W ła sn o śc i leczn icze ziół zn an e już b y ły w o d e g le i
ności. P ie rw o tn e lu d y , n ie o k rz e sa n e, „dzikie , s to s o w a ły . c z a s e n a w e t p rz e c iw n a jc ię ż sz y m ch o ro b o m , p e w n e z io ła i toi z; p om y śin y m sk u tk iem . F a k t te n o b s e rw u ją je sz c z e dzisiaj p o d ro zm cy , z S z a j ą c y k ra je n ie c y w iliz o w a n e, a w ię c z a m ie sz k a łe p rz e z lu d n o ść p ro s tą , ż y ją c ą „n a łonie n a tu ry . ,
D ziś w dobie ro z k w itu k u ltu ry c o ra z b a r d z i e j zap o m in a się o c u d o w n y c h w ła sn o śc ia c h ziół, a c o ra z w ięcej w ie rz y
to w n ie w y ra b ia n y m , pięknie re k la m o w a n y m p a s z k o m i P a l k o m ap te c z n y m , o d rz u c a ją c z p o g a rd ą ta k z w a n e leki ludow e. A p cież n ikt nie m o że z a p rz e c z y ć , że n a tu ra sam a je st najlepszym
%
— 120 —
lek a rz e m , a jej d a ry , jak sło ń ce, p o w ie trz e , w o d a i ro ślin y n a j
p e w n ie jsz y m i n a jsk u te c z n ie jsz y m śro d k ie m leczn iczy m .
M ając te okoliczności n a w z g lę d z ie i to ta k ż e , że w ob ecn y m c z a sie nie k a ż d y p o zw o lić sobie m o ż e n a d ro g ie i b a rd z o c z ę sto z a w o d z ą c e śro d k i, a p te c z n e — d a je m y poniżej op is k ilk u n astu n ajw ięce j zn a n y c h ziół le c z n iczy ch i w sk a z ó w k i, d o ty c z ą c e ich w ła s n o ś c i u z d ra w ia ją c y c h .
C h cielib y śm y n a koniec o s trz e c , b y p r z y zb ieran iu , a s z c z e gólnie^ sto so w a n iu ty c h roślin p rz e c iw p o d an y m chorobom , p o s tę p o w a ć z w ie lk ą o stro ż n o śc ią i nie p rę d z e j p o ż y tk o w a ć , a ż się m a s ta n o w c z ą p ew n o ść, że t o t a w ła ś n ie roślina, a nie inna, m oże sz k o d liw a P rz y te m n a le ż y z w r a c a ć u w a g ę n a c z ę ść s k ła d o w ą ro ślin y , ja k a m a iść w u ż y c ie : ło d y g a , liście, kw iecie, k o rz e ń cz y n asienie. Co do w y b o ru ziół w p o szczeg ó ln y c h w y p a d k a c h — tru d n o n a k re ślić n iezm ienne p ra w id ła . Z a leży d u żo n a „ u trafie - niu , a z re s z tą d o św ia d c z e n ie sa m o n a u c z y . Je śli to nie p o m o że
— p o m o że inna!
P odane niżej zio ła nie są szk od liw e i m ożna niemi z całem zaufaniem leczy ć.
Szanta czyli krzecina pospolita (Marrubium vulgare).
R ośnie p rzy drogach, ogrodach, płotach, w śró d gruzów . 30__
60 cm w y s o k a ło d y g a , g a łę z ista , p o w le c z o n a b la d o -s z a rą w e łn ą ; liście ja jo w a te , p o m a rsz c z o n e, o m szo n e; k w ia ty d ro b n e , b ia łe ; sm a k o s tro -g o rz k i, n ieco s ło n a w y ; w o ń p rz y je m n a . K w itnie od c z e rw c a do sie rp n ia ; z b ie ra się w lipcu i sierpniu. W p o g o d n y m czasie z rz y n a się k w itn ą c e w ie rz c h o łk i, s u s z y w m iejscu p rz e - w iew n em , p rz e c h o w u je w z a m k n ię ty c h n a c z y n ia ch .
Z a s t o s o w a n i e : H erbatę z sza n ty pije się od zaflegm ienia piersi, płuc, kaszlu, d y ch a w icy , krztuśca, żółtaczk i, cierpień w ątroby, błędnicy, puchliny w odnej, napadów n erw o w y ch , zatwardzenia,’
przy słabej lub ciężkiej m enstruacji.
Na h e rb a tę b ie rz e się 10 g r. liścia n a % 1. w o d y ; pijać n a le ż y ra n o i w ie c z o re m p o filiżance.
B rzoza pospolita (B etula alba).
R ośnie w lasach europejskich. D r z e w o w y n io słe, kora star
szy ch d rzew biała; delikatne, cienkie gałązki; liście trójkątne, ząb
kowane, ły se. Kwitnie na w iosnę; zbiera się liście, korę, sok w cze
sną w iosn ą lub na jesień.
