Publiczne prawo podmiotowe

Prawo podmiotowe wyróżnia prawo publiczne i prywatne. Pojęcie prawa podmiotowego należy do fundamentalnych pojęć nauki prawa¹⁴⁴. Śledząc roz-wój nauki prawa w tym zakresie można natrafić na różne, często przeciwstawne poglądy. Problematyka ta jest bowiem różnie rozumiana i przedstawiana¹⁴⁵. Ana-liza doktryny prowadzi do wniosku, że prawo podmiotowe oznacza pojedyncze uprawnienie odpowiadające czyjemuś zobowiązaniu wobec danego podmiotu, wolność, zwłaszcza wolność chronioną zakazem ingerencji ustanowionym dla innych albo zespół funkcjonalnie powiązanych uprawnień, kompetencji i

wolno-141 Wyrok TK z dnia 17 grudnia 2003 r., sygn. akt SK 15/02 oraz wyrok TK z dnia 8 lipca 2010 r., sygn. akt K 46/07, www.trybunal.gov.pl.

142 Wyrok TK z dnia 20 stycznia 2010 r., sygn. akt Kp 6/09, www.trybunal.gov.pl.

143 Wyrok TK z dnia 8 lipca 2010 r., sygn. akt K 46/07, www.trybunal.gov.pl.

144 Zob. S. Wronkowska, Analiza pojęcia prawa podmiotowego, Poznań 1973, s. 23.

145 Zob. K. Opałka, Prawo podmiotowe, Warszawa 1957, s. 11.

Koncepcja rzeczy publicznej w ujęciu jej podstawowych determinantów

ści¹⁴⁶. Bardzo ważną konstatacją wskazanych szkół i poglądów jest twierdzenie, że prawo podmiotowe zasadniczo wiąże się z określonym roszczeniem proce-sowym, mającym na celu ochronę określonej sytuacji prawnej jednostki¹⁴⁷. Je-śli więc prawo podmiotowe znajduje swoje miejsce w funkcjonowaniu pojęcia uprawnienia, wolności, czy także kompetencji, to prawo przedmiotowe powinno oznaczać określony zbiór norm prawnych. W obrębie prawa przedmiotowego suweren wyznacza obowiązki i nadaje uprawnienia oraz wskazuje na sposoby zabezpieczenia uprawnień. W związku z tym można zgodzić się z S. Wronkow-ską, że prawo podmiotowe jest sytuacją prawną określonego podmiotu prawa¹⁴⁸. W tym miejscu można postawić pytanie o rzeczywiste źródło pochodzenia norm prawnych, a więc, czy pochodzą one zależnie, czy też niezależnie od woli su-werena. Pytanie takie jest o tyle istotne, że wskazywane przez S. Wronkowską sytuacje prawne, stanowiące w istocie prawa podmiotowe są wyznaczane przez normy prawne, czy też obowiązują niejako z natury. W ten sposób ujawnia się bowiem spór na tle pochodzenia i obowiązywania prawa, czyli problematyki pra-wa naturalnego i stanowionego (pozytywnego – przyp. aut.). Pozytywny porzą-dek prawny zakłada, że prawa podmiotowe nie mogą być oderwane i pochodzą od woli ustawodawcy, natomiast porządek prawa naturalnego zakłada, że prawa podmiotowe istnieją niezależnie od woli stanowiącego normy i poza ustanowio-nym przez niego porządkiem prawustanowio-nym.

W omawianym zakresie należy zwrócić uwagę na funkcjonowanie w obrębie prawa stanowionego, które zyskało na zdecydowanie większym znaczeniu niż prawo naturalne, dwóch teorii praw podmiotowych. Jest to teoria woli oraz teoria interesu. Teoria woli przewiduje, że określony podmiot w ramach kompetencji przyznanych przez prawo przedmiotowe może działać zgodnie ze swoją wolą i w ten sposób kształtuje swoje zachowania oraz zachowania innych podmiotów.

