Vasilij I. Kochurko
Katedra Nauk Przyrodniczych, Pa stwowy Uniwersytet w Baranowiczach, Białoru
Wst p
Jednym z czynników wpływaj cych na wielko i jako plonów ro lin jest poziom stosowanych nawozów. Nawozy mog przyczyni si do zwi kszenia plonów ro lin w granicach od 30 do 70% [BRUSIENKOW i in. 1999].
Uzyskanie wysokich i stabilnych plonów pszenicy ozimej, a tak e innych zbó , niemo liwe jest bez stosowania nawozów mineralnych, b d cych czynnikiem wiod cym w ywieniu ro lin [MI KO i in.1998;SP ANDER 2000]. Efektywno działania na-wozów zale y od wielko ci dawki, terminu stosowania oraz formy [BROWKIN, SUSLENKOWA 2002;KADYROW 2003;KANDYBA SAMUSZCZYK 2003;SIEMIENIENKO 2003].
W podstawowych fazach rozwoju pszenica ozima potrzebuje umiarkowanych dawek nawozów azotowych. Najwi ksze zapotrzebowanie na azot pszenica ozima ma w okresie wiosenno-letnim. W okresie od ruszenia wegetacji do ko ca krzewienia ro lina ta zu ywa około 2/3 niezb dnej dawki azotu. W okresie kwitnienia pobieranie azotu prawie ustaje i wyra nie wzrasta w czasie wypełniania ziaren i dojrzewania [AWDZI EJEWA i in.2005;WINNICKI, DZI ENIA 1999]. Znaj c terminy i dawki dokarmiania ro lin azotem oraz opieraj c si na wiedzy zwi zanej z rozwojem kultur zbo owych, mo na regulowa terminy krzewienia, g sto ci porostu, ilo ci kwiatów i kłosków w kłosie oraz zwi ksza mas ziaren i polepsza ich jako [BOGDZIEWICZ, ŁAPA 2004]. Dlatego nale y d y do optymalnego nawo enia pszenicy ozimej azotem. Dawk ogóln azotu nale y podzieli na kilka cz ci i stosowa je w terminach, w których pszenica ozima ma najwi ksze zapotrzebowanie na ten składnik pokarmowy [MALUGA i in.2003;SZAFRAN,WASI LIEW 2008].
Uzyskanie ekonomicznie uzasadnionych i jako ciowo dobrych plonów pszenicy ozimej, zwi zane jest ze stosowaniem optymalnych dawek mineralnych nawozów azotowych. Ponadto obecnie wprowadza si nowe odmiany tej ro liny, o bardzo du ych wymaganiach pokarmowych. Dlatego uwa a si , e ogólna dawka czystego składnika azotu powinna si waha w granicach od 120 do 150 kg N ha-1, z rozdzieleniem na kilka terminów wprowadzania do gleby [DOŁGODWOROW, DMITRIJEW 2001;BOGDZIEWICZ 2005;
KOPCIK i in. 2005].
Celem bada było okre lenie wpływu ró nych dawek i terminów stosowania azotu w warunkach klimatyczno-glebowych Białorusi na wielko i elementy wy-dajno ci plonów pszenicy ozimej.
Materiał i metody
W latach 2003-2005 na polach do wiadczalnych Białoruskiej Akademii Rolniczej w Gorkach przeprowadzono badania nad wpływem wzrastaj cych dawek i terminów
V.I. Kochurko 120
stosowania azotu na wzrost, rozwój i wydajno kłosa oraz wielko plonu czterech odmian pszenicy ozimej (Kopylanka, Bylina, Kobra i Karawaj).
Do wiadczenie zało ono na glebie darniowo-bielicowej, o składzie granulo-metrycznym piasku gliniastego. W warstwie ornej gleba zawierała od 1,95 do 1,98%
substancji organicznej oraz form przyswajalnych dla ro lin fosforu od 154 do 158 mg P kg-1 gleby i od 178 do 183 mg K kg-1 gleby. Warto pHKCl gleby wahała si w granicach od 6,5 do 6,9.
Badania prowadzono na poletkach do wiadczalnych o powierzchni 25 m2 w czterech powtórzeniach. Na tle dawki P70 i K110 stosowano nast puj ce dawki azotu:
- 60 kg N ha-1 w fazie krzewienia,
- 60 kg N ha-1 w fazie krzewienia i 30 kg N ha-1 w fazie strzelania w d bło, - 60 kg N ha-1 w fazie krzewienia, 30 kg N ha-1 w fazie strzelania w d bło i 30 kg
N ha-1 w fazie wypełniania ziarna, - 150 kg N ha-1 w fazie krzewienia.