Z a s t o s o w a n i e : Z liści g o to w a n a h e rb a ta je s t p e w n y m ś ro d kiem m o czo p ęd n y m , d late g o te ż d o sk o n a ły m śro d k ie m od p u ch lin y w o d n e j. P r z y p o d a g rz e i w y r z u ta c h s k ó rn y c h d z iała ró w n ie d o b rz e . M łode, św ie że, n ie z m a c z a n e ro są lub d e sz czem liście,
#
— 121 —
d z ia ła ją k ojąco, jeśli części ciała d o tk n ię te p o d a g rą , obłożone niem i b y w a ją . P o t, ja k i p o w sta je sk u tk iem te g o ob ło żen ia, m usi b y ć p o d trz y m y w a n y p rz e z picie h e r b a ty z k w ia tu lip o w eg o 1. Je śli n a w io sn ę w y w ie rc i się do p n ia b rz o z y d ziu rę, w y p ły n ie obficie sok, k tó r y d z ia ła szcze g ó ln ie sk u te c z n ie p rz y sk o rb u cie, w y rz u ta c h sk ó rn y c h i zaflegm ieniu k am ien ia n e rk o w e g o . (D ziennie p ić 4 — 6 ły ż e k do jedzenia.)
P o d b ia ł z w y c z a jn y (T u ssila g o fa rfa ra ).
R ośnie d zik o n a g ru n ta c h glin iasty ch , po b rz e g a c h rz e k , w ło m ach kam ieni. Ł o d y g a 20—30 cm w y s o k a , b ia ło u w ło sio n a ; liście p rz y z ie m n e , s e rc o w a te , z w ie rz c h u g ła d k ie, p o d spo d em b iało - m s z y s te ; z ja w ia się ono w lecie po* p rz e k w itn ię c iu , k w ia to g ło w i ż ó łte ; w o ń s ła b a ; sm a k gorzki, ś lu z o w a ty ; k w itn ie w m a rc u ; z b ie ra się k w iecie i liście w m a rc u , c z e rw c u i lipcu.
Z a s t o s o w a n i e : H e rb a ta z liści i k w ia to g łó w e k ra z e m — 20 do 30 g r. n a litr w o d y — z d o d an iem m iodu, je s t d o s k o n a łą od k aszlu, zaflegm ienia, k a ta r u p łu cn eg o . O c z y sz c z a o rg a n a o d d e c h o w e. Z a p o b ie g a w c z o 1 d z ia ła p rz e c iw p o c z ą tk u ją ce j g ru źlic y '.su
chotom ), d a ją c c h o ry m d u żo ulgi. D z iałan ie je s t sk u te c z n ie jsz e, jeśli św ie ż e listki k ła d z ie się n a p ie rsi i p rz y w ią z u je ch u stk ą . O ne b o w ie m w y c ią g a ją g o rą c o i g o rą c z k ę z p iersi. N a nogi pie ące lub z ap alo n e k ła d z ie się św ie ż e liście. O ddalają- g o rą c o i boi. U ż y w a się ta k ż e liści p o d b iału do c h ło d z ą c y c h o k ła d o w na w rz o d y o tw a rte , ró ż ę w tw a rz y , od k rw a w e j biegunki.
U suszone, p o k ra ja n e liście zm ieszan e z m a rz a n k ą w onną, d a ją d o b ry ty to ń d o p alenia, d z ia ła ją c y w z m a c n ia ją c o n a p ie rsi i płuca.
P o k r z y w a d w u p ie n n a (U rtica dioica).
R ośnie w szęd zie, p r z y d ro g ach , p ło tach . C h w a st w y so k i 30—80 cm - ło d y g a c z te ro k a n c ia s ta ; liście p o k ry te p alą cem i w łoskam i. K w it
nie n a w io sn ę ; z b ie ra się m ło d e liście i k o rz e n ie w m iesiącach
letnich. . ..
Z a s t o s o w a n i e : H e rb a tę zg o to w a n ą z liści i k o rzen i pije się p r z y zaflegm ieniu p ie rsi i p łu c, u ż y w a się j a k o ś r o d k a c z y s z c z ą - c e g o ż o łą d e k . J a k o śro d e k d o p rz e p łu k iw a n ia , s łu ż y ta k a h e rb a ta p r z y zaflegm ieniu g a rd ła . H e rb a ta ty lk o z liści g o to w a n a (z do
d an iem m lek a lub cukru) c z y śc i k re w . Je śli k to n a p o d a g rę lub re u m a ty z m cierpi, n iechaj m iejsca d o tk n ię te ch o ro b ą p o k rz y w a m i sm a g a — p o k r z y w a b o w iem d ra ż n i sk ó rę i s p ra w ia © zdrowiem . D zieciom , k tó re n a ch o ro b ę św . W ita c ierp ią, sm ag an ie tak ie p r z y n o si ukojenie.
— 122
-Z p o k rz y w sp o rz ą d z ić m o ż n a d o sk o n a ły i n ie sz k o d liw y ocet.
W ty m celu n a p ełn ia się do 3A g lin ian y g a rn e k św ie ż e m i liśćm i p o k rz y w i p o le w a się je w o d ą , zm ie sz a n ą z o ctem (% : Vr>). N a
c z y n ie to p rz y k ry te i o b w ią z a n e p a p ie re m p erg a m in o w y m , w k tó ry m d ziu rk i dla p o w ie trz a n alep y zrobić, s ta w ia się p rz e z kilka ty g o d n i n a ciepło1 s ło n e c z n e lub inne. K iedy p ły n w y fe rm e n tu je , z le w a się go do flaszek . T y m sp o so b em o trz y m u je się o cet, k tó ry
— 1'23 —
długie la ta tr w a ć m o ż e . D o danie o d p a d k ó w z jab łek , albo ja b łe k o d p a d n ię ty c h c z y n i o ce t le p sz y m .
