Danuta Domska, Katarzyna Wojtkowiak, Marek Raczkowski
Katedra In ynierii Rolniczej i Surowców Naturalnych, Uniwersytet Warmi sko-Mazurski, Olsztyn
Wst p
Wysoko plonu zbó , a tym samym efektywno ich uprawy zale y przede wszystkim od poziomu nawo enia azotem, rodzaju nawozu i okresu jego stosowania [KARCZMARCZYK i in. 1993; SZEMPLI SKI i in. 1998; KOC i in. 1999].
W ostatnich latach, w ocenie wpływu nawo enia na plonowanie ro lin zwraca si coraz wi ksz uwag na ich dokarmianie mikroskładnikami, a szczególnie w formie dolistnych oprysków. Ten sposób nawo enia pozwala nie tylko na ograniczenie wielko ci dawki nawozu, a tym samym na zmniejszenie kosztów nawo enia w porównaniu z jego doglebowym zastosowaniem, ale równie decyduje o jako ci uzyskanego plonu [CZUBA, MAZUR 1988; DOMSKA, in. 1997, 1998, 2001a, 2001b; ROGALSKI, CHRZANOWS KI 2002].
Przyspieszenie procesów produkcyjnych i zwi kszenie ich opłacalno ci to cele, jakie w polskim rolnictwie wyznaczono w procesie doskonalenia rodków produkcji i metod wytwarzania [KOWALSKI i in. 1999; PAWLAK, WÓJCICKI 2004]. Spadek realnych dochodów polskich rolników [NEANDER 1993] spowodował, e ka dy element post pu technicznego wpływaj cy na popraw efektywno ci poniesionych nakładów, pozwalaj cych na uzyskanie ekonomicznie opłacalnego produktu ko cowego jest bardzo istotny.
Celem przeprowadzonych bada było okre lenie wpływu dolistnego dokarmiania pszen yta jarego odmiany Gabo miedzi , cynkiem i manganem oraz nawozem wie-loskładnikowym Agrosol Z na efektywno ekonomiczn jego uprawy.
Materiały i metody bada
W latach 1998-2006 przeprowadzono do wiadczenie polowe w Zakładzie Dydaktyczno-Do wiadczalnym UWM Tomaszkowo na glebie o składzie granulo-metrycznym gliny lekkiej, klasy III b, kompleksu przydatno ci rolniczej 2 (pszenny dobry). Gleba miała odczyn słabo kwa ny (pH = 5,9), zawarto C wynosiła 5 g ha-1, a azotu ogółem 0,5 g ha-1. Zasobno gleby w przyswajalne składniki pokarmowe była niska w stosunku do fosforu oraz rednia w potas i magnez.
Do wiadczenie zało ono metod losowanych bloków, w 4 powtórzeniach.
Wielko poletek wynosiła 2,5 3,3 = 5,75 m2, a do zbioru 2 2 = 4 m2. Pszen yto jare
D. Domska, K. Wojtkowiak, M. Raczkowski 56
odmiany Gabo wysiewano po j czmieniu jarym w ilo ci 195 kg ha-1, przy rozstawie rz dów 10,5 cm.
Przedsiewnie stosowano 30,5 kg P ha-1 (superfosfat potrójny o zawarto ci 20%
P), 83 kg K ha-1 (sól potasowa o zawarto ci 46% K) i 40 kg N ha-1 (saletra amonowa o zawarto ci 34% N). Ponadto nawo ono pogłównie azotem w okresie krzewienia (46%
mocznik) oraz dolistnie (10 procentowy roztwór mocznika) razem z miedzi (CuSO45 H2O). Ocen efektywno ci ekonomicznej przeprowadzono dla dwóch dawek azotu: N1 - 80 kg N ha-1 i N2 - 120 kg N ha-1. Cynk (1 procentowy roztwór ZnSO47 H2O), mangan (0,5 procentowy roztwór MnSO45 H2O) i agrosol Z aplikowano w postaci wodnych roztworów, pierwsze z wymienionych mikroelementów oraz mied w dawkach po 0,2 kg ha-1, a agrosol Z w ilo ci 2 dm3ha-1.