Azot stosowano w formie mocznika. Fosfor stosowano w formie superfosfatu (46% P), a potas w postaci soli potasowej (50% K) Przedplonem pszenicy ozimej był ugór obsiany rzepakiem przeznaczonym na zielon mas . Siewów pszenicy ozimej dokonano 25 sierpnia.
W trakcie prowadzenia do wiadczenia wykonano standardowe zabiegi pie-l gnacyjne i ochronne ro pie-lin.
Rezultaty bada polowych poddano ocenie statystycznej.
Wyniki i dyskusja
Odmiany pszenicy ozimej niejednakowo reagowały na wielko dawek azotu.
Ujawniło si to ju przy wschodach ro lin. Najwi kszym wska nikiem wschodów ro lin charakteryzowała si odmiana Kobra (86,0-87,0%), a nast pnie odmiany Kopylanka (84,5-86,0%) i Karawaj (84,8-85,3%).
Okres zimy zmniejszył obsad ro lin na 1 m2. Najwi cej ro lin przezimowało na tle wariantu nawo enia N60+30+30 (262,7), w porównaniu z wariantem kontrolnym (156,7). Najwi ksz energi krzewienia charakteryzowała si odmiana Kopylanka.
Odmiany Bylina i Kobra dały nieco mniejsze efekty. Przed rozpocz ciem niw na poletkach do wiadczalnych najwi cej ro lin było na wariancie N60+30+30. Najlepsze efekty uzyskano siej c odmian Kopylanka, a nast pnie Bylina i Kobra (tab. 1).
W okresie bada najbardziej odporn na niesprzyjaj ce warunki rodowiska i meteorologiczne była odmiana Kopylanka (wska nik odporno ci w czasie uprawy i przechowywania odpowiadały 74,9% i 90,9%, w wariancie N150 oraz 79,5% i 90,9% w wariancie N60+30+30).
Nieco mniejszymi wska nikami charakteryzowały si odmiany Kobra, a na-st pnie Bylina (tab. 1).
Tabela 1; Table 1 Wska niki rozwoju badanych odmian pszenicy ozimej w zale no ci
od dawek i terminów stosowania nawozów azotowych w latach 2003-2005 Indexes of development of the tested varieties of winter wheat depending
on the doses and terms of nitrogen fertilizers application in 2003-2005 Wariant
ROLA NAWOZÓW AZOTOWYCH W KSZTAŁTOWANIU WIELKO CI ... 121
Surviv-abi lity (%)
(%) m2 stalks on m2
ogólne general
produkcyj -ne productive
1 2 3 4 5 6 7
Kopylanka cv. (standard)
Kont rola; Control (N0) 47,1 55,3 188,4 301,5 1,8 1,5
N60 66,8 46,6 267,3 443,8 1,8 1,6
N90 74,0 84,8 296,2 494,6 2 1,7
N12 0 78,7 90,1 314,8 535,1 2 1,7
N15 0 79,4 90,9 317,7 543,3 2,1 1,7
N60 +3 0 74,6 85,5 298,6 504,6 1,9 1,6
N60 +3 0+30 79,5 90,9 317,8 543,5 2 1.7
Bylina
Kont rola; Control (N0) 49,3 57,1 197,3 286,2 1,8 1,4
N60 63,9 73,9 255,7 396,3 1,9 1,5
N90 72,0 83,3 288,1 449,4 2,1 1,6
N12 0 75,2 86,9 300,7 475,1 2,1 1,6
N15 0 76,1 88,0 304,5 484,1 2,2 1,6
N60 +3 0 74,4 86,1 297,7 467,4 2,1 1,6
N60 +3 0+30 76,5 88,5 306,2 489,9 2,1 1,6
Kobra
Kont rola; Control (N0) 43,5 50,6 173,9 271,4 1,9 1,5
N60 59,3 68,9 237,0 379,2 2 1,6
N90 63,1 73,5 252,5 446,9 2,1 1,7
N12 0 68,0 79,1 272,2 470,9 2,2 1,7
N15 0 72,5 84,4 290,2 470,1 2,2 1,8
N60 +3 0 69,7 81,0 278,6 454,2 2 1,7
N60 +3 0+30 75,4 87,7 301,6 482,5 2,2 1,8
Karawaj
Kont rola; Control (N0) 39,2 45,7 156,7 289,8 2,1 1,7
N60 52,9 61,8 211,5 397,7 2,2 1,8
N90 57,6 67,3 230,5 435,6 2,2 1,9
1 2 3 4 5 6 7
N12 0 63,7 74,3 254,6 486,3 2,3 1,9
N15 0 60,8 70,9 243,2 486,4 2,3 2
N60 +3 0 59,4 69,3 237,6 458,6 2,3 1,9
N60 +3 0+30 65,7 76,6 262,7 507,1 2,3 1,9
Interakcja; Interaction I II
2,207 2,619
NIR0,0 5; LSD0.05 1,098 1,295
V.I. Kochurko pozwoliło na ustalenie efektywno ci działania nawozów azotowych. W dalszej perspektywie na okre lanie wielko ci plonów ro lin testowych.