W s p a n ia ły śro d ek , k tó r y w z m a c n ia w ło s y i p o w o d u je ich sz y b sz e rośn iecie, p rz y rz ą d z a się w n a s tę p u ją c y sp o só b : 4 g a rśc ie m ło d y ch , su c h y c h i ro z ta r ty c h p o k rz y w go tu je się p rz e z 5 m inut w m ieszan in ie z 1 1. w o d y i 1 1. octu. K iedy ciecz ochłodnie, cedzi się ją. W o d a ta d z ia ła je sz c z e silniej, jeżeli d o d a się jed n ą g a rs c p o sie k a n y c h k o rz e n i p o k rz y w lub łopianu. W te d y tr z e b a ciecz p rz e z 15 m in. g o to w a ć . P r z y c o d zien n y m u ż y tk u tej w o d y nie w o ln o za n ie d b a ć, ra z lub 2 r a z y w tyg o d n iu , p o c ie ra n ia s k ó r y n a g ło w ie oliw ą z k o rz e n i łopianu, b y w ło s y k ru c h e nie b y ły .
D z iu ra w ie c p o sp o lity (św ięto ja ń sk ie ziele) (H y p ericu m p e rfo ratu m ).
R o śn ie po sto k a c h g ó r, w z g ó rz a c h , p rz y d ro g a c h , n a m iedzach.
30__70 cm w y s o k a , p ro s ta , ku g ó rz e ro z g a łę z io n a ło d y g a. L iście gład k ie, p rz y tę p io n e , podłużnie ja jo w a te , p rz e ź ro c z y s to kropko^
w a n e . K w ia t ż ó łty ; k w itn ie w lipcu i sierp n iu ; z b ie ra się liście
i k w ia ty w cz asie k w itn ię cia , • ,
Z a s t o s o w a n ie : Z liścia i k w iec ia lub sa m y c h ty lk o # czu b k ó w k w iec ia — 30 gr. n a litr w o d y — h e rb a ta , ś lu z y ja k o śro d e k od cierpień w ą tro b y , g ło w y , p o ch o d z ąc y ch z w e w n ę trz n e g o zafleg- m ienia, od gniecienia w ż o łą d k u , p ie rsiach i płu cach . U ż y w a jej się ta k ż e p rz e c iw k u rc z o m m aciczn y m , b ia ły m u p ła w o m , p rz y b o lesn e m m ie siączk o w an iu . C h ro n i od u p u stu m oczu w łozku. Z a
lec a się m ie sz ać d z iu ra w ie c z k rw a w n ik ie m , i to poi n a poi.
D o sk o n a ła ciecz, słu ż ą c ą do n a c ie ra n ia p r z y n a b rzm iem acn , strz y k a n iu , w y w ich n ię ciu , o p arzeliźnie, p o d a g rz e o trz y m u je się z św ie ż e g o k w iec ia i o liw y ' sa ła to w e j. D aje się m ian o w icie p ełn a g a rś ć k w iec ia i % litra o liw y sa ła to w e j na p rz ec ią g 6 8 ty g o n a d e sty la c ję na cie p ło sło n e c zn e lub ciep ło pieca, i ciecz
P ie rw s z o rz ę d n y m śro d k ie m n a w sz elk ie l a n y cięte jest p rz y rz ą d z o n a w n a stę p u ją c y sp o só b . v,n
O biera się ż ó łte p ła tk i z k w ia tu i n a k ła d a je do p o ło w y b u telki k tó rą się do p e łn a z a le w a sp iry tu se m . P o sześciu ty g o d n ia c h o trz y m u je m y c iem n o -c z erw o n ą w ó d k ę. D o u ż y tk u trz e b a W r o z c ie ń c z y ć a m ianow icie b ie rz e się ły ż e c z k ę w ó d k i n a poi szklanki w o d y , i 'albo robi się o k ła d y — alb o zw ilża z a b a n d a ż o w a n ą ran ę.
R u m ian ek p o sp o lity (C ham om illa m a tric a ria).
R o śn ie d zik o n a polach, roli, w o grodach, p o w y g o n a c h pa
stw isk a c h . Ł o d y g a od 1 5 - 3 0 cm
ro z g a łę z io n a; liście p o dw ójnie p ie r z a s to d z ie ln e . W on a ro m a ty c z na p rz y je m n a (tem g łó w n ie ró żn i się od rum ian k u śm ierdzącego,
p sie g o '1); sm ak g o rz k a w y . K w ia ty tw o rz ą m ałe k o szyczki,
zło-— 124 zło-—
zone z żó łtej śro d k o w e j p o d u sz e c z k i i 12— 18 b ia ły c h k w ia tu sz k ó w p ro m ie n io w y c h ; k w itn ie od m aja do s ie rp n ia ; z b ie ra się k w ia t i liście w c z e rw c u i lipcu.