W analizie efektywno ci ekonomicznej uprawy pszen yta okre lono wydajno maszyn na podstawie obowi zuj cych do chwili obecnej wska ników eksploatacyjno-ekonomicznych [GO i in. 1992]. Pracochłonno zabiegów oszacowano jako koszt 1 godziny pracy ludzkiej na poziomie 4,25 zł. W ocenie kosztów bezpo rednich zastosowanej techniki uwzgl dniono równie nakłady materiałowe poniesione w do wiadczeniu (nawozy, materiał siewny, rodki ochrony) bior c pod uwag przeci tne ceny obowi zuj ce w okresie do wiadczenia. Uzyskane dane pozwoliły obliczy warto plonu na podstawie obowi zuj cych cen skupu ziarna pszen yta w okresie do wiadczenia, koszt produkcji 1 tony ziarna, jako wynik ilorazu kosztów bezpo rednich i plonu ziarna, nadwy k bezpo redni , jako ró nic warto ci plonu i kosztów bezpo rednich produkcji oraz wska nik opłacalno ci uprawy pszen yta z procentowej proporcji pomi dzy warto ci produkcji i poniesionymi kosztami.
Wyniki i dyskusja
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e koszty uprawy pszen yta jarego odm. Gabo w porównaniu z badaniami DOMSKIEJ i in. [2001b] z pszen ytem jarym odm. Maja były zbli one i mie ciły si w granicach od 1215,3 do 1291,4 zł ha-1 (tab. 1). O kosztach produkcji pszen yta decydowały przede wszystkim nakłady materiałowe zwi zane z wysoko ci dawki azotu. Wraz z jej zwi kszeniem z 80 do 120 kg ha-1 wzrosły one o 50,0 zł ha-1. Poniesione koszty produkcji w mniejszym stopniu zale ały od wykonywanej pracy, a szczególnie dodatku mikroelementów stosowanych dolistnie w niewielkich dawkach w porównaniu z doglebowym nawo eniem. Ró nice wynosiły odpowiednio 22,1 zł ha-1 i od 1 do 4 zł ha-1. W badaniach innych autorów [JANKOWSKI i in. 1998; KISIEL, DOMSKA 1994; KISIEL 1998; KUBSIK 2000] wykazano, e du y wpływ na efektywno produkcji, poza cen jednostkow nawozu, maj koszty zastosowanej techniki nawo enia.
Warto uzyskanego plonu ziarna była najwi ksza (2528,4 zł ha-1) w warunkach dolistnego dokarmiania pszen yta miedzi z cynkiem i manganem na tle dawki 120 kg N ha-1 (tab. 2). W tym przypadku, w porównaniu z nawo eniem wył cznie azotem uzyskano 116,1 zł wi cej. Podobne było oddziaływanie Agrosolu Z na tle wi kszej dawki azotu - warto uzyskanego plonu była o 111,8 zł wi ksza. Do maksymalnego zwi kszenia warto ci uzyskanego plonu ziarna (o 141,9 zł ha-1) przyczyniło si natomiast zastosowanie manganu z dawk 80 kg ha-1 azotu. Na podkre lenie zasługuje przy tym równie korzystne oddziaływanie manganu nie tylko na plon ziarna, ale równie i jego jako , na co zwrócono uwag w badaniach DOMS KIEJ i in. [2001a]. Według MRÓWCZY S KI EGO i in. [1992] przy wyborze nawozu nie powinno kierowa si najni szymi kosztami. Najbardziej miarodajn ocen powinna by wielko zwy ki plonu znacznie przewy szaj ca koszt zabiegu.