Bior c pod uwag odmian Kopylanka mo na stwierdzi , e najwi cej kłosków uzyskano po zastosowaniu azotu w dawkach N60+30+30 i N150. Ilo ziaren w kłosie była najwi ksza na wariancie nawozowym N60+30, a masa 1000 ziaren w wariancie N60+30+30 (tab. 2).
Tabela 2; Table 2 Elementy wydajno ci kłosa w zale no ci od poziomu nawo enia azotowego
w latach 2003-2005
Elements of ear productivity depending on nitrogen fertilization in 2003-2005
ROLA NAWOZÓW AZOTOWYCH W KSZTAŁTOWANIU WIELKO CI ... 123
N60 +3 0+30 20,2 41,0 1,78 43,4
Kobra
Kont rola; Control (N0) 19,4 37,9 1,54 40,6
N60 20,3 38,5 1,59 41,3
N90 20,7 39,2 1,66 42,3
N12 0 20,9 40,8 1,75 42,9
N15 0 21,2 41,0 1,77 43,2
N60 +3 0 21,2 39,6 1,68 42,4
N60 +3 0+30 21,2 41,3 1,77 42,9
Karawaj
Kont rola; Control (N0) 17,6 32,6 1,28 39,3
N60 18,4 32,8 1,31 40,0
N90 18,7 32,9 1,35 41,0
N12 0 18,8 33,5 1,39 41,5
N15 0 19,2 33,9 1,40 41,3
N60 +3 0 19,2 33,8 1,40 41,4
N60 +3 0+30 19,3 33,9 1,41 41,6
Interakcja; Interaction I II
0,174 1,409 0,127 1,145
NIR0,0 5; LSD0.05 dla odmian; for cv
0,141 0,819 0,065 0,957
NIR0,0 5; LSD0.05
dla wariantów nawozo-wych; for fertilization variants
0,186 0,903 0,093 1,423
Stosowanie wzrastaj cych dawek nawozów azotowych nie miało wyra nego wpływu na ilo kłosków odmiany Bylina. Odmiana ta charakteryzowała si najwi ksz ilo ci ziarna w kłosie oraz mas 1000 ziaren po zastosowaniu dawki azotu N60+30+30.
Odmiana Kobra charakteryzowała si najwi ksz ilo ci kłosków na tle wariantów nawozowych N150 i N60+30+30.
Odmiana Karawaj charakteryzowała si najmniejsz ilo ci kłosków i mas 1000 ziaren na dawce N60+30+30 i N150 (tab. 2).
Reasumuj c mo na stwierdzi , e odmiana Kopylanka charakteryzowała si najwi ksz mas 1000 ziaren. Na drugim z trzecim miejscem uplasowały si odmiany Bylina i Kobra. Najmniejszym ci arem 1000 ziaren charakteryzowała si odmiana Karawaj.
Z reguły najwi ksz mas 1000 ziaren uzyskano pod wpływem wariantu nawozowego N60+30+30 (tab. 2).
