Wyniki badań Carpenter oraz TunstallPedoe i wsp. wskazują, że studenci zaproszeni do udzia
łu w IPE są zainteresowani możliwością nawiązania kontaktu z przedstawicielami innych profesji oraz wysoko oceniają przydatność takich inicjatyw [21, Rycina 1. Zróżnicowanie podstawowych modeli kształcenia [9]
O P I E K A FA R M A C E U T Y C Z N A
22]. Ewentualna niechęć wynika raczej z koniecz
ności poświęcenia czasu na aktywności, których efekty nie są dla studentów bezpośrednio odczu
walne [23, 24]. Dlatego też najistotniejsze wydaje się być podjęcie starań o włączenie interwencji IPE do puli przedmiotów objętych programem naucza
nia, w tym przypadku zajęć fakultatywnych. Dzięki temu student, angażując swój czas i energię na zdo
bycie określonych kwalifikacji, uzyska odpowiednią liczbę punktów kredytowych (ECTS).
Kolejnym z przyjętych założeń było zachowanie spójności pomiędzy programem i formą opracowa
nych zajęć a elementami definicji IPE [8]. Obie in
terwencje zaprojektowano tak, aby pozwalały ich uczestnikom: (a) „uczyć się ze sobą”, (b) „uczyć się o sobie” i (c) „uczyć się od siebie nawzajem”.
Realizację zasady „uczyć się ze sobą” zapewnio
no, zapraszając do udziału w każdej z inicjatyw stu
dentów przynajmniej dwóch różnych kierunków medycznych. Dobór treści programowych przepro
wadzono tak, aby efekty kształcenia objęte treścią sylabusa miały charakter uniwersalny i pokrywały się jednocześnie z tymi, przewidzianymi do reali
zacji na poszczególnych kierunkach [25]. Zważyw
szy, że jedną z barier na drodze do upowszechnie
nia zajęć IPE jest znalezienie takiego czasu w ciągu dnia, w którym studenci poszczególnych kierun
ków nie realizowaliby zajęć w obrębie swoich spe
cjalności, dołożono najwyższych starań, by dostoso
wać rozkład zajęć do możliwości zainteresowanych studentów [24, 26, 27]. Wskutek opisanych powy
żej działań program seminariów został dopuszczo
ny do realizacji na różnych kierunkach studiów, a przedstawiciele wspomnianych profesji mogli do nich przystąpić w tym samym miejscu i czasie.
Istotnym czynnikiem determinującym jakość nawiązywania partnerskich relacji z przedstawi
cielami innych profesji są m.in. dotychczasowe do
świadczenia i utrwalone stereotypy [28]. Jednym
z zasadniczych założeń w treści każdego z przed
miotów były dyskusje nad kompetencjami absol
wentów poszczególnych kierunków, wzbogacone, w zależności od rodzaju interwencji, o identyfika
cję zadań, jakie mogą oni pełnić w zespole medycz
nym lub możliwe ścieżki ich rozwoju zawodowe
go. Zapewniało to studentom możliwość „uczenia się o sobie”.
Jako że udział w IPE wykształcać ma w studen
tach umiejętność efektywnej komunikacji, decyzję o doborze metod dydaktycznych podjęto w oparciu o przewidywany stopień indywidualnego zaanga
żowania się studenta w przebieg zajęć [14]. Ogra
niczenie metod podawczych na rzecz metod akty
wizujących wymusiło wymianę nie tylko opinii, ale też posiadanej wiedzy oraz doświadczeń. Zajęciom nadano charakter seminariów, a w ich przebiegu re
alizowano zadania w parach i małych grupach oraz dyskusje, podsumowywane na forum przez wszyst
kich uczestników, moderowane przez prowadzą
cego, co pozwoliło uczestnikom „uczyć się od sie
bie nawzajem”.
Wyniki
Opracowane interwencje edukacyjne wdrożo
no na Wydziale Lekarskim I, Wydziale Lekarskim II oraz Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Me
dycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (UMP). Każda z nich obejmowała 15godzinny blok seminaryjny. Forma zajęć oraz zastosowane meto
dy dydaktyczne były zbliżone dla obu przedmiotów, zajęcia różniły się przede wszystkim zakresem po
ruszanych treści.