Z a s t o s o w a n i e : H e rb a ta ru m ia n k o w a d z ia ła Ie cząco w z a zię- bieniach re u m a ty c z n y c , szczeg ó ln ie, g d y im to w a rz y s z ą o b ja w y g o rą c z k o w e , w b o le śc ia c h b rzu ch a , k u rc z a c h ż o łą d k a , kolkach, z a trz y m a n iu m iesiączk i, k u rc z a c h żeń sk ich n a rz ą d ó w p łc io w y c h szczeg ó ln ie m a cic y . H e rb a ta ta d z ia ła ta k ż e b a rd z o sk u te c z n ie p rz y n a p ły w a c h k rw i do s ło w y .
Z re sz tą u ż y w a się ru m ian k u ja k o śro d k a p o m ag ająceg o ' p rz e c iw o brzm ieniom , p a lą c y m w rz o d o m i re u m a ty c z n y m n ap u ch n ię- ciom . B ie rz e się g o w ty m celu ja k o n a p a r do k ąp ieli —
y2r-l
kg n a 1 kąpiel — alb o ja k o o k ła d y .P r z y bólu, ja k i c h o ro b ach z ę b ó w s łu ż y h e r b a ta ru m ia n k o w a do p rz e p łu k iw a n ia ust.
J a s n e (blond) w ło s y nie ciem nieją, jeżeli się je co ty d zień um yje o d w a re m rum ianku.
M ięta pieprzow a (M entha p ip erita).
R o śn ie w m iejscach w ilg o tn y c h , po b rz e g a c h rz e k i strum ieni, n ad ro w am i. U p ra w ia się g łó w n ie w A m e ry c e i w N iem czech;
u n a s b a rd z o m ało. Ł o d y g a od %'— 1 m w y s o k a , c z te ro k ą tn a po- ..Yta sz c z e c in o w a te m i w ło sk am i. L iście ja jo w a te , p o b o k a c h o s tro p iłk o w a n e ; k w ia ty liljow e, c z e rw o n o-p u r p u r o w e ; k w itn ie od c z e rw c a do sierp n ia . Z b ie ra się liście p o d c z a s k w itn ięcia. W o ń b al
sam iczn a, p rz y je m n a .
Z a s t o s o w a n i e : L iścia, dla ich p rz y je m n e g o zap ach u u ż y w a się do kąpieli i o k ła d ó w . ^ H e rb a ta z liści p o b u d z a s tra w n o ś ć , uspo- k a ja bicie^ s e rc a u osób o sła b io n y c h ch o ro b am i, koi n e rw y , je st dobrym , śro d k iem p rz e c iw h ip o ch o n d rji i m elancholji, u ła tw ia ro d zen ie i reg u lu je m iesiączk ę. U s u w a n ie p rz y je m n y , c u c h n ą c y z ap ach z u st (pół n a pół pijać z w in e m p rz e z kilka dni p o fili
żan ce). H e rb a ta ta u s u w a n ie c z y s to ś ć s k ó ry i n a d a je tw a r z y z d ro w y i ś w ie ż y w y g lą d (ra n o i w ie c z o re m 1 filiżankę). M ięta g o to w a n a pół n a pół z w o d ą i o ctem ucisza bicie k rw i (ra z lub d w a ra z y co g odzinę 1—2 ły ż k i). M ięta g o to w a n a w m leku le c z y b a rd z o sz y b k o ból b rz u c h a (pić g o rą c e ). P r z y siln y m bólu g ło w y p rz y w ią z u je się n a c z o ło ziele m ię to w e , g d y ż te m sa m e m ju ż po
w o d u je się ukojenie i zelżen ie bólu.
Łopian lekarski -—- „ S z w a g r y “ (L a p p a officinalis).
R ośnie na łąk ac h , p o d p lo tam i, p r z y d ro g a c h . Ł o d y g a g a łę - zista, liście w ielkie, se rc o w a te ; k w ia t c z e rw o n o -p u rp u ro w y ; sm ak g o rzk i, ś lu z o w a ty ; w o ń o so b liw a i n a ś w ie ż o m ocna, p o tem s ła b
— 125 —
nie. K w itnie w lipcu i sie rp n iu ; z b ie ra się liście, k o rz e n ie i n asienie w jesieni i w zim ie.
Z a s t o s o w a n i e : Z liści z g o to w a n a h e r b a ta p o w o d u je le p sze t r a w ien ie, u su w a zap ale n ie ż o łą d k a i je s t w y śm ie n ity m śro d k iem p rz e c iw k o 1 w rz o d o m ż o łą d k o w y m (ra n o i w ie c z ó r 1 filiżanka).
U ż y w a się jej te ż do z m y w a ń p rz e c iw k o liszajom , w y rz u to m , łu sz c z y c y , w rz o d o m i ro p ie ją c y m ra n o m . H e rb a ta z g o to w a n a z ko rz e n i łopianu, je st śro d k ie m n a p o tn y m i c z y s z c z ą c y m k re w . P r z y p o d a g rz e i re u m a ty ź m ie h e rb a ta ta je s t ró w n ie ż d o s k o n a ły m ś ro d kiem leczn ic zy m . W e w n ę trz n ie i z e w n ę trz n ie sto su je się tę h e r
b a tę p rz e c iw k o w rz o d o m sy fility c zn y m .