Tabela 3; Table 3 Wielko plonów testowych odmian pszenicy ozimej
w zale no ci od dawek i terminów stosowania nawozów azotowych w latach 2003-2005 Yield quantity of tested varieties of winter wheat depending
on the doses and terms of nitrogen fertilizers application in 2003-2005
Wariant Plon; Yield rednia Zwy ka
V.I. Kochurko 124
Variant (t ha-1) Average
(t ha- 1)
Increase (t ha-1)
2003 2004 2005
1 2 3 4 5 6
Kopylanka
Kont rola; Control (N0) 3,24 4,74 3,97 3,98 -
N60 5,11 6,81 6,31 6,08 +2,10
N90 5,82 8,32 7,82 7,32 +3,34
N12 0 6,58 9,08 8,58 8,08 +4,10
N15 0 6,65 9,15 8,65 8,15 +4,17
N60 +3 0 6,17 8,67 8,17 7,67 +1,59
N60 +3 0+30 6,87 9,37 8,87 8,37 +0,70
B ylina
Kont rola; Control (N0) 3.52 5.22 4.62 4.55 -
N60 4.80 7.50 7.21 6.50 +1.95
N90 6.03 8.73 8.43 7.73 +3.18
N12 0 6.71 9.41 9.11 8.41 +3.59
N15 0 6.82 9.52 9.22 8.52 +3.97
N60 +3 0 6.48 9.18 8.88 8.18 +0.45
N60 +3 0+30 7.05 9.71 9.41 8.72 +0.31
Kobra
Kont rola; Control (N0) 3,55 4,75 4,23 4,18 -
N60 5,03 6,83 6,24 6,03 +1,85
N90 6,42 8,22 7,61 7,42 +3,24
N12 0 7,25 9,05 8,43 8,24 +4,06
1 2 3 4 5 6
N15 0 7,32 9,12 8,51 8,32 +4,14
N60 +3 0 6,64 8,44 7,82 7,63 +0,21
N60 +3 0+30 7,55 9,35 8,73 8,54 +0,32
Karawaj
Kont rola; Control (N0) 3,01 4,31 3,81 3,71 -
N60 3,84 6,14 5,64 5,21 +1,5
N90 4,51 6,81 6,31 5,88 +2,17
N12 0 5,39 7,69 7,19 6,76 +3,05
N15 0 5,44 7,74 7,24 6,81 +3,10
N60 +3 0 5,06 7,36 6,786 6,42 +0,54
N60 +3 0+30 5,78 8,08 7,58 7,15 +0,39
Interakcja; Interaction I II
0,192 0,291 0,223 0,319
NIR0,0 5; LSD0.05
dla odmian; for cv.
0,182 0,135 0,163 0,185
NIR0,0 5; LSD0.05 0,179 0,273 0,199 0,297
ROLA NAWOZÓW AZOTOWYCH W KSZTAŁTOWANIU WIELKO CI ... 125 dla wariantów
nawozo-wych; for fertilization variounts
Nawo enie mineralne jest z jednym z naj wa niejszych zabiegów agrotech-nicznych maj cych pozytywny wpływ na zwi kszenie plonów ro lin. W ród badanych odmian pszenicy ozimej najwi ksze efekty w plonach uzyskano uprawiaj c odmian Bylina. Odmiany Kopylanka, Kobra i Karawaj dały mniejsze efekty. Bior c pod uwag warianty nawozowe mo na stwierdzi , e najwi kszy efekt uzyskano stosuj c dawki azotu: N60+30+30 i N150.
Wielko plonów pszenicy ozimej uzale niona te była od warunków me-teorologicznych panuj cych w danym roku. Najbardziej sprzyjaj ce warunki mete-orologiczne dla pszenicy wyst piły w 2004 r. W tym te roku uzyskano najwi ksze plony wszystkich odmian pszenicy ozimej (tab. 3).
Wnioski
1. Najlepsze wska niki wzrostu i rozwoju oraz plonowania pszenic ozimych uzyskano stosuj c dawk azotu N60+30+30
2. Stosowanie dawki ogólnej azotu w trzech terminach pozwoliło na stymulacj najwa niejszych procesów yciowych ro lin w ci gu całego okresu wege-tacyjnego. Ro liny pobierały optymalne ilo ci azotu w poszczególnych fazach ich rozwoju.
3. Najwy sze efekty w trakcie wzrostu i rozwoju oraz w plonowaniu pszenicy ozimej uzyskano uprawiaj c odmian Bylina, a nast pnie Kopylanka i Kobra.
Najsłabsze efekty uzyskano uprawiaj c odmian Karawaj.
Literatura
AWDZIEJEWA W.N., STARODUBCEWA G.P., LUBAJA S.I. 2005. Obróbka azotem pszenicy przed siewem. Nauka Rolnicza 5: 19-20.
BOGDZIEWICZ I.M., ŁAPA W.I. 2004. Wykorzystanie nawozów mineralnych w okresie wegetacji kultur rolniczych. Białoruskie Gospodarstwo Rolnicze 6: 17.
BOGDZIEWICZ I.M. 2005. Nawo enie kultur ozimych jesieni . Białoruskie Gospodarstwo Rolnicze 9: 16-18.
BROWKIN W.N., SUS LENKOWA I.A. 2002. Znaczenie nawozów i fungicydów w realizacji potencjalnych mo liwo ci kultur zbo owych na wyługowanym czarnoziemie północnego lasostepu. Mat. Ogólnorosyjskiego Symp. „Gatunek, nawóz i ochrona ro lin w systemie wysokowydajnych technologii uprawy kultur zbo owych”. Moskwa: 221-224.
BRUSIENKOW I.P., BOJKO N.I., ŁYSIENKO N.N. 1999. Wzrost urodzaju pszenicy do 11 q/ha.