W ten sposób suweren przydziela jednostkom określoną cząstkę władzy publicz-nej, w obrębie której jednostki występują wobec innych, czyli mają określone prawo podmiotowe. Natomiast teoria interesu stanowi, że prawo nie współdziała z wolą lub chęcią do określonego działania. W związku z tymi teoriami prawo podmiotowe jest formułowane w oparciu o reguły zachowania określone w pra-wie przedmiotowym, po uprzednim odkodowaniu punktu widzenia adresatów norm prawnych, czyli jednostek. Zatem prawo podmiotowe może być rozpatry-wane jako możliwość działania określonego podmiotu prawa w sposób gwaran-towany i określony przez normy prawne, z tym że taka możliwość wynika z

okre-146 Zob. Z. Ziembiński, Metodologiczne zagadnienia prawoznawstwa, Warszawa 1974, s. 206.

147 W. Zakrzewski, Prawa i wolności obywateli, [w:] Zarys prawa konstytucyjnego (red. W. Skrzy-dło), Rzeszów 1993, s. 49.

148 Zob. S. Wronkowska, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, Poznań 2005, s. 169.

102

Rozdział II

ślonego stosunku prawnego¹⁴⁹. Prawo podmiotowe odpowiada więc określonemu uprawnieniu do działania na gruncie norm prawa przedmiotowego¹⁵⁰.

Publiczne prawo podmiotowe jest konstrukcją pomocniczą prawa administra-cyjnego, podobnie jak inne konstrukcje, służące określonym celom administracji, na przykład akt administracyjny, uznanie administracyjne, czy też prawomocność materialna. Tego rodzaju wnioski można postawić biorąc pod uwagę przekrój li-teratury dotyczącej tejże instytucji w nauce prawa. Publiczne prawo podmiotowe jest uprawnieniem udzielonym przez istniejący porządek prawny władzy, która służy państwu lub związkowi publicznemu w państwie, jako takiemu, lub która służy jednostce wskutek tego, iż jest ona członkiem tego rodzaju związku. W ten sposób zostaje podkreślona rola prawa administracyjnego oraz administracji, któ-ra jest służebna w stosunku do jednostki¹⁵¹. R.H. Herrnritt w swoich twierdze-niach na temat publicznego prawa podmiotowego zasadniczo podzielał poglądy innych teoretyków w tym względzie, takich jak J. Jellinek, który twierdził, że pra-wo podmiotowe publiczne określa możlipra-wość wprawiania w ruch państwa w in-dywidualnym interesie¹⁵². Ponadto twierdził również, że istnieje obiektywne pu-bliczne prawo podmiotowe, czyli prawne uznanie przez państwo praw jednostki oraz granicy tych praw. Prawo podmiotowe wyraża się stosunkiem jednostki do otoczenia zewnętrznego, czyli prawa przedmiotowego. Z tego punktu widzenia beneficjent prawa podmiotowego posiada określoną cząstkę prawa przedmioto-wego, a więc może dysponować określoną w tym względzie dozą nawet przymu-su państwowego dla siebie. Prawo podmiotowe jest zatem normą w szczególnym odniesieniu jej do podmiotu, czyli normą w jej stosunku do określonej osoby, od której rozporządzenia zależy realizacja wypowiedzianej w normie woli państwa do skutku bezprawia¹⁵³. Nieco inaczej zjawisko prawa podmiotowego określa F.

Kaufmann, twierdząc, że można mówić o prawie podmiotowym jednej osoby wobec innej, jeżeli zależy od jej zachowania, czy dla tej innej osoby powstaje obowiązek prawny¹⁵⁴. Tenże autor różni się jednak z H. Kelsenem, stwierdzając także, iż prawo podmiotowe, jako czyste pojęcie prawnicze, musi być wprawdzie definiowane tylko przez przepis prawny względnie przez jego elementy, ale przez

149 Zob. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1996, s. 120 i nast.

150 Zob. P. Winczorek, T. Stawecki, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2003, s. 80.

151 Zob. R.H. Herrnritt, Grundlehren des Verwaltungsrechts, Tübingen 1921, s. 72. Herrnritt twier-dzi dalej, że, wtedy tylko należy przyjąć, że norma prawna chciała stworzyć publiczne prawo pod-miotowe i przez to rozszerzyć sferę prawną jednostki, jeżeli przyznana przez tę normę możność tak co do swej formy, jak i co do treści, jest o tyle skonkretyzowaną co do podmiotu i przedmiotu, że może być dochodzona w sposób, który idzie dalej, aniżeli prosta powszechna ochrona porządku.

152 Zob. J. Jellinek, Prawo mniejszości, Warszawa 1901, s. 21 oraz System der subjektiven öffentli-chen Rechte, wyd. 2, Wien 1919, s. 67.