P r z y w y p a d a n iu w ło s ó w b ie rz e się g a r ś ć k o rz e n i o c z y s z c z o n y ch , k ra je n a k a w a łk i i go tu je w d w ó c h litra c h w o d y ta k długo, aż p o z o sta n ie z. te g o p ły n u % litra . M ię sz a się n a stę p n ie ten p y n z Y s Itr. c z y ste g o s p iry tu s u i n a c ie ra sk ó rę n a g ło w ie codziennie w ie c z o re m . R a z w ty g o d n iu trz e b a n a trz e ć p o m a d ą lub oliw ą z łopianu, g d y ż w p rz e c iw n y m ra z ie w ło s sta je się łam liw y m .
U w a g a : K o rzen ie tr z e b a p r z e c h o w y w a ć w such o ści, g d y ż ła tw o p leśn ieją; u leg ają te ż zniszcz en iu p rz e z m ole.
Jem ioła biała (V iscum album ).
P a s o ż y t ro s n ą c y n a g a łę z ia c h i k o rz e d rz e w (najczęściej n a jab ło n iach , g ru szach , to p o lach , b rz o z a c h , jo d łach ) w y r a s ta w g ę s ty k rz a k , n ie ra z około 1 m w y so k i. K o ra żółto -zielo n a, m e zm ie
n ia ją c a się. L iście n a k o ń c a c h g a łą z e k o sad zo n e, b e z n e rw ó w , u n a s a d y w ę ż s z e , z a k o ń c z o n e tę p o ; k w ia ty żó łto -z ie lo n e ; sm a k ś lu z o w a to -sło d k i, z g o rz k im p o sm ak iem . K w itn ie w m a rc u i k w ie t
niu. Z b ie ra się w późnej jesieni alb o w zim ie m ło d e g a łą z k i i lscie (nie jag o d y ).
Z a s t o s o w a n i e : H e r b a ta z je m io ły je st śro d k ie m p rzeciw ^ epi
lepsji, spazm om , k u rc zo m , jako te ż p rz e c iw zab u rz e n io m k r w i (na d zień d w ie m a łe filiżanki). U c isz a o n a k rw a w ie n ie płuc, a p rz y n a d m iern ej m iesią czc e u k o b ie t tam u je p ra w ie n a ty c h m ia s t k re w . (N ajp ierw 1 filiżankę, p o te m c o g o d z. 1 ły ż k ę d o jedzenia.) W m leku g o to w a n e liście d a je się dziecio m z d o b ry m sk u tk iem n a ro b a k i. R o s n ą c a n a d ę b a ch je m io ła je st p e w n y m śro d k ie m p rz e ciw p o d a g rz e i ciąg le p o w ta rz a ją c y m się k u rczo m .
M a c ie rz a n k a p o sp o lita (T h y m u s S erp y llu m ).
R ośnie n a w y g o n a c h , su c h y ch o sy p isk a c h , n a d d ro g am i i m ie
dzam i, z w y k le w k ęp k ac h . D o ra s ta w y s o k o ś c i 10—30 c m ; ło d y g a c z o łg a ią c a się ; liście k ró tk o -o g o n k o w e , n a p rz e m ia n leg łe , ja jo w a to p o d łu żn e, c a ło b rz e g ie, p o d spo d em g ru c z o łk o w o k ro p k o w a n e .
- 126 —
K w ia ty p u rp u ro w e , c z e rw o n a w e . K w itnie od c z e rw c a do sie rp n ia ; z b ie ra się w cz a sie k w itn ię c ia i s u s z y w cieniu c a łe ro ślin y .
Z a s t o s o w a n i e : H e rb a ta je st sk u te c z n y m śro d k iem p rz e c iw z a b u rze n io m w tra w ie n iu , w zd ę cio m , kolce i boleściom k u rc z o w y m p rz y m iesiąc zce (2 filiżanki dziennie). J e d n a filiżanka tej h e r b a ty p o m ag a n a k a sz e l i k a ta r. M a c ie rz a n k a g o to w a n a w occie i mio
dzie sk u tk u je p rz e c iw pluciu k rw ią . U ż y w a się te ż m ac ie rz an k i p rz y zaflegm ieniu, re u m a ty ź m ie , d rżen iu i sła b o śc ia c h n e rw o w y c h . Do n a c ie ra n ia s łu ż y olej m a c ie rz a n k o w y . Z d leca się ta k ż e kąpiele m a c ie rz a n k o w e dla dzieci sła b o w ity c h . G otuje się w ty m celu k w ia ty w w o re c z k u , k tó r y się k ilk a k ro tn ie w y c isk a .
B u k o w a , p e n s j o n a t J ę d r z e je w s k ie j w W iś le , o t w a r t y c a ły ro k .
S z a łw ja le k a rs k a (S alv ia officinalis).