Współpraca lekarza i farmaceuty...
Jedną z usług o charakterze interprofesjonalnym, wdrażanych w ramach polskiego systemu ochrony zdrowia, jest niewątpliwie opieka farmaceutyczna,
Przedmiotowe efekty kształcenia Odniesienie do kierunkowych efektów kształcenia
farmacja lekarski
P_W01 Zna zakres wiedzy i kompetencji innych członków zespołu medycznego E.U15
P_W02 Zna przykłady wdrożonych w innych krajach modeli współpracy pomiędzy lekarzem a farmaceutą E.W27
P_W03 Zna korzyści wynikające ze współpracy pracowników służby zdrowia A.W29
P_W04 Zna definicję i podstawowe założenia opieki farmaceutycznej E.W6
P_W05 Zna zasady pracy w grupie A.W29 D.W15.
P_W06 Zna definicję i podstawowe założenia edukacji interprofesjonalnej A.W29
P_U01 Dyskutuje nad panującym i pożądanym wizerunkiem poszczególnych pracowników służby zdrowia A.U22 D.U11.
P_U02 Potrafi formułować oczekiwania w stosunku do pracowników systemu ochrony zdrowia E.U39 D.U15.
P_U03 Omawia zalety i trudności współpracy z innymi członkami zespołu medycznego A.U22
P_K01 Potrafi nawiązać współpracę z innymi członkami zespołu medycznego B.K3
Tabela 1. Zestawienie efektów kształcenia przewidzianych do realizacji w ramach zajęć „Współpraca farmaceuty i lekarza, ich wizerunek i kompetencje w realiach systemu służby zdrowia”
która zakłada m.in. nawiązanie ścisłej współpra
cy pomiędzy lekarzem i farmaceutą [29]. Dlatego też pierwszą z interwencji zaprojektowano z myślą o studentach ostatnich lat na kierunkach lekarskim i farmacji, którzy w niedalekiej przyszłości kształ
tować będą relację na linii lekarzfarmaceuta. Wraz z początkiem roku akademickiego 2011/12 do puli przedmiotów fakultatywnych dla studentów IV i V roku kierunku farmacja oraz V i VI roku kierunku lekarskiego włączono zajęcia seminaryjne zatytu
łowane Współpraca farmaceuty i lekarza, ich wi-zerunek i kompetencje w realiach systemu służ-by zdrowia (WSP). W ciągu dwóch kolejnych lat (2011/12 oraz 2012/13) zrealizowano 6 edycji za
jęć, w których zdecydowało się wziąć udział łącznie 98 studentów (42 studentów farmacji oraz 56 stu
dentów medycyny). Zestawienie efektów kształce
nia przewidzianych do realizacji w ramach zajęć za
prezentowano w tabeli 1.
Zakres poruszanych zagadnień obejmuje trzy główne bloki tematyczne, których realizacja prze
biega według określonego schematu:
Wizerunek pracowników służby zdrowia w Polsce
Studenci w oparciu o własne doświadczenia oraz z wykorzystaniem informacji dostępnych w in
ternecie opracowywali plakaty prezentujące spo
soby postrzegania lekarzy i farmaceutów przez pacjentów. Sporządzali również mapę myśli w za
kresie pożądanego wizerunku każdej z profesji.
Kolejnym etapem była moderowana przez pro
wadzącego dyskusja nad wybranymi problemami,
np.: Co może leżeć u podstaw takiego, a nie innego wizerunku obu specjalistów? Czy i jakie podobień
stwa/różnice można zaobserwować w sposobach postrzegania lekarza i farmaceuty? Czy i jakimi me
todami można kształtować wizerunek profesjona
listy? W ostatniej fazie studenci w grupach/parach dyskutowali nad tym, jak znani im lekarze lub far
maceuci postrzegają pracowników drugiej gru
py zawodowej (rycina 2). Dyskusja ta pozwoliła na ujawnienie istniejących stereotypów i podjęcie po
lemiki na ich temat.
Program nauczania kierunków medycznych a wiedza i kompetencje pracowników służby zdrowia
Na początku studenci utworzyli 2 grupy skła
dające się ze studentów poszczególnych kierun
ków. W oparciu o własną wiedzę opracowywali li
stę kompetencji reprezentantów drugiej profesji.
Następnie prowadzący dostarczył grupom program nauczania dla opracowywanego kierunku, by z jego wykorzystaniem móc uzupełnić plakaty (rycina 3).
Po ich prezentacji prowadzący nakłaniał studen
tów do dyskusji nad wybranymi problemami, tj.
znaczenie wybranych kwalifikacji w praktyce za
wodowej, los absolwenta każdego z kierunków, możliwe ścieżki kariery zawodowej itp. Nierzad
ko dyskutowane również były problemy, z który
mi borykają się poszczególne grupy zawodowe, np.
konkurencja na rynku pracy pomiędzy farmaceuta
mi a technikami farmaceutycznymi, odpowiedzial
ność finansowa lekarzy za refundację leków, klau
zula sumienia itp.
Rycina 2.
Podsumowanie dyskusji na temat wizerunków lekarza i farmaceuty oraz związanych z nimi stereotypów [9]
O P I E K A FA R M A C E U T Y C Z N A
Modele współpracy lekarza i farmaceuty w krajach Unii Europejskiej
i poza nią
Pierwszą z podejmowanych aktywności było do
konywanie przez studentów przeglądu dostępnej literatury (w tym publikacji naukowych) na temat istniejących modeli współpracy pomiędzy lekarzem i farmaceutą. W kolejnej fazie prowadzący modero
wał dyskusję nad zaletami istniejących rozwiązań oraz trudnościami, które się z nimi wiążą.
Ostatnim etapem zajęć był projekt zaliczeniowy.
Studenci, w zależności od struktury grupy, dziele
ni byli na pary lub małe grupy, tak aby w każdym zespole znalazł się przynajmniej jeden przedstawi
ciel każdego z kierunków, a następnie podejmowa
li próbę sporządzenia optymalnego modelu współ
pracy lekarza i farmaceuty w Polsce.
Uzupełniającym elementem każdych zajęć była pogadanka na temat idei i założeń opieki farma
ceutycznej oraz znaczenia IPE w kształceniu pody
plomowym.
Student-Absolwent-Pracownik
Warto podkreślić, że nawet ci studenci, któ
rzy dopiero rozpoczynają ścieżkę kształcenia
w zawodzie, nie są pozbawieni uprzedzeń [22].
Znaczenia wyznawanych przez nich stereotypów nie należy bagatelizować, gdyż ich negatywny wy
dźwięk utrudnia nawiązywanie partnerskich relacji z osobami reprezentującymi inne specjalności [23].
Mając na uwadze powyższe, drugą interwencję, pod nazwą Student–Absolwent–Pracownik, zaprojek
towano dla potrzeb studentów niższych lat. Decyzją właściwych organów kolegialnych zostały one włą
czone do puli przedmiotów fakultatywnych na kie
runkach: farmacja (I rok), lekarskim (IV rok) oraz lekarskodentystycznym (I rok). Cechowały je od
mienne treści programowe, dostosowane do szer
szego i bardziej zróżnicowanego grona odbiorców.
Na przestrzeni dwóch kolejnych lat – 2012/13 oraz 2013/14 – do udziału w pięciu edycjach za
jęć przystąpiło 64 studentów kierunku farmacja, 19 studentów kierunku lekarskiego oraz 18 stu
dentów kierunku lekarskodentystycznego – łącz
nie 101 studentów.
Zestawienie efektów kształcenia przewidzianych do realizacji w ramach zajęć zaprezentowano w ta-beli 2.
Treści programowe nie były wprawdzie ukie
runkowane na promowanie współpracy pomiędzy
Rycina 3. Prace grupowe studentów służące zestawieniu kompetencji lekarza i farmaceuty z wykorzystaniem wiedzy własnej oraz tekstu źródłowego [9]
specjalistami różnych dziedzin, jednak obejmowały m.in. zakres kompetencji, jakie student może pozy
skać w ramach kształcenia na wybranym kierunku, istniejących ścieżek kariery zawodowej absolwen
tów oraz trendów i uwarunkowań sektora ochrony zdrowia, przez co dawały szansę poznania specyfi
ki pracy w wybranych zawodach.