Majątek administracyjny niematerialny i prawny

Wyposażenie i materiały

Problematykę praw autorskich i praw pokrewnych reguluje odpowiednia ustawa⁶³. W zdecydowanej większości przypadków administracja wykorzystuje do wykonywania swoich zadań programy komputerowe niewytworzone przez siebie. Prawo autorskie przysługuje bowiem twórcy. Tego rodzaju sytuacja po-woduje korzystanie z obcego prawa. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, w jakiejkolwiek

63 Zob. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U.

z 2006 r., nr 90, poz. 631 ze zm.).

136

Rozdział III

postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Twórca decyduje o udostępnieniu utworu.

W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są programy komputerowe.

Warto przy tym zauważyć, że przedmiotem prawa autorskiego nie są urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole. Zatem, aby móc zgodnie z przepisami użytkować przedmiot prawa nienależący do własnego autorstwa, potrzeba na-wiązania stosunku zobowiązaniowego o odpowiedniej treści. Umowa o przenie-sienie autorskich praw majątkowych obejmuje pola eksploatacji i nosi nazwę licencji. W omawianym zakresie trzeba zwrócić uwagę na pewien ważny ele-ment. Mianowicie przedmiotowa umowa nie jest zawierana przez administrację z racji zamiaru wykonywania działań władczych administracji, a jest umową za-wieraną w celu wykonywania zadań administracji w ogólności. Nie poprzedza zatem określonych funkcji władczych (imperium – przyp. aut.). Nie jest również umową zawieraną z pozycji uprzywilejowania administracji, a więc w warun-kach przymusu lub monopolu⁶⁴. Umowa cywilnoprawna jest jedną z form dzia-łania administracji publicznej. Służy zatem wykonywaniu zadań administracji publicznej. Jest formą działania przynajmniej dwóch samodzielnych stron; akt, który dochodzi do skutku w wyniku zgodnego oświadczenia woli stron. Jako prawna forma działania administracji ma zastosowanie zwłaszcza w sferze ma-jątkowej, gdy administracja nabywa lub zbywa określone składniki majątkowe.

Kontrahentem takiej umowy może być osoba fizyczna lub prawna bądź nawet inny podmiot administracji. Swoistość umowy, jako formy działania administra-cji wynika stąd, że organ administraadministra-cji używa umowy jako prawnej formy działa-nia w celu wykonywadziała-nia swoich zadań i dlatego zawieranie umów przez organy administracyjne regulowane jest nie tylko przez przepisy prawa cywilnego, ale również przez prawo administracyjne. Podmioty administracji publicznej w celu racjonalnego wykorzystywania środków publicznych oraz przeciwdziałania ko-rupcji zobowiązane są stosować na przykład procedurę zamówień publicznych.

Najczęstszym przykładem umowy cywilnoprawnej w administracji jest umo-wa sprzedaży. Często w praktyce administracji stosoumo-wanie umów cywilnych jest regulowane nie tylko przez prawo cywilne, ale także przez prawo administra-cyjne, a charakter zadań publicznych, występująca niekiedy dwufazowość po-stępowania (najpierw przed organem administracji publicznej, a następnie przed sądem powszechnym), przenikanie się norm prawa administracyjnego i cywilne-go sprawiają, że określenie charakteru konkretnej sprawy i trybu jej załatwienia

64 Takie przypadki występują na przykład w zakresie umów o świadczenia publiczne, gdzie niejed-nokrotnie jednostki organizacyjne administracji użyteczności publicznej zajmują pozycję uprzywi-lejowaną poprzez określone instrumenty kontrolne, stosowanie kar umownych, czy też egzekucji administracyjnej.

Koncepcja rzeczy publicznej w ujęciu infrastrukturalnym

(w formie aktu administracyjnego czy umowy cywilnej) oraz formy ochrony stron (przed sądem administracyjnym czy powszechnym) w praktyce orzeczniczej, w doktrynie rodzi wiele wątpliwości, rozstrzyganych często na tle konkretnych spraw⁶⁵. Zatem zawieranie umów cywilnoprawnych jest związane z działaniem w formie aktu administracyjnego. Jednakże w przedmiotowym zakresie zawarcie umowy licencyjnej nie wymaga działania w formie aktu administracyjnego. Do-puszczalność zawarcia takiej umowy nie jest uwarunkowana istnieniem takiego aktu. Jej zawarcie jest możliwe wskutek istnienia ogólnej normy kompetencyjnej, ustrojowej⁶⁶. Jeżeli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powi-nien on być zgodny z charakterem oraz przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami. Ważnym jest, że umowa o przeniesienie autorskich praw majątko-wych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jeżeli za-mówiony utwór ma usterki, zamawiający może wyznaczyć twórcy odpowiedni termin do usunięcia, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstą-pić lub żądać odpowiedniego obniżenia umówionego wynagrodzenia, chyba że usterki są wynikiem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności.

Jeżeli utwór ma wady prawne, zamawiający może od umowy odstąpić i żądać naprawienia poniesionej szkody. Umowa zobowiązująca do przeniesienia autor-skich praw majątkowych przenosi na nabywcę, z chwilą przyjęcia utworu, prawo do wyłącznego korzystania z utworu na określonym w umowie polu eksploatacji, chyba że postanowiono w niej inaczej. W przypadku braku wyraźnego posta-nowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji. Umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, chyba że w umowie po-stanowiono inaczej. Po upływie terminu prawo uzyskane na podstawie umowy licencyjnej wygasa. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utwo-ru w określony sposób (licencja wyłączna – przyp. aut.), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna – przyp. aut.).

Umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygo-rem nieważności. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, a licencji udzielono na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umow-nych, a w ich braku na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego. Licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony.

65 Zob. M. Stahl, Ugody, porozumienia administracyjne, umowy publicznoprawne, publiczne, ad-ministracyjne, umowy cywilne, [w:] Z. Duniewska, B. Jaworska-Dębska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Szałowska, M. Stahl, Prawo administracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2009, s. 459.

66 Zob. L. Bielecki, Prawne formy i metody działania administracji, [w:] Prawo administracyjne.

Część ogólna (red. L. Bielecki, P. Ruczkowski), Warszawa 2011, s. 349 i nast.

138

Rozdział III

Niektórzy zwracają uwagę, że prawo cywilne jest dość często wykorzysty-wane w administracji, a nawet czasem zastępuje prawo administracyjne. Dzia-łania cywilnoprawne pozwalają stronom na bezpośrednią kontrolę wykonania zaciągniętych zobowiązań. Decentralizacja, większa swoboda działania organów administracji sprzyja korzystaniu z prawa cywilnego. Na przykład wzrost świad-czeń administracji zwiększa znaczenie działań w formach cywilnoprawnych, ale jeśli istnieje nakaz zawarcia umowy i swoboda kontraktowa stron jest mała, a w dodatku są sprecyzowane elementy umowy, to jest to jakby zastępowanie działań administracyjnoprawnych działaniami cywilnoprawnymi. Ingerencja prawa administracyjnego zmniejsza wpływ stron na treść umowy, a tym samym osłabia zasady działalności rynkowej⁶⁷. Świadczy to również o zjawisku przeni-kania się norm prawa administracyjnego oraz norm prawa cywilnego w działal-ności administracji⁶⁸. Zatem zawarcie umowy licencyjnej o przeniesienie prawa do utworu, na przykład oprogramowania komputerowego następuje w oparciu o przepisy natury prywatnoprawnej, mając na uwadze specyfikę przepisów o pra-wie autorskim. Stosowanie prawa autorskiego jako podstawy materialnoprawnej nie wyklucza, a nawet obliguje organ administracji do stosowania przepisów ko-deksu cywilnego, niezależnie od specyfiki każdej takiej umowy⁶⁹. W działalności administracji najczęściej występuje przeniesienie prawa do korzystania z utworu (na przykład programu komputerowego – przyp. aut.) na podstawie umowy li-cencyjnej lub umowy przenoszącej własność egzemplarza utworu bez przejścia autorskich praw majątkowych do tego programu. Publiczne rozpowszechnianie programu komputerowego najczęściej występuje w formie umowy licencyjnej⁷⁰. Umowa licencyjna jest ze swej istoty stosunkiem zobowiązaniowym, który z jed-nej strony określa uprawnienia udzielane na rzecz licencjobiorcy, z drugiej zaś strony statuuje obowiązek zapłaty (prawo do wynagrodzenia) na rzecz

uprawnio-67 Zob. J. Szreniawski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Lublin 1993, s. 142-143.

68 Zob. B. Jaworska-Dębska, Umowy we współczesnej administracji, [w:] Umowy w administracji, J. Boć, L. Dziewięcka-Bokun (red.), Warszawa 2008, s. 152.

69 Identyczne stanowisko w tym względzie prezentuje Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r., sygn. akt IV CSK 274/10 stwierdza, że unormowanie w prawie autorskim umów mających za przedmiot prawa autorskie nie eliminuje stosowania przepisów kodeksu cywilnego, w tym jego części szczególnej. Nie jest więc wykluczone zawieranie umów innych, aniżeli przewi-dziane w prawie autorskim umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych albo umowy o ko-rzystanie z utworu (licencyjnej), przy uwzględnieniu specyfiki praw autorskich – Lex Nr 738126.

70 Zob. wyrok NSA w Warszawie z dnia 24 listopada 2003 r., sygn. akt FSA 2/03, „Monitor Podat-kowy” z 2004 r., nr 1, s. 39.

Koncepcja rzeczy publicznej w ujęciu infrastrukturalnym

nego podmiotu, czyli licencjodawcy⁷¹. Ponadto dopuszczalne jest również zawar-cie umowy licencyjnej do utworu mogącego powstać w przyszłości⁷².

Wyposażenie i materiały obejmują majątek ruchomy nietrwały administracji, czyli rzeczy publiczne o charakterze rzeczowym nietrwałym wykorzystywane do wykonywania w sposób bezpośredni bieżących zadań administracji. Są to na przykład meble, wentylatory, urządzenia biurowe i techniczne, sprzęt do zacho-wania higieny, sanitariaty, oświetlenie, drzwi i okna i inne tego rodzaju. Podobnie jak majątek trwały, z wyjątkiem zasadniczo gruntów i budynków, majątek nie-trwały jest nabywany w drodze sprzedaży lub użyczenia.

71 Zob. uchwała SN z dnia 21 października 2003 r., sygn. akt I KZP 18/03, OSNKW z 2003 r., nr 11-12, poz. 93. W praktyce organów administracji można wskazać na przykład umowy licencyjnej zawartej pomiędzy Ministrem Finansów RP a Panem Piotrem Zielonką na prawo do korzystania z programu komputerowego zwanego Ega Poltax, służącego do ewidencjonowania czynności eg-zekucyjnych naczelników urzędów skarbowych.

72 Zob. wyrok SA w Poznaniu z dnia 4 kwietnia 2001 r., sygn. akt I ACa 72/01, OSA z 2002 r., nr 2, poz. 6.

Rozdział IV