R ośnie dziko na m ie jscac h sk a listy c h i n ie u ro d zajn y ch . C z ę sto hoduje się ją w o g ro d ach . P ó łk r z e w w y s o k i od 3 0 - 60 cm . Liście n a p rz e c iw leg łe , la n c e to w a te , sz a ro -zielo n e. K w ia ty fio leto w e ; sm ak g o rz k a w y , p o sm ak c h ło d z ą c y . W o ń m o cn o b alsam iczn a. K w itnie w c z e rw c u i lipcu. Z b ie ra się liście p rz e d k w itnięciem , z rz y n a ją c ra z e m z w ie rz c h o łk a m i ło d y g , s u s z y się w cieniu, p rz e c h o w u je w z a m k n ię ty c h sk rz y n ia c h .
Z a s t o s o w a n i e : S z a łw ja s łu ż y n ie ty lk o jak o k o rz e n ie d o p o tr a w , lecz je st ta k ż e b a rd z o d o b ry m śro d k iem lec z n ic zy m w ch o ro b a c h w e w n ę trz n y c h . D la a ro m a ty c z n e g o , p rz y je m n e g o zapachu u ż y w a się jej ja k o d o d a tk u do kąpieli w z m a c n ia jąc y c h dla su ch o
t-— 127 t-—
(o k ła d y zm ien iać po w y sch n ięc iu ).
K rw aw nik pospolity (A chillea M illefolium).
Rośnie, n a łą k a c h , p a stw isk a c h , m ied zach , p rz y d ro g a c h L o- d y g a 75 cm w y s o k a , p ro s ta albo ro g a le z lo ,™ t o
d w ójnie lu b p o tró jn ie a,S^ Z 6z a ^ iej r 6 ż o w e , d o ść d robne.
K w itn ij6 o d^ c z e r w c a T o J a ź ^ z ie r n ik a f z b ie ra się k w ia ty i Ustki w c z e rw c u i lipcu. S m ak s ło n a w o -g o rz k i, ^ p a c h P r z j e m n y ^ . Z a s t o s o w a n i e : H e rb a ta p r z y rz ą d z o n a i (cł7ienn ie jedną k re w . w z m a c n ia żo łą d e k i , ” (zap alen ie,
filiżankę) P r z y . f X £ 1 - 2 Ł k i dziennie,
rak ), śled zio n y , ż o łą d k a i k is z e k p ue ę fi]i. . j e ś lL m ie- P rz e c iw b e z se n n o śc i p u e su? g w a łto w n e go lub za-sią c z k a z a trz y m a się w s k u t p - , , ^ g n ) C ie rp ią- ziębienia n a le ż y n^ m a ! y z m s p r a w ia p e w n , nlee.
^ t o s n * sie p rzy łu p ieżach , lisz a ja c h i św ie rz b ie .
. „ p 7flT1to rv ik a “ (E ry th ra c e C en tau riu m ).
T ysiączn ik zw y cz a jn y — „ O z a n to ry m d ,v
s3Li
tS r S ^ i e ^ - w S n i ^ r a Sie w czasie k w
it-nięcia. u
1
i hńl ż o łą d k a w zm ac n ia go,Z a s t o s o w a n i e : H e r b a ta a s u w a boi z w a rn ia , , k u tc c z-Z T i Ś S S t Z l U d z e n i u l d z i e n n i e 1 filiżankę). H e rb a t.
— 128 —
z I y s i cc znika u su w a ta k ż e ból g ło w y i b ra k k'/\h; r>
b r S u ]L w i e£ z e z ę
2-^4
Ct teŻHd o b ,re w y n ik i p r z y z a b u rz e n ia c h lub k rw i (p^z e z 2— 4 ty g o d n i dziennie 1 filiżankę). N astem iiara c z ę s to p o z a p a len iu p łu c s tw a rd n ia ło ś ć (płuc), c z ę s to p rz e z tę h e rb a tę u su w a n a b y w a . P rz e c iw k o n i e c z y s to ś c is k ó r y . m a ł ^ , w rz o -z m T e s 7 m T l Cl Z L h n ^ W y rzu to m pije się h e r b a t? z ty sią c z n ik a
S i ( razuy dZiennie 1 filiżankę). W P o lsc e ty
-s ą c z m k z n a n o ° d d a w n y c h c z a -s ó w ja k o -s k u te c z n y lek na zim - m cę, ro b a k i, z ó łta e z k ę , b ra k a p e ty tu i t. d.
J a ło w ie c p o sp o lity (Ju n ip e ru s com m unis).
R ośnie d z ik o w sz p ilk o w y c h lasac h , n a sto k a c h g ó r, p u stk ach na n ie u ro d z a jn y c h i k a m ie n isty c h m iejscach . K rz e w albo d rz e w o ’ K o ra c z e rw o n a w o -b ru n a tn a ; liście ig lico w ate, k łu jące. O w o c w p o s ta c i ja g o d y ; sm a k sło d k o w y , w o ń b alsam iczn a.
