Zgony, trwanie życia

W latach 2011–2015 liczba zarejestrowanych w województwie mazowieckim zgonów wahała się od 53,1 do 55,0 tys., przy czym spadek ich liczby odnoto-wano tylko w latach 2013 i 2014 (tab. 3.7). Na podstawie standaryzowanych współczynników umieralności¹, które pozwalają analizować dane m.in. w retro-spekcji, według płci i miejsca zamieszkania, można stwierdzić korzystne zmia-ny dynamiki natężenia omawianego zjawiska. O ile w 2012 r. w porównaniu z 2011 r. współczynnik ten wzrósł o 0,3%, to w kolejnych trzech latach obniżył się odpowiednio: o 2,0%, o 5,7% i o 4,9%.

Rozpatrując natężenie zgonów wśród mężczyzn i kobiet, należy stwierdzić, że częściej umierają mężczyźni niż kobiety. W 2011 r. natężenie zgonów mężczyzn, mierzone współczynnikiem standaryzowanym na 100 tys. ludno-ści, było większe o 698 i sukcesywnie się zmniejszało do 627 w 2015 roku.

Oznacza to, że w pierwszym roku analizy natężenie zgonów mężczyzn o 73,7% przekraczało natężenie zgonów wśród kobiet, natomiast w ostatnim roku – o 68,5%.

1 Jako populację standardową przyjęto „standardową populację Europy” za: Revision of the European Standard Population – Report of Eurostat's task force (2013), Publications Office of the European Union, Luxembourg, s. 121.

Tabela 3.7. Zgony w latach 2011–2015

Wyszczegól- nienie

Ogółem Męż-

czyźni Kobiety Ogółem Męż-

czyźni Kobiety Ogółem Męż-

czyźni Kobiety w liczbach bezwzględnych współczynniki surowe

na 1000 ludności

współczynniki standaryzowane^a na 100 tys. ludności

2011 53 080 27 815 25 265 10,06 11,02 9,19 1235 1645 947

2012 54 454 28 300 26 154 10,29 11,17 9,48 1239 1645 956

2013 54 260 27 884 26 376 10,22 10,98 9,53 1210 1592 942

2014 53 494 27 464 26 030 10,05 10,78 9,37 1165 1536 905

2015 55 030 28 062 26 968 10,30 10,98 9,68 1175 1542 915

Miasta 34 689 17 244 17 445 10,11 10,75 9,54 1111 1442 887

Wieś 20 341 10 818 9 523 10,66 11,37 9,96 1301 1738 968

Uwaga: ^a jako populację standardową przyjęto „standardową populację Europy”.

Źródło: dane GUS oraz obliczenia własne na podstawie danych GUS.

Zróżnicowanie umieralności jest zależne od wieku (wykres 3.4). Najmniejsze dysproporcje w umieralności między osobami odmiennej płci występują wśród dzieci oraz osób starszych, a największe wśród osób w wieku produkcyjnym.

Szczególnie wysoka nadumieralność mężczyzn występuje w grupie wieku 20–

–39 lat; w 2015 r. w tej grupie wieku natężenie zgonów mężczyzn ponad cztero-krotnie przekraczało natężenie zgonów wśród kobiet. Ponad trzykrotne przekro-czenie natężenia wystąpiło wśród osób w przedziale wiekowym 15–19 lat i 45–49 lat, a ponad dwuipółkrotne wśród osób w grupie 40–44 lata i 50–59 lat.

Wykres 3.4. Współczynniki zgonów mężczyzn w procentach współczynników zgonów kobiet w 2015 r.

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS.

Głównymi przyczynami zgonów są choroby układu krążenia i nowotwory.

W 2015 r. stanowiły one odpowiednio 45,4% i 26,7% ogółu zgonów. Wśród kobiet choroby układu krążenia były przyczyną 50,0% zgonów, a wśród męż-czyzn – 40,9%; na nowotwory częściej umierają mężczyźni (28,2%) niż kobiety (25,1%). Na podstawie standaryzowanych współczynników zgonów obliczo-nych dla lat 2011–2015 można stwierdzić, że od 2012 r. umieralność z powodu chorób układu krążenia stale spada – z 604 do 542 na 100 tys. ludności. Spadek ten był większy wśród mężczyzn (z 755 do 663, tj. o 92) niż wśród kobiet (z 495 do 449, tj. o 46). Umieralność z powodu nowotworów utrzymywała się na zbliżonym poziomie i wynosiła od 296 do 311 na 100 tys. ludności; dla mężczyzn współczynnik ten zawierał się w granicach 405–430, a dla kobiet w granicach 223–239.

Wykres 3.5. Standaryzowany^a współczynnik zgonów na 100 tys. ludności w latach 2011–2015

Uwaga: ^a jako populację standardową przyjęto „standardową populację Europy”.

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS.

W latach 2011–2015 standaryzowany współczynnik zgonów na wsi był wyż-szy niż w miastach, przy czym do 2014 r. dysproporcje te systematycznie się zmniejszały z 226 do 180 w przeliczeniu na 100 tys. ludności, a w 2015 r.

wzrosły do 190 (wykres 3.5). W pierwszym roku analizy natężenie zgonów na wsi przekraczało o 19,6% natężenie zgonów w miastach, w kolejnych trzech latach było wyższe o około 16%, natomiast w ostatnim roku o 17,1%.