Rolnictwo 1: 48.
DOŁGODWOROW W.E., DMITRIJEW M.J. 2001. Kształtowanie jako ci siewnych nasion pszenicy ozimej przy drobnym wykorzystaniu nawozów azotowych. Problemy współ-czesne w agrotechnice, Moskwa, cz. 1: 90-93.
KADYROW M.A. 2003. Strategia ekonomicznie celowej intensyfikacji adapcyjnej systemu rolnictwa Białorusi. Mi sk: 164.
KANDYBA J., SAMUSZCZYK D. 2003. Ocena porównawcza technologii uprawy pszenicy ozimej i triticale. Ekonomia Rolnicza 2: 15-17.
V.I. Kochurko 126
KOPCIK I.K., KARPOWICZ T.D., PIETUCHOW W.A. 2005. Uprawa pszenicy ozimej. Współ-czesne technologie uprawy ro lin na Białorusi. Mi sk: IWC Minfina: 33-41.
MALUGA N.G. LUBIMAJA J.P., CZYRKINA J.J. 2003. Zagadnienia selekcji i uprawy ro lin polnych. Krasnodar: 114-118.
MI KO A.W., KOPCIK A.W., MI KO W.A. 1998. Perspektywa wzrostu wydajno ci posie-wów pszenicy ozimej w zwi kszeniu przystosowania nowych gatunków. Rola intensy-fikacji adapcyjnej uprawy roli w zwi kszeniu efektywno ci wytwórczo ci rolnej. T. 2.
odzino: 177-180.
SIEMIENIENKO N.N. 2003. Optymizacja ywienia azotowego pszenicy ozimej zim na podstawie intensyfikacji adapcyjnej. Mi sk: 164.
SZAFRAN S.A., WASILIE W A.I. Agrochemia 2: 18-25.
SPANDER D., TODD A.G., McKENZI D.B. 2000. The effect of seeding date, seeding rate and N fertilization on winter wheat yield and yield components in eastern Newfoundland.
80(4): 703-711.
WINNICKI A., DZIENIA S. 1999. Zesz. Nauk. Agricultura, Wydawn. AR Szczecin: 262.
Słowa kluczowe: pszenica ozima, nawozy azotowe, wielko i elementy wydajno ci plonów
Streszczenie
Badano wpływ wzrastaj cych dawek nawozów azotowych na wzrost, rozwój i plonowanie czterech odmian pszenicy ozimej. Badania przeprowadzono na glebie darniowo-bielicowej o składzie granulometrycznym piasku gliniastego. Rezultaty bada wskazuj , e najlepsze wska niki wzrostu, rozwoju oraz plonowania pszenic ozimych uzyskano stosuj c nawozy azotowe w systemie 60 kg N ha-1 w fazie krzewienia, 30 kg N ha-1 w fazie strzelania w d bło i 30 kg N ha-1 w fazie wypełniania ziarna. Najwy sze efekty w trakcie wzrostu, rozwoju oraz w plonowaniu uzyskano uprawiaj c odmiany Bylina, a nast pnie Kopylanka i Kobra. Najsłabsze efekty uzyskano uprawiaj c odmian pszenicy ozimej Karawaj.
THE ROLE OF NITROGEN FERTILIZERS IN SHAPING QUANTITY OF THE YIELD OF WINTER WHEAT
Vasilij I. Kochurko Department of Natural Science,
Baranovichi State University, Baranovichi, Republic of Belarus
Key words: winter wheat, nitrogen fertilizers, quantity and elements of efficiency of the yield
Summary
The effect of increasing doses of nitrogen fertilizers on the growth, development and crop of four cultivars of winter wheat were studied in the experiment. The study was conducted in the sod podsol soil with granulometric composition of leamy sand.
The study results reveal that the best indices of the winter wheat growth, development and yielding were obtained using the nitrogen fertilizers at the dose of 60 kg N ha-1 in
ROLA NAWOZÓW AZOTOWYCH W KSZTAŁTOWANIU WIELKO CI ... 127 the phase of fillering, 30 kg N ha-1 in the phase of stem elongation and 30 kg N ha-1 in the phase of grain filling. The best effects during growth, development and yielding were observed in Bylina cv. cultivation, then Kopylanka and Kobra. The poorest effects produced Karawaj cv. of winter wheat.
Dr Vasilij I. Kochurko, profesor Baranovichi State University 225404 Baranovichi, Brest Region BALARUS
ZES ZYTY PR OB LEMOWE POST PÓW NAUK ROLNICZYCH 2009 z. 538: 129-135