153 Zob. H. Kelsen, Podstawowe zagadnienia nauki prawa państwowego, Warszawa 1911, s. 38.

154 Zob. F. Kaufmann, Logik und Rechtswissenschaft, Tübingen 1922, s. 108.

Koncepcja rzeczy publicznej w ujęciu jej podstawowych determinantów

to nie jest wskazana jego identyczność z przepisem prawnym, lecz jest stanem faktycznym, który w zupełności da się ująć formalnie-prawniczo. Na podstawie tychże wywodów można stwierdzić, że prawem podmiotowym jest określona norma prawna przetworzona przez jednostkę w określony sposób. Skoro zatem porządek prawny w państwie składa się z szeregu norm prawnych, regulujących różne dziedziny życia społecznego, to z tychże norm wynikają dla obywateli liczne uprawnienia. Można więc stwierdzić, że jeżeli określona grupa uprawnień tworzy pewien stosunek prawny i jest mocniej chroniona, bo połączona z pra-wem skargi w celu obrony tych uprawnień, wówczas można mówić o publicznym prawie podmiotowym. Takim prawem jest na przykład prawo własności¹⁵⁵. Au-tor zwraca słusznie uwagę, że dopiero w państwie praworządnym mogły zaist-nieć prawa podmiotowe, gdyż było to niemożliwe w państwie typu policyjnego.

W państwie praworządnym bowiem funkcjonuje tryb sądowy-administracyjny, dzięki któremu możliwa jest ochrona praw jednostki. Prawa publiczne podmio-towe, jego zdaniem, wywodzą się z porządku naturalnego i wynikają one z norm prawa pozytywnego, które daje obywatelom pewne uprawnienia i zapewnia im możność ich realizacji¹⁵⁶.

Zasadniczo na początku XX wieku niektórzy uczeni negowali istnienie pu-blicznych praw podmiotowych. Twierdzono bowiem, że prawa takie nie dają się pogodzić z występowaniem zasady suwerenności państwa. Uważano, że jeśli wła-dza państwowa jest suwerenna, to obywatel nie może jej swoich praw przeciw-stawiać, ponieważ jego prawa opierają się na uznaniu ich przez władzę suweren-ną¹⁵⁷. Rozumowania takie mogą spotkać się z opozycją, bowiem obywatel, który powołuje się na swoje prawa podmiotowe, na przykład prawo do korzystania z rzeczy publicznej, nie występuje przeciwko państwu w ogóle i jego porządkowi prawnemu, lecz sprzeciwia się określonej władzy administracyjnej, domagając się stosowania się tejże władzy do tegoż porządku prawnego. Niektórzy twierdzi-li nawet, że prawo pubtwierdzi-liczne podmiotowe nie jest niczym innym, jak tylko wy-razem jednostki, że to ona rozporządza pewną dozą przymusu państwowego dla siebie¹⁵⁸. Można więc stwierdzić, za J. Fleinerem, że prawa podmiotowe publicz-ne polegają na udzielonych przez ustawy konkretnych, dokładnie odgraniczonych roszczeniach, z którymi jednostka może wystąpić przeciw władzy, powołanej do wykonania ustawy, jak wierzyciel wobec dłużnika¹⁵⁹. W ujęciu T. Hilarowicza, o podmiotowym prawie publicznym jednostki wobec państwa można mówić

155 Zob. A. Peretiatkowicz, Podstawowe pojęcia prawa administracyjnego, Poznań 1947, s. 95.

156 Zob. A. Peretiatkowicz, Filozofia społeczna J. J. Rousseau’a, Poznań 1921, s. 57.

157 Zob. G. Barnhak, Grundriss des Verwaltungsrechts, wyd. 2, 1909, s. 13. Podobnie uważał J. Laband, Das Staatsrecht des deutschen Reiches, wyd. 5, Berlin 1911, s. 45 oraz F. Koellreuter, Deutsches Verwaltungsrecht, Berlin 1936, s. 12.