Standaryzowany współczynnik umieralności ogółem wykazywał znaczne zróżnicowanie międzypowiatowe (ryc. 3.3). W 2015 r. nasilenie tego zjawiska niższe od średniej wojewódzkiej (1175 na 100 tys. ludności) stwierdzono w ośmiu powiatach: Ostrołęce, Warszawie, piaseczyńskim, warszawskim za-chodnim, Siedlcach, pruszkowskim, grodziskim i legionowskim (od 999 do 1167). Najwyższa umieralność miała miejsce w powiecie białobrzeskim (1608) i lipskim (1413).

Rycina 3.3. Standaryzowany^a współczynnik zgonów na 100 tys. ludności w 2015 r.

Uwaga: ^a jako populację standardową przyjęto „standardową populację Europy”.

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS.

Tabela 3.8. Zgony niemowląt w latach 2011–2015

Wyszczególnienie Ogółem Chłopcy Dziewczęta Ogółem Chłopcy Dziewczęta w liczbach bezwzględnych na 1000 urodzeń żywych

2011 195 122 73 3,41 4,14 2,63 prze-ciętnego dalszego trwania życia. W latach 2011–2015 najmniejszą liczbę zgo-nów niemowląt zarejestrowano w pierwszym roku analizy – 195, a największą w drugim – 248 (tab. 3.8). Wskaźnik natężenia w przeliczeniu na 1000 urodzeń żywych wyniósł odpowiednio 3,41 i 4,33. Umieralność wśród chłopców jest wyższa niż wśród dziewcząt – w omawianym okresie różnica natężenia między płciami wyniosła od 0,38 punktu w 2014 r. do 1,51 w 2011 roku. Wyższą umie-ralność niemowląt na wsi niż w miastach notowano od 2012 roku.

Najczęstszą przyczyną zgonów niemowląt (52,9% w 2015 r.) są stany choro-bowe powstające w okresie okołoporodowym, czyli w późnym okresie trwania ciąży matki oraz w ciągu pierwszych sześciu dni życia noworodka. W 2015 r.

z ogółu zmarłych niemowląt 82,4% umarło w wieku noworodkowym, czyli w wieku do czterech tygodni (poniżej 28 dni), przy czym 61,1% w ciągu pierw-szego tygodnia życia.

W województwie mazowieckim w zakresie zgonów niemowląt występują wyraźne różnice na poziomie powiatów. W 2015 r. największą liczbę zgonów na 1000 urodzeń żywych odnotowano w powiecie lipskim (10,64), a najniższą – w powiecie siedleckim (1,15); w powiatach: białobrzeskim, przysuskim, puł-tuskim i zwoleńskim nie odnotowano zgonów niemowląt. Ze względu na małą liczbę zgonów niemowląt występującą w większości powiatów lepszą miarą do porównań na tak niskim poziomie terytorialnym jest średnioroczne natężenie tego zjawiska. W latach 2011–2015 współczynnik zgonów niemowląt ukształ-tował się na poziomie od 1,96 w powiecie przysuskim do 6,81 w lipskim.

Jednym z elementów prowadzących do przyrostu osób starszych w populacji, czyli do demograficznego starzenia się społeczeństwa, jest wydłużające się trwa-nie życia. Dla mężczyzn i kobiet proces ten dokonuje się w różnym stopniu.

W województwie mazowieckim różnica między długością trwania życia

nowo-rodka płci męskiej a długością trwania życia nowonowo-rodka płci żeńskiej jest znacz-na. W 2015 r. przeciętne trwanie życia mężczyzn wynosiło 74 lata i było o 8 lat krótsze niż kobiet (tab. 3.9). W porównaniu z 2011 r. dystans ten zmniejszył się o 0,9 roku. Większe zmiany obserwowano na wsi, gdzie różnica w długości trwania życia między płciami zmniejszyła się o 1,2 roku, wobec 0,8 roku w mia-stach (wykres 3.6). W analizowanym okresie wzrost długości życia mężczyzn mieszkających na wsi wyniósł 1,8 roku, a mieszkających w miastach – 1 rok. Dla kobiet zmiany te przebiegały wolniej i wyniosły odpowiednio: 0,6 i 0,2 roku.

Tabela 3.9. Przeciętne dalsze trwanie życia w latach 2011–2015

Wyszcze- gólnienie

Męż-

czyźni Kobiety

Męż-czyźni Kobiety

Męż-czyźni Kobiety

Męż-czyźni Kobiety

Męż-czyźni Kobiety Męż- czyźni Kobiety według wieku

0 15 30 45 60 65

2011 72,7 81,6 58,2 66,9 44,0 52,1 30,4 37,6 19,1 24,2 15,8 20,1 2012 72,9 81,3 58,4 66,8 44,1 52,0 30,4 37,4 19,0 24,0 15,8 19,9 2013 73,4 81,6 58,8 67,0 44,6 52,2 30,8 37,6 19,3 24,2 16,0 20,1 2014 74,0 81,8 59,4 67,3 45,0 52,5 31,2 37,9 19,4 24,4 16,2 20,3 2015 74,0 82,0 59,5 67,3 45,1 52,5 31,3 37,9 19,5 24,4 16,3 20,3 Miasta 74,9 82,0 60,3 67,4 45,9 52,6 31,9 38,0 20,0 24,5 16,7 20,4 Wieś 72,5 81,7 57,9 67,1 43,7 52,3 30,1 37,7 18,5 24,1 15,4 19,9

Źródło: dane GUS.

Wykres 3.6. Przeciętne trwanie życia noworodka w latach 2011–2015

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.