– w sprawie problemów związanych z przeniesieniem dzieci sześcioletnich z pierwszej klasy szkoły podstawowej do przedszkoli lub oddziałów przedszkolnych.
Rzecznik Praw Obywatelskich sygnalizuje w wystąpieniu problemy związane z przeniesieniem dzieci sześcioletnich, które z różnych przyczyn nie radzą sobie w pierwszej klasie szkoły podstawowej, do przedszkoli lub oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych. Zgodnie z art. 13a ustawy z dnia 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw, w latach szkolnych 2012/2013 i 2013/2014 dzieci, które w danym roku szkolnym kończą 6 lat, mogą zostać objęte obowiązkiem szkolnym na wniosek rodziców. Oznacza to, że dzieci urodzone w roku 2006 i 2007 w roku szkolnym, w którym kończą 6 lat mogą kontynuować przygotowanie przedszkolne w przedszkolu lub w oddziale przedszkolnym przy szkole podstawowej lub rozpocząć naukę w pierwszej klasie – w zależności od decyzji rodziców. Przyjęcie sześciolatka do pierwszej klasy nie jest zatem decyzją uznaniową dyrektora szkoły. Tym samym nie może być cofnięte na podstawie art. 154 kodeksu postępowania administracyjnego. Część dyrektorów właśnie z tego powodu odmawia skreślenia dziecka z listy uczniów. Rodzice wskazują, że zdecydowana większość dzieci rozpoczyna naukę w wieku siedmiu lat. Sześciolatki, nawet jeśli bardzo dobrze radziły sobie podczas rocznego przygotowania przedszkolnego, mogą mieć problemy z adaptacją w grupie starszych dzieci.
W takich sytuacjach pomoc oferowana przez nauczycieli może okazać się niewystarczająca.
Zajęcia wyrównawcze i dodatkowa pomoc wychowawcza nie będą w stanie zniwelować fizycznych i psychicznych różnic pomiędzy dziećmi w różnym wieku. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie oraz poinformowanie o działaniach podjętych w celu rozwiązania opisanego problemu.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej (05.12.2012 r.) nie podziela tezy o braku możliwości powrotu dziecka sześcioletniego, które na wniosek rodziców rozpoczęło wcześniejsze spełnianie obowiązku szkolnego, do edukacji przedszkolnej. Jeśli rodzice cofną oświadczenie zawierające wolę wcześniejszego rozpoczęcia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego, dyrektor szkoły może uchylić decyzję o przyjęciu dziecka do klasy I. W odpowiedzi nie zgodzono się także z poglądem, że wcześniejsze przyjęcie dziecka sześcioletniego do szkoły podstawowej w latach 2012/2013 i 2013/2014 nie następuje w formie decyzji administracyjnej. W świetle utrwalonych poglądów doktryny i orzecznictwa sądów administracyjnych, rozstrzygnięcia w sprawie włączenia w poczet użytkowników zakładu administracyjnego, jakim niewątpliwie jest publiczna szkoła podstawowa, należy uznać za decyzję administracyjną. Jednocześnie poinformowano, że Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmuje działania interwencyjne w każdym zgłoszonym przypadku związanym
32 z przeniesieniem dzieci sześcioletnich do przedszkoli lub oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych.
14. Ministra Zdrowia (RPO-710359-V/12) z dnia 18 października 2012 r. – w sprawie braku w obowiązujących przepisach normy prawnej, z której wynikałby obowiązek zapewnienia pacjentom zakwaterowania i wyżywienia przez szpitale.
Treść odpowiedzi Sekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia na wcześniejsze wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich w przedmiotowej sprawie nie odnosi się do podstawowego problemu podniesionego w wystąpieniu, a mianowicie braku w ustawie o działalności leczniczej normy prawnej, z której wynikałby obowiązek szpitala w zakresie zapewnienia pacjentom zakwaterowania i wyżywienia. Tylko w przypadku świadczeń zdrowotnych szpitalnych, ustawodawca nie wskazał zakresu tych świadczeń w przepisach materialnych ustawy oraz nie określił w sposób wyraźny obowiązku zapewniania pacjentom pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia. Uczynił to natomiast w przypadku stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne, udzielanych w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym.
Powstała luka prawna nie może być wypełniona w drodze proponowanej przez Ministerstwo Zdrowia, tj. poprzez ujednolicenie brzmienia art. 5 pkt 38 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z terminologią zastosowaną w ustawie o działalności leczniczej. Nadal bowiem obowiązek szpitala w zakresie zapewnienia pacjentom pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia wywodzony byłby z interpretacji przepisów ustawowych, gdy tymczasem powinien on wynikać bezpośrednio z przepisu materialnego ustawy o działalności leczniczej. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o ponowne rozważenie potrzeby dookreślenia przepisów tej ustawy.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia (14.11.2012 r.) podtrzymał stanowisko wyrażone w odpowiedzi z dnia 9 października 2012 r. na wcześniejsze wystąpienie Rzecznika w tej sprawie z dnia 17 września 2012 r. W ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej nie ma przepisu materialnego, stanowiącego o obowiązku szpitala w zakresie zapewnienia pacjentom zakwaterowania i wyżywienia. Jednak z całości obowiązujących