158 Zob. W.L. Jaworski, Nauka prawa administracyjnego, Warszawa 1924, s. 110.

159 Zob. J. Fleiner, Institutionen des deutschen Verwaltungsrechts, Tübingen, 1928, s. 172.

104

Rozdział II

wtedy, kiedy władza państwowa jest według prawa przedmiotowego obowiązana do pewnego zachowania się na żądanie jednostki, a na odwrót o podmiotowym prawie publicznym państwa wobec jednostki mówimy wtedy, gdy jednostka jest obowiązana według prawa przedmiotowego publicznego do pewnego zachowa-nia się w ogóle¹⁶⁰. Według innego ujęcia prawa publicznego podmiotowego, jest to taka sytuacja jednostki, gdzie posiada ona opartą na normie prawnej możli-wość żądania czegoś od państwa, czy innego związku publicznoprawnego, o ile zachodzą do tego żądania warunki w tej normie określone¹⁶¹. Jako powinność określonego działania administracji na skutek żądania jednostki określał kwin-tesencję publicznego prawa podmiotowego M. Kulesza¹⁶². Na związanie władzy żądaniem podmiotu i wynikające z tego publiczne prawo podmiotowe wskazywał także M. Błachut¹⁶³. Na podstawie powyższego sformułowano trzy rodzaje pra-wa podmiotowego publicznego, a więc: prapra-wa wolnościowe gpra-warantopra-wane kon-stytucyjnie, na przykład nietykalność osobistą, wolność prasy, zgromadzeń itp.;

prawa polityczne, czyli prawa do udziału we władzy państwowej, na przykład prawo wyborcze oraz prawa do pozytywnych świadczeń ze strony państwa, na przykład prawo do poborów, prawo do patentu itp.¹⁶⁴. Trzeba również zaznaczyć, że istnieją prawa podmiotowe o charakterze negatywnym i o charakterze pozy-tywnym. Prawa o treści negatywnej odznaczają się roszczeniem do administracji o zaniechanie ingerencji w sferę uznanej uprzednio wolności¹⁶⁵, natomiast prawa o charakterze pozytywnym polegają na prawnej możliwości żądania od admi-nistracji określonego zachowania się celem realizacji zapewnienia korzystania z przysługujących jednostce określonych świadczeń¹⁶⁶. W tym względzie poza na przykład żądaniem od administracji wydania aktu administracyjnego o okre-ślonej treści, można zaproponować jako przykład roszczenie o prawną możli-wość korzystania z rzeczy publicznej lub pełnoprawnej realizacji przyznanego uprawnienia w tym zakresie. Można więc powiedzieć, że o publicznym prawie podmiotowym mówimy wtedy, gdy na płaszczyźnie prawa publicznego podmiot działania w określonej sytuacji prawnej ma możliwość wyznaczenia zachowa-nia się drugiego podmiotu. Jest ono zawsze korelatem obowiązku. Istotę prawa podmiotowego stanowi odpowiadający mu obowiązek, a ochrona uprawnienia

160 Zob. T. Hilarowicz, Najwyższy Trybunał Administracyjny i jego kompetencja, Warszawa 1925, s. 159.

161 Zob. S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne, Poznań 1947, s. 142.

162 Zob. M. Kulesza, Materiały do nauki prawa administracyjnego, Warszawa 1989, s. 125.

163 Zob. M. Błachut, Pojęcie prawa podmiotowego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, GSP 2002, t. IX, s. 185 i nast.

164 Zob. A. Peretiatkowicz, Podstawowe pojęcia, op. cit., s. 98.

165 W tym względzie żądanie zaniechania dotyczy żądania niedokonywania ingerencji w sferę praw nabytych oraz zachowania zasady lex retro non agit, w takim zakresie, jaki mógłby skutkować pogorszeniem sytuacji prawnej podmiotu.