Z a s t o s o w a n i e: R o ślin a i o w o c p ę d z ą pot, w z m a c n ia ją n e r w y c z y s z c z ą k re w i ż o łą d e k . N a s ła b o w ity ż o łą d e k zale c a K neipp żuć z ia rn k a : 1-ego dnia 4 z ia rn k a , d o 12-go c o d zień o 1 w ię cej potem w s te c z , ujm ując po jed n em zia rn k u d o 4. T a k a k u ra c ja 4— 5 r a z y je d n a po- drugiej p o w ta rz a n a o c z y śc i n a jb a rd z ie j n ie c z y s tą k re w .
z y n o si ulgę c ie rp ią c y m n a k am ienie, n e rk i i w ą tro b ę - h e rb a ta ja ło w c o w a w y d a la z c ia ła w o d n iste i flegm iste m a te rje . T a k ż e w p o c z ą tk a ch w o d n ej p u ch lin y d z ia ła h e rb a ta ja ło w c o w a sk u teczn ie L ynns ń h r<?; SpOT.Z ądzona z J a * ™ * , o trz y m u je m y w n a s ^ p u ją c y sp o só b . 1 g a rs c z g n iec io n y ch ja g ó d daje się n a % litra sp iry tu su w in a lub w ó d k i. T a k a ty n k tu r a s łu ż y do 1 - 2 - t y g o d l w e T k u r a S ’ p r z y w y ż e j w y m ie n io n y c h cierp ie n iach (dziennie 1 5 - 2 0 k r o p ^ n a
^ * w o d ę ). S łu ż y o na do n a c ie ra n ia sp a ra liż o w a n y c h lub o sła b io n y c h cz ę śc i ciała, jak te ż i p r z y p o d a g rz e . P o le c a się ró w n ież so k jag ó d ja ło w c o w y c h dla ludzi z sie d z ą c y m try b e m ż y c ia (ra n o i w ie c z ó r ły ż k ę d o jed zen ia). M ło d y ch g a łą z e k , szpilek i j a gód u ż y w a się do k ad ze n ia, celem p o p ra w ie n ia p o w ie trz a w p o k o jach, k o r y ta rz a c h i t. d. M ożna się ta k ż e u ch ro n ić od ch o ró b za-
az n y ch , żu jąc ja g o d y ja ło w c o w e (2 r a z y dziennie 8— 10 jagód) co z a le c a się sz c z e g ó ln ie w ch odzeniu o k o ło za k a ź n ie c h o ry c h .
O rz e c h w ło sk i (Ju g la n s reg ia).
. . P rz e w o p o w sz e c h n ie zn a n e, p o c h o d z ą c e z P e rsji. S m a k liści i z ielo n y ch łupin o w o cu b a rd z o g o rz k i; w o ń a ro m a ty c z n a . K w itnie w m aju ; z b ie ra ć liście i o w o c w c z e s n ą w io sn ą i n a jesień.
Z a s t o s o w a n i e : O d w a r liści, dla a ro m a ty c z n e g o z a p ach u daje się d o kąpieli. K ąpiele te d z ia ła ją le c z ą c o p r z y sk ro fu ła c h dzieci,' ja k o te z p r z y zap a len iu oczu. P r z y r z ą d z o n a z liści h e r b a ta n a daje się d o sk o n ale do k u ra c ji o c z y sz c z ają c e j k re w , a z dodaniem
— 129 —
m iodu w a r ta je s t p o lecen ia c ie rp ią c y m n a b łędnicę. O d w a r p r z y g o to w a n y z łupin zielo n y ch o rz e c h a (15 m in. g o to w a ć ) s łu ż y ć m oże ja k o o k ła d n a sk ro fu liczn e i sy fility czn e w rz o d y , a ta k ż e n a ro - p iące ra n y . H e rb a tę z liści pije się z c u k re m p rz e c iw choro b o m sk ó rn y m , syfilis, zaflegm ieniu ż o łą d k a i k iszek , ja k o te ż n a ro b ak i.
N ied o jrz ałe o w o c e, k tó re je sz c z e ig łą p rz e p c h n ą ć m o żna, dają, w p o łą cze n iu z w ó d k ą (o k o w itą) ty n k tu rę , k tó r a p r z y w sz e lk ic h z a b u rz e n ia c h tra w ie n ia o d d a je d o sk o n a łe usługi. S p o rz ą d z a się ją w n a s tę p u ją c y sp o só b : św ie ż e o rz e c h y , r o z k ra ja n e n a 4 k a w a łk i, sto ją p rz e z ty d zień w w ó d c e , do> k tó re j d o d a ć m o ż n a cy n am o n u . Je śli c h c e m y m ieć lik ier o rz e c h o w y , d o d a je m y je sz c z e ro z p u sz c z o n eg o c u k ru i p o z o sta w ia m y ta k z m ie sz a n ą cie c z p rz e z 4 ty g o d n ie n a sło ń cu . N astęp n ie n a le ż y ją p rz e c e d zić . D aje się p rz e c ię tn ie 30 o rz e c h ó w n a litr w ó d k i; d o te g o V ż litr a ro z p u sz c z o n e g o cu k ru . L ik ier te n je st d o sk o n a ły m śro d k iem p rz e c iw b o leściom i k u rcz o m ż o łą d k o w y m (pije się w e d łu g p o trz e b y 1— 2 kieliszki). O rz e c h y w ło sk ie są p o z a te m d o b ry m śro d k iem sp o ż y w c z y m . M o żn a ich u ż y w a ć ta k ż e do p ie c z y w a . O d w a r z łu p in y s łu ż y te ż do- b a rw ie nia w ło s ó w n a b ru n a tn o .
Ż y w o k o s t le k a rsk i — „K o sz ty fo ł“ (S y m p h y tu m offieinale).
R ośnie n a m o k ry c h łąk a ch , po b rz e g a c h rz e k , stru m ien i, s a d z a w e k . Ł o d y g a sz o rs tk a , 30—70 cm w y s o k a , liście dolne ja jo w a to la n c e to w a te , g ó rn e la n c e to w a te . K w ia tk i d z w o n k o w a te , b ia ło -ż ó ł- ta w e aż do ró ż o w y c h . R o ślin a b e z w o n n a ; sm a k m d ły . K w itnie od m a ja do w rz e ś n ia . Z b ie ra się k o rz e n ie i ziele w c z e śn ie n a w io sn ę i w jesieni, najlepiej w c z a sie k w itn ię c ia lub p rz e d niem .
Z a s t o s o w a n i e : H e r b a ta z k o rz e n ia pije się w c h o ro b a c h w e w n ę trz n y c h o rg a n ó w p ie rsio w y c h , szczeg ó ln ie p r z y zach o rz en ia c h
w szelk ich błon ślu z o w y c h (m o czo w o d ó w , k iszek , p rz e w o d u o d d e ch o w eg o ). J e s t d o sk o n a ła p rz e c iw pluciu k rw ią i biegunce.
W w y p a d k u o sta tn im b ie rz e się p o c z ą tk o w o 1 filiżankę, później co pół g o d z in y 2—3 ły ż k i do jed zen ia, Ż y w o k o s t u g o to w a n y w m ieszan in ie w o d y i w in a je s t n ie z a stą p io n y m śro d k iem u su w a ją c y m śluz p rz y zapaleniu p łu c ( l ły ż k ę d o je d z e n ia c o godzinę).
H e rb a ta ż y w o k o s to w a zim na, g a si w y śm ie n ic ie p ra g n ie n ie ; p o le ca się ją d lateg o c h o ru ją c y m n a fe b rę (l ły ż k a c o pół go d zin y ). P rz y zaflegm ieniu p iersi i g w a łto w n y m k a sz lu pije się d zien n ie 1 -2 filiżanki tej h e rb a ty . O k ła d y z k o rz e n ia w y g o to w a n e g o w piw ie le c z ą ra n y , stłu c z e n ia , s tw a rd n ia łe n ab rz m ie n ia , n a b ie g n ię te k rw ią zg n iecen ia. K rw a w ie n ie n o s a p o w s trz y m a ć m o żn a, w c ią g a ją c no
sem k o rzeń s p ro s z k o w a n y . P a p k a z k o rz e n i s łu ż y d o o k ła d ó w na złam a n ie kości.
9
— 130 —
Babka lan cetow ata (P la n ta g o lan ce o lata).
R ośnie p r z y d ro g ach , n a łą k a ch , p a stw isk a c h , m ied zach . Liście la n c e to w a te , w y d łu ż o n e , n e rw o w e , sto ją lub leżą n a ziem i. K w iaty ru n a tn o -b ia łe . K łos p o c z ą tk o w o ja jo w a ty , później w y d łu ż a się w a lc o w a to . K w itn ie od k w ie tn ia do p a ź d z ie rn ik a . Z b ie ra się liście i n asien ie w c z e s n ą w io sn ą . S m ak p o c z ą tk o w o s ło d k a w y potem g o rz k i; w o n i nie m a.
Z a s t o s o w a n i e : Ś w ie ż e liście k ła d z ie się z b a rd z o d o b ry m w y nikiem n a tru d n o g o jące się r a n y i u ż y w a d o o k ła d ó w n a u k łu cia o w a d ó w . F le g m iśty , k le ją c y się sok, w y c iś n ię ty z ś w ie ż y c h liści leje się n a ś w ie ż o c iętą ra n ę , u c is z a b o w ie m k r e w i goi. S o k ten chroni r a n y od zap ale n ia. U ż y w a się go te ż d o cierp ień nóg. W e w n ę trz n ie u ż y ty c z y śc i k re w i soki c ia ła (dziennie od 2—3 ły żek ).
O d w a r liści 30 d o 60 g r. n a litr w o d y — pije się p r z y w s z e l
kich ch o ro b a c h p rz e w o d ó w o d d e c h o w y c h , zaflegm ieniu płuc, ki
szek i żo łą d k a , sła b o śc i p ę c h e rz a, zim n icy . N astój z liści (60__80 g ra m ó w liści n a 1 litr w o d y ; m o ż n a tro c h ę sp iry tu su dodać) je st d o b ry m śro d k iem doi p łu k a n ia u st i g a rd ła , do m y c ia g ło w y p rz e c iw łu szczeniu.
C y k o ria p o sp o lita — „ P o d ró ż n ik " (C ichorium in ty b u s).
R ośnie n a n ie u p ra w n y c h m iejscach, p rz y d ro g ach , w ro w a c h
R ośnie n a n ie u p ra w n y c h m iejscach, p rz y d ro g ach , w ro w a c h