzrost odpływów. Jest to wynik przede wszystkim roz-woju budownictwa mieszkaniowego, jak również wysokich kosztów
9 C. Grasland, A. Potrykowska, (2002) Mésures de la proximité spatiale: les migrations résidentielles à Varsovie. ”Éspace Géographique”. nr 3, Paris, 2002.
A. Potrykowska (2002), Zróżnicowanie przestrzenne migracji wewnątrzregionalnych w regionie miej-skim Warszawy [w:] Warszawa jako przedmiot badań w geografii społeczno-ekonomicznej., Grzegorz Węcławowicz (red.), „Prace Geograficzne”, 184, IGiPZ, PAN, Warszawa 2002.
nia w stolicy. Ponadto, wzrost w ostatnich latach liczby migracji w Warszawie kosztem innych obszarów w województwie jest w pewnej mierze wynikiem przemian struktury wieku ludności, głównie — spadku liczebności i udziału w ogólnej liczbie mieszkańców osób w przedziale wieku 20–29 lat. Ludzie w tym wieku mają bowiem znacznie większą od przeciętnej skłonność do po-dejmowania migracji, związanych z rozpoczynaniem i zmianą pracy zawodo-wej, kształceniem się oraz zakładaniem rodziny (Potrykowska1988).
W strukturze wieku migrantów w województwie mazowieckim i Warszawie (Wykresy 5.3–5.6) zaznacza się wyraźnie kulminacja w przedziale 0–4 lata (dotyczy to dzieci migrujących wraz z rodzicami) oraz znacznie od niej wyższa kulminacja w przedziale 20–29 lat. Pod tym względem profil rozkładu migracji według wieku osób migrujących jest typowy, tzn. zgodny z modelowym roz-kładem według A. Rogersa i L. Castro (1981).
Wykres 5.3. Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały wg płci i wieku migrantów województwie mazowieckim, 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i US w Warszawie.
Różnice między kształtem profilu wieku migrantów mężczyzn i kobiet w województwie mazowieckim i Warszawie są typowe. Wartości wielkości
migracji kobiet w wieku wkraczania na rynek pracy są wyższe od odpo-wiednich wartości dla mężczyzn. Ponadto kulminacja wartości przypada na przedział 20—24 lata lub 25—29 lat, podczas gdy w przypadku mężczyzn na 25–29 lat i 30-34 lata. Jedynie kształt profili według wieku migrantów w przypadku napływów do Warszawy i odpływów z Warszawy różni się ze względu na obniżony poziom natężenia odpływów, a w związku z tym ma spłaszczony kształt krzywej rozkładu. Analogicznie „płaski” profil posiadają obie kulminacje w przedziale 0–4 lata, 20–24 lata i 24–29 lat, co świadczy o specyfice tych migracji, a mianowicie odpływie z Warszawy rodzin, które migrują do miast i gmin podwarszawskich w celu osiedlenia się w nowych domach
Wykres 5.4. Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały wg płci i wieku migrantów w Warszawie, 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i US w Warszawie.
Profile wieku migrantów obydwu płci są stabilne nawet wówczas, gdy nasi-lenie migracji między napływami a odpływami nieznacznie się zmienia. Pomi-mo różnic w poziomie profili występują w nich analogicznie trzy kulminacje, odpowiadające trzem kategoriom wiekowym migrantów.
Wykresy 5.3–5.6 prezentują rozkłady zgodne z profilem modelowym opisa-nym przez A. Rogersa i L. Castro (1981). Zwraca uwagę stabilność struktur
mi-grantów według płci i wieku. Wniosek ten stanowi przesłankę do analizowania struktur i rozkładów przestrzennych migracji wewnątrzregionalnych.
Większe zróżnicowanie rozkładu migracji według grup wiekowych można obserwować przy analizie migracji pomiędzy różnymi kategoriami obszarów (Warszawa, pozostałe miasta, gminy wiejskie). W celu łatwiejszego uchwycenia zależności migracyjnych, na wymienionych wykresach zamieszczono rozkłady migracji w zależności od obszaru docelowego i źródłowego (napływy i odpły-wy), a także płci, dlatego też krzywe powtarzają się na różnych wykresach.
Wykres 5.5. Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały wg płci i wieku migrantów w miastach województwa mazowieckiego, 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i US w Warszawie.
Rozkład zgodny z profilem modelowym charakteryzuje zdecydowaną więk-szość analizowanych migracji, jednak dość istotne są różnice w wielkości mi-gracji w obrębie poszczególnych kierunków przemieszczeń. Migracje ze wsi do miast występują z różnym natężeniem wśród mężczyzn i kobiet oraz w po-szczególnych grupach wieku. Wyższe natężenie migracji cechowało kobiety oraz młodsze roczniki wieku produkcyjnego. Podstawowe cechy ich selektyw-ności nie uległy zmianom. Szczególnie interesujący wydaje się rozkład napły-wów na wieś z Warszawy oraz pozostałych miast i obszarów wiejskich.
Migra-cje z Warszawy na wieś dominują w starszych grupach wiekowych 35–50 lat, co należy wiązać z zawartymi wcześniej uwagami na temat suburbanizacji i większą mobilnością tych grup społecznych. W badaniach migracji na obsza-rach miejskich należy oddzielnie traktować migracje wewnątrzmiejskie od mi-gracji – napływu i odpływu – zewnętrznych. Różnią się one bowiem cechami strukturalnymi migrantów i samych przemieszczeń, motywacjami, kierunkami i preferencjami osiedleńczymi, itp.
Analizy migracji wewnątrzmiejskich mogą też służyć jako element diagnozy zachodzących procesów gospodarczych i społecznych.
Wykres 5.6. Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały wg płci i wieku migrantów na obszarach wiejskich woj. mazowieckiego, 2015
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i US w Warszawie.
Wykres 5.6. przedstawia rozkład napływów na wieś oraz oraz odpływów ze wsi do Warszawy i pozostałych miast i obszarów wiejskich. Dominują odpływy młodych kobiet w wieku 20–24 lat. Napływy na wieś w starszych grupach wie-kowych 35–50 lat należy wiązać z zawartymi wcześniej uwagami na temat su-burbanizacji i większą mobilnością tych grup społecznych.
Poziom natężenia migracji jest niższy i ma spłaszczony kształt krzywej roz-kładu. Analogicznie „płaski” profil posiadają obie kulminacje w przedziale 0–4 lata i w przedziale 20–24 lata, co świadczy o specyfice tych migracji, a miano-wicie odpływie z Warszawy rodzin, które migrują do miast i gmin podwar-szawskich w celu osiedlenia się w nowych domach. Profile wieku migrantów
obydwu płci są stabilne nawet wówczas, gdy nasilenie migracji między napły-wami a odpłynapły-wami nieznacznie się zmienia.
Zmiany zachodzące w kraju, związane z transformacją społeczno-gospo- darczą, mają największą dynamikę właśnie na obszarze aglomeracji miejskich.
Warszawa wraz z województwem mazowieckim jest niewątpliwie liderem tych przemian. Zmiany organizacji funkcjonalnej i przestrzennej, przekształcenia rynku mieszkaniowego, procesy różnicowania społecznego wymuszają prze-mieszczenia ludności w przestrzeni miasta, aglomeracji i regionu.
5.5. Podsumowanie
1. Województwo mazowieckie to region wyjątkowy z punktu widzenia jego potencjału rozwojowego, zróżnicowań wewnętrznych i wynikającej z nich specyficznej ścieżki rozwoju, która jest naznaczona dualizmem – tempo i charakter rozwoju obszarów zurbanizowanych, a szczególnie Warszawy i aglomeracji warszawskiej, to jedna rzeczywistość regionu, zaś druga odnosi się do obszarów wiejskich i peryferyjnych.
2. Województwo mazowieckie pomimo największego wśród pozostałych woje-wództw potencjału demograficznego przejawia niekorzystne zmiany obser-wowane w kraju, zarówno wskutek braku prostej zastępowalności pokolenio-wej, jak i drenażu spowodowanego emigracją. Dodatni niski przyrost natural-ny i saldo migracji nie rekompensują niekorzystnatural-nych zmian w strukturze lud-ności według wieku. Nasila się proces starzenia się populacji, który jest jed-nym z najważniejszych wyzwań demograficznych województwa. Rezultatem zachodzących procesów demograficznych jest depopulacja obszarów położo-nych peryferyjnie w stosunku do centrum regionu. Koncentracja potencjału ludnościowego występuje głównie w Warszawie i otaczających ją powiatach.
Silne zróżnicowanie między centrum a peryferiami jest widoczne również w przypadku analizy poziomu rozwoju społecznego i gospodarczego.
3. W obrębie województwa można wyróżnić demograficzne obszary proble-mowe, związane z depopulacją (północne, wschodnie i południowe części regionu) oraz z koncentracją ludności w aglomeracji warszawskiej.
4. Depopulacja powoduje osłabianie ogólnego potencjału demograficznego gmin, a w dalszej kolejności liczne procesy towarzyszące i współzależne, związane zwłaszcza ze starzeniem się społeczeństwa i zubażaniem ich kapitału ludzkiego.
5. Migracje wewnętrzne są obecnie skierowane wybitnie dośrodkowo, z tere-nów peryferyjnych w kierunku aglomeracji stołecznej, w zasadzie z pomi-nięciem pośrednich szczebli hierarchicznych w postaci mniejszych miast.
Następuje wewnętrzny drenaż –zasobów ludzkich.
6. Stopniowe rozwarstwianie się i polaryzacja przestrzenna prowadzi do po-działu regionu na obszary o prawidłowej i niekorzystnej strukturze demogra-ficznej, a dalej do pogłębiania się barier rozwojowych i napięć społecznych 7. W dużym stopniu przestrzenne zróżnicowanie sytuacji demograficznej
po-krywa się ze zróżnicowaniem poziomu rozwoju społecznego i gospodarcze-go. Czy jednak terytorialne rozwarstwienie zamożności (ekonomiczne) lud-ności, nierównomierny dostęp do edukacji czy usług zdrowotnych, które są ważne dla rozwoju kapitału ludzkiego – to następstwo określonej sytuacji demograficznej czy odwrotnie – te nierówności społeczne i gospodarcze za-decydowały o zróżnicowaniu sytuacji demograficznego województwa.
Przeważa przekonanie, że przemiany demograficzne na Mazowszu (zwłasz-cza osłabienie poziomu urodzeń, a także prawidłowości wewnętrznych mi-gracji ludności sprzyjających koncentracji i depopulacji obszarów peryferyj-nych) są konsekwencją głębokich przekształceń strukturalnych, społecznych i gospodarczych. Ta zależność zwiększa jeszcze charakter wyzwań, przed którymi stoi polityka społeczna i gospodarcza regionu
8. Wskazane tendencje powinny być przedmiotem szczegółowych rozważań i dyskusji prowadzących do określenia celów i priorytetów polityki ludno-ściowej, w tym polityki prorodzinnej i migracyjnej oraz rozwoju w skali re-gionu i kraju.
Bibliografia
Grasland C., Potrykowska A., (2002) Mésures de la proximité spatiale: les migrations résiden-tielles à Varsovie., ”Éspace Géographique”. nr 3.
Korcelli P, Potrykowska A. (red.) (1994), Zagadnienia rozwoju Warszawy, „Biuletyn KPZK PAN” 163, Warszawa.
Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie mazowieckim w 2015 r. 2016, US w Warszawie.
Potrykowska A. (1994), Pole prawdopodobnych zmian polityki miejskiej z uwzględnieniem Planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy, [w:] Zagadnienia rozwo-ju Warszawy, P. Korcelli, A. Potrykowska red., „Biuletyn, Komitet Przestrzennego Zagospo-darowania Kraju PAN”, 163, PWN, Warszawa.
Potrykowska A. (1996), A study of intra-urban migration: the case of Warsaw, [w:] Spatial Analysis of Biodemographic Data, INED, Paris.
Potrykowska A. (1997), Analiza migracji jako przesłanka prognozowania ludności Warszawy i województwa warszawskiego, Demografia 1, Zarząd Rozwoju m. Warszawy.
Potrykowska A. (2000), Struktura przestrzenna migracji w regionie miejskim Warszawy,
„Przegl. Geogr.”, t. LXXII, z. 4, PWN, Warszawa.
Potrykowska A. (2002), Zróżnicowanie przestrzenne migracji wewnątrzregionalnych w regionie miejskim Warszawy. [w:] Warszawa jako przedmiot badań w geografii społeczno-ekonomicznej.
Grzegorz Węcławowicz red., „Prace Geograficzne”, 184, IGiPZ, PAN, Warszawa, 2002.
Potrykowska A. (2004) Migracje wewnętrzne w Polsce [w:] Sytuacja demograficzna Polski.
Raport RRL 2004, Warszawa 2005.
Potrykowska A. (2017), Sytuacja demograficzna województwa mazowieckiego, „Mazowsze Studia Regionalne nr 20, III Varia/ Miscellaneous”, MBPR, Warszawa.
Potrykowska A., Śleszyński P. (1999), Migracje wewnętrzne w Warszawie i województwie warszawskim, „Atlas Warszawy” 7, IGiPZ PAN.
Rocznik statystyczny województwa mazowieckiego (2016), US w Warszawie.
Rogers A., Castro L. (1981), Model Migration schedules. ”Working Popers”, IIASA, Laxen-burg, Austria.
Strategia rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze (pro-jekt), Warszawa, lipiec 2013,
Sytuacja demograficzna Polski. Raport RRL 2015–2016, Warszawa 2016.
Trendy Rozwojowe Mazowsza (2014), nr 15, MBPR, Warszawa 2014.
Wróbel A. (1960) Województwo warszawskie. Studium ekonomicznej struktury regionalnej, Prace Geograficzne IG PAN 24.
Wróbel A. (1965), Pojęcie regionu ekonomicznego a teoria geografii, Prace Geograficzne IG PAN.
Internal migration of population in the Mazowieckie Voivodship Summary
The study presents the dynamics of internal migration in the context of population changes in the region; positive and negative internal migration balances in the voivodship, strongly diversified inflow of residents to Warsaw.
The data on migrations show how significant social and economic problems are formed due to their influence and differences in the number and structure of the population by gender and age.
An analysis of migration flows between Warsaw capital city and other zones in the region indicated considerable changes in the migration pattern in two deades. In particular, relations between Warsaw and other areas in the region changed. The dominance of the city of Warsaw, in terms of in-migration, di-minished considerably. The suburban zone serves than previously as an area that attracts migration from Warsaw capital city and other parts of the region.
Departament Analiz i Polityki Migracyjnej MSWiA