166 Zob. J. Zimmermann, Motywy decyzji administracyjnej i jej uzasadnienie, Warszawa 1981, s. 13.

Koncepcja rzeczy publicznej w ujęciu jej podstawowych determinantów

polega na możliwości wymuszenia spełnienia obowiązku¹⁶⁷. Ponadto treść po-jęcia publicznego prawa podmiotowego można wyrazić posiłkując się tzw. tria-dą Bernatzika, w której skład wchodzą: publiczne prawo podmiotowe, interes prawny i interes faktyczny. Osoba posiada interes faktyczny, jeżeli działanie lub zaniechanie organu administracji ma wpływ na jej sytuację. Nieuwzględnienie interesów faktycznych obywateli jest prawnie dopuszczalne, jakkolwiek może prowadzić na przykład do wzrostu niezadowolenia społecznego z działań admi-nistracji¹⁶⁸. Pełne pojęcie prawa publicznego podmiotowego formułuje W. Jaki-mowicz, który stwierdza, że są to prawa pochodne i proste sytuacje prawne, czyli określone przez normę prawną prawa stanowionego, powszechnie obowiązujące-go i powstające bądź bezpośrednio na podstawie ustawy normy teobowiązujące-go prawa, bądź dodatkowo wymagające dla swojego bytu wydania właściwego aktu indywidu-alnego, mające swoje źródło w przyrodzonych prawach człowieka i normach prawa przedmiotowego w przypadku jednostek organizacyjnych, podmiotowo określone tożsamością oraz wyposażające podmiot w roszczenie, celem żądania określonego pozytywnego zachowania się odpowiadającego interesowi prawne-mu lub nieingerencji w prawnie określoną sferę wolności owego podmiotu¹⁶⁹.

Nieco odmienne cechy, składające się na pojęcie publicznych praw podmio-towych wskazuje A. Mendis. Prawa te mogą istnieć jedynie jako efekt objęcia da-nej sfery zachowania jednostki regulacją administracyjną, są wyłącznie efektem działania ustawodawcy, stanowią korelat obowiązku administracji na skutek żą-dania jednostki, zostały udzielone w interesie publicznym dla ochrony interesów leżących w interesie ogółu, mają charakter osobisty oraz dotyczą wyłącznie re-lacji pomiędzy jednostkami lub podmiotami zbiorowymi a podmiotami wykonu-jącymi administrację publiczną, a także służą kontroli władzy przez jednostki¹⁷⁰. Warto w tym względzie także wskazać, że podmiotem praw publicznych mogą być osoby fizyczne. Zakres tych praw jest jednak czasem różny, na przykład w odniesieniu do cudzoziemców lub osób niepełnoletnich. Podmiotami praw są także osoby prawne, ponieważ korzystają one ze zdolności prawnej. Natomiast treścią praw podmiotowych jest możliwość skutecznego domagania się od pań-stwa lub innego związku publicznoprawnego, na przykład samorządu określone-go zachowania, który jest zokreślone-godny z żądaniem podmiotu.

W ujęciu B. Jaworskiej-Dębskiej, prawa podmiotowe mogą być sensu lar-go i sensu stricte. Pierwsze z nich dotyczą prawa jednostki do zajęcia się jej sprawą przez organ administracji z wyłączeniem roszczenia o określone zacho-wanie się organu, zaś drugie z nich dotyczą prawnie chronionego roszczenia do

167 Zob. W. Wróblewski, Roszczenia jednostki wobec administracji państwa ze szczególnym uwzględ-nieniem prawa wodnego i kwestii prawomocności administracyjnej, Kraków 1906, s. 45.

168 Zob. Prawo administracyjne (red. M. Wierzbowski), Warszawa 1999, s. 136.

169 Zob. W. Jakimowicz, op. cit., s. 246-247.

170 Zob. A. Mendis, Prawo do prywatności a interes publiczny, Kraków 2006, s. 104.

106

Rozdział II

organu administracji o określone zachowanie zgodne z przepisami prawa ma-terialnego¹⁷¹. Wydaje się więc, że publiczne prawa podmiotowe posiadają kil-ka kluczowych cech, które można streścić w kilku punktach, mianowicie, że są udzielane w interesie publicznym, obowiązkiem organu administracji publicznej jest ich realizacja, nie można się zrzec tychże praw oraz występuje fakultatyw-ność w korzystaniu z tych praw. A. Peretiatkowicz zwraca szczególną uwagę na związane z omawianym zagadnieniem kwestie tak zwanych refleksów prawa przedmiotowego. Owe refleksy polegają nie na zindywidualizowanych roszcze-niach jednostek, ale na ogólnym żądaniu od władzy, ażeby wykonywała ustawy, które w danym przypadku są dla tych jednostek korzystne, na przykład roszcze-nie o korzystaroszcze-nie z rzeczy publicznej typu biblioteka. Nie jest to zatem chronio-ne prawo podmiotowe, a refleks prawa przedmiotowego, czyli interesy ogólnie prawnie chronione. Ponadto należy zauważyć, że w nauce prawa, oprócz publicz-nych praw podmiotowych funkcjonuje także pojęcie interesu prawnie chronio-nego. Wyróżnia się zatem kilka desygnatów tej instytucji prawnej, mianowicie:

gdy po stronie organu administracji nie ma bezwzględnego obowiązku zaspo-kojenia roszczenia, ale musi on dać mu pierwszeństwo przed innymi interesami prawnymi, gdy obywatel nie ma roszczenia o uzyskanie konkretnej korzyści, ale przysługuje mu możliwość ochrony w sformalizowanym postępowaniu, gdy in-teres prawny dotyczy sfery nieobjętej regulacją administracyjną oraz gdy chodzi o wskazane wyżej prawo refleksowe, wywodzone z uprawnień innego podmiotu, czyli sytuację, w której prawo wykonywane przez osobę nieuprawnioną prowa-dzi do naruszenia interesu innej osoby¹⁷².

Zasadniczo można stwierdzić, że pojęcie publicznego prawa podmiotowego jest pojęciem, na podstawie którego zostało zbudowane sądownictwo admini-stracyjne. Możność złożenia skargi do sądu jest często uznawana za kryterium wyróżnienia publicznego prawa podmiotowego. Uważane jest ono za rezultat nowożytnego myślenia o prawie. Podstawowe prawa ludzkie miały chronić jed-nostkę przed państwem; rozumiano je jako prawa, które dają roszczenie prawne i mogą być dochodzone na drodze sądowej. W okresie międzywojennym skarga do Najwyższego Trybunału Administracyjnego musiała opierać się na wykazaniu naruszenia publicznego prawa podmiotowego, a to sprawiało, że ustalenie, czy w danej sytuacji prawnej służy takie prawo, miało decydujące znaczenie dla sko-rzystania z sądowej ochrony.

Do źródeł publicznych praw podmiotowych należą źródła prawa administra-cyjnego powszechnie obowiązujące o zewnętrznym charakterze (np.

Konsty-171 Zob. B. Jaworska-Dębska, Charakter prawny koncesji na działalność gospodarczą, PUG 1994, nr 3, s. 9.

172 Zob. M. Maciołek, O publicznym prawie podmiotowym, „Samorząd Terytorialny” 1992, nr 1-2, s. 13.

Koncepcja rzeczy publicznej w ujęciu jej podstawowych determinantów

tucja, ratyfikowana umowa międzynarodowa – przyp. aut.) oraz indywidualne akty administracyjne konstytutywne o charakterze uznaniowym. Źródłem pu-blicznych praw podmiotowych nie może być wewnętrzne prawo administracyjne przybierające postać aktów kierownictwa wewnętrznego, gdyż nie są one znane

„osobom z zewnątrz”, nie mogą więc nakładać na te osoby obowiązków ani eg-zekwować ich wykonania.

Natomiast ochrona publicznych praw podmiotowych wynika wprost z ich istoty. Pojęcie praw podmiotowych powstało bowiem właśnie po to, aby na jego podstawie skonstruować możliwość wniesienia skargi do sądu administracyjne-go (ochrona sądowa obywatela – przyp. aut.). Ochronę publicznych praw pod-miotowych, a zarazem ochronę obiektywnego porządku prawnego zapewniają przede wszystkim sądy administracyjne. Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny i to niezależnie od formy, w jakiej nastąpiło naruszenie prawa (kontrola sądu obejmuje obecnie także akty generalne władzy lokalnej, akty nadzoru oraz inne niż decyzje i postanowienia akty i czynności dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku, a także tzw. milczenie organu – przyp. aut.). Prawo skargi służy także prokurato-rowi, rzecznikowi praw obywatelskich (którego działalność opiera się właśnie na kryterium ochrony publicznych praw podmiotowych – przyp. aut.) oraz organi-zacji społecznej w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób. Innymi sposobami ochrony publicznych praw podmiotowych są:

– możliwość wystąpienia ze skargą do TK w razie naruszenia podstawo-wych praw i wolności (art. 79 Konstytucji RP),

– prawo do występowania do rzecznika praw obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie praw i wolności naruszonych działaniem władz pu-blicznych (art. 80 Konstytucji RP),

– i prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z pra-wem działanie organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji RP)¹⁷³.

173 Zob. M. Stahl, Publiczne prawo podmiotowe, [w:] Prawo administracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie (red. M. Stahl), Warszawa 2009, s. 75 i nast.

Rozdział III

Koncepcja rzeczy publicznej w ujęciu