WPŁYW DOLISTNEGO DOKARMIANIA MIKOS KŁADNIKAMI ... 57 Tabela 1; Table 1 Koszty bezpo rednie w uprawie pszen yta jarego Gabo (zł ha-1)
Direct costs of Gabo cv. spring triticale cultivation (zł ha-1)
Nakłady materiałowe; Material cost Razem Total korzystne oddziaływanie ł cznego dolistnego dokarmiania miedzi z cynkiem i manganem niezale nie od wysoko ci dawki azotu. Mniejszy o 9,7 zł ha-1 koszt poniesiono aplikuj c wymienione mikroskładniki z mniejsz dawk azotu (80 kg ha-1), a o 9,9 zł ha-1 z wi ksz dawk azotu (120 kg ha-1). Do obni enia kosztów produkcji 1 tony ziarna o 13,7 zł ha-1 przyczyniło si równie dokarmianie dolistne pszen yta manganem na tle mniejszej dawki azotu. Uzyskane dane potwierdzaj badania, w których zwrócono uwag na korzystne oddziaływanie mikroskładników jako uzupełnienie nawo enia podstawowego NPK [CZUBA, MAZUR 1988; DOMSKA i in. 1997, 1998, 2001a, 2001b; ROGALSKI, CHRZANOWSKI 2002].
Decyduj ca o efektywno ci uprawy nadwy ka bezpo rednia w uprawie pszen yta jarego odm. Gabo wynosiła od 1996,8 do 2308,8 zł ha-1. Najbardziej korzystne było dokarmianie ł czne miedzi z cynkiem i manganem przy dawce ogólnej 120 kg N ha-1, poniewa pozwoliło na uzyskanie nie tylko wysokiej nadwy ki bezpo redniej (2308,8 zł ha-1), ale równie i wska nika opłacalno ci (195,8%). Wymienione warto ci były wi ksze o 126,0 zł ha-1 i o 8,4% ni w przypadku zastosowania wył cznie azotu bez dodatku mikroskładników. Do zwi kszenia opłacalno ci uprawy pszen yta przyczyniło si równie dokarmianie manganem mniejsz dawk (80 kg N ha-1) oraz cynkiem z 120 kg N ha-1. Wska nik opłacalno ci wynosił odpowiednio 195,0 oraz 192,6% i był wi kszy o 11,4 oraz o 5,2%. W porównaniu z przedstawionymi wynikami bada , ni sz warto nadwy ki bezpo redniej (1700 zł ha-1) w produkcji zbó uzyskał WÓJCICKI
[2000] po uwzgl dnieniu nakładów materiałowo-energetycznych. Wy sze wska niki opłacalno ci odnotowano natomiast w badaniach BIELUGI i WITKA [1998] oraz KUBSIKA
[2000].
D. Domska, K. Wojtkowiak, M. Raczkowski 58
Tabela 2; Table 2 Wpływ techniki nawo enia na niektóre wska niki efektywno ci ekonomicznej
uprawy pszen yta jarego odm. Gabo
Effect of fertilization technique on some economic effectiveness indications in Gabo cv. spring triticale cultivation
* obja nienia patrz tab. 1; explanations see Tab. 1
Wnioski warto ci uzyskanego plonu odpowiednio o 41,9 i 68,8 zł ha-1.
3. Najbardziej korzystne było dokarmianie ł czne miedzi z cynkiem i manganem przy dawce ogólnej 120 kg N ha-1, poniewa pozwoliło na uzyskanie wysokich warto ci nadwy ki bezpo redniej (2308,8 zł ha-1) i wska nika opłacalno ci (195,8%).
Literatura
BIELUGA B., WITEK A. 1998. Technika pracy maszyn przy dokarmianiu dolistnym ro lin w uprawach polowych. Przegl. Tech. Roln. Le n. 05: 2-5.
CZUBA R., MAZUR T. 1988. Wpływ nawo enia na jako plonów. PWN Warszawa: 16-63.
GO E., MUZALEWSKI A., PAWLAK J. 1992. Jak praktycznie liczy koszty eksploatacji sprz tu rolniczego. Technika Rolnicza 3: 1-8.
DOMSKA D., BOBRZECKA D., WOJTKOWIAK K., PROCYK Z. 1997. Wpływ technologii na-wo enia mikroelementami na plonowanie pszen yta jarego i zawarto azotu w ziarnie.
Zesz. Nauk. AR Szczecin 175, Agricultura 65: 85-90.
WPŁYW DOLISTNEGO DOKARMIANIA MIKOS KŁADNIKAMI ... 59 DOMSKA D., BOBRZECKA D., WOJTKOWIAK K., PROCYK Z., SOKOŁOWSKI Z. 1998. Plono-wanie pszen yta i warto od ywcza ziarna w warunkach dolistnego dokarmiania nawozami wieloskładnikowymi. Folia Univ. Agric. Stetin. 190, Agricultura 72: 55-61.
DOMSKA D., BOBRZECKA D., WOJTKOWIAK K., WARECHOWSKA Z., SOKOŁOWSKI Z. 2001a.
Wpływ techniki nawo enia na plonowanie pszen yta i jako ziarna. Folia Univ. Agric.
Stetin. 223, Agricultura 89: 35-40.
DOMSKA D., WOJTKOWIAK K., SOKOŁOWSKI Z. 2001b. Efektywno produkcyjna w up-rawie pszen yta. Folia Univ. Agric. Stetin. 223, Agricultura 89: 29-34.
JANKOWSKI K., KISIEL R., BUDZY SKI W. 1998. Energochłonno oraz koszty nawo enia azotem rzepaku ozimego chronionego i nie chronionego przeciwko szkodnikom. Roczn.
AR w Poznaniu, CCCVII: 71-77.
KARCZMARCZYK S., KOSZA SKA E., CI KO D., ROY M. 1993. Przebieg niektórych pro-cesów fizjologicznych oraz plonowanie pszenicy i pszen yta pod wpływem deszczowania i nawo enia azotem. Cz. II. Aktywno niektórych enzymów oraz plonowanie pszenicy i pszen yta. Acta Agrobot. 46(1): 31-38.
KISIEL R. 1998. Optymalizacja poziomu nawo enia azotowego w nowych warunkach gospodarowania. Rocz. AR Pozna CCCVII, Rol. 52: 137-143.
KISIEL R., DOMSKA D. 1994. Koszty opłacalno ci produkcji buraków cukrowych przy zró nicowanym poziomie nawo enia. Zesz. Nauk. ART w Olsztynie 30: 45-55.
KOC J., SZYMCZYK S., DOMS KA D., WOJTKOWIAK K., WOJNOWSKA T. 1999. Zawarto i skład aminokwasowy białka ziarna pszen yta jarego uprawianego w warunkach zró -nicowanego nawo enia azotem. Rocz. Nauk Rol. A 114(1-2): 127-136.
KOWALS KI J., KWA NIEWSKI D., MALAGA-TOBOŁA U. 1999. Wpływ post pu naukowo-technicznego i jego efektywno na przyrost produkcji czystej i nakładów materiało-wych w warunkach górskich. Probl. In . Rolniczej 1(23): 5-12.
KUBSIK K. 2000. Produkcyjna i ekonomiczna ocena technik stosowania nawozów azotowych w pszenicy ozimej i j czmieniu jarym. Fragm. Agron. XVII 1(65): 98-107.
MRÓWCZY SKI M., CIE LEWS KI F., GRALA B., WACHOWIAK M. 1992. Praktyczne, techni-czne i ekonomitechni-czne aspekty ł techni-cznego stosowania agrochemikaliów. Materiały XXXII Sesji Nauk. Instytutu Ochrony Ro lin: 210-215.
NEANDER E. 1993. Polska i wspólnota europejska z punktu widzenia rolnictwa. Zagad.
Ekon. Rol. 6: 15.
PAWLAK J., WÓJCICKI Z. 2004. Rola post pu technicznego w rozwoju produkcji rolniczej.
Post. Nauk Rol. 3: 81-96.
ROGALSKI L., CHRZANOWSKI P. 2002. Efektywno dolistnego dokarmiania zbó w za-biegach ł czonych z ochron ro lin. Rolnicze ABC 5(142): 58-60.
SZEMPLI SKI W., KISIEL R., BUDZY SKI W. 1998. Porównanie rolniczej, energetycznej i ekonomicznej efektywno ci ró nych sposobów produkcji ziarna j czmienia jarego.
Rocz. AR Pozna CCCVII, Roln. 52: 25-32.
WÓJCICKI Z. 2000. Wyposa enie techniczne i nakłady materiałowo-energetyczne w roz-wojowych gospodarstwach rolniczych. IBMER Warszawa: 139 ss.
Słowa kluczowe: pszen yto, nawo enie, efektywno ekonomiczna
Streszczenie
D. Domska, K. Wojtkowiak, M. Raczkowski 60
W przeprowadzonych badaniach okre lono warto produkcyjn plonu oraz koszty wykonanej pracy i nakładów materiałowych. Na podstawie uzyskanych danych obliczono koszt uprawy 1 tony ziarna, wysoko nadwy ki bezpo redniej i wska nik opłacalno ci uprawy pszen yta.
Koszty produkcji uprawy pszen yta jarego odm. Gabo mie ciły si w granicach od 1215,3 do 1291,4 zł ha-1, a warto uzyskanego plonu ziarna od 2231,7 do 2528,4 zł ha-1. Do zmniejszenia kosztów produkcji 1 t ziarna przyczyniło si dokarmianie manganem na tle dawki 80 kg N ha-1 oraz miedzi z cynkiem i manganem z 80 i 120 kg N ha-1. Najbardziej korzystne było dokarmianie ł czne miedzi z cynkiem i manganem przy dawce ogólnej 120 kg N ha-1, poniewa pozwoliło na uzyskanie wysokiej warto ci nadwy ki bezpo redniej (2308,8 zł ha-1) i wska nika opłacalno ci (195,8%).
EFFECT OF FOLIAR APPLICATION OF MICROELEMENTS ON ECONOMIC EFFECTIVENESS
OF TRITICALE CULTIVATION
Danuta Domska, Katarzyna Wojtkowiak, Marek Raczkowski Department of Agricultural and Natura Resources Engineering,
University of Warmia and Mazury, Olsztyn
Key words: triticale, fertilization, economic effectiveness
Summary
The performed investigations aimed at determining crop production value as well as the cost of work and material. On the basis of the obtained data the cost of 1 ton of crop was calculated as well as the amount of direct surplus and the profitability index of triticale cultivation.
The costs of Gabo cv. triticale cultivation amounted to 1215.3-1291.4 zł ha-1 and the value of the obtained grain crop from 2231.7 to 2528.4 zł ha-1. The decrease of production cost of 1 t of grain resulted from manganese fertilization against the dose of 80 kg N ha-1 and copper with zinc and manganese together with 80 or 120 kg N ha-1. The most advantageous was the fertilization with copper together with zinc and manganese together with the total nitrogen dose of 120 kg ha-1 because it allowed to obtain a high direct surplus (2308.8 zł ha-1) and the profitability index (195.8%).
Prof. dr hab. in . Danuta Domska
Katedra In ynierii Rolniczej i Surowców Naturalnych Uniwersytet Warmi sko-Mazurski
ul. S. Okrzei 1 a 10-266 OLSZTYN
e-mail: danuta.domska@uwm.edu.pl
ZESZYTY PROBLEMOWE POST PÓW NAUK ROLNICZYCH 2009 z. 538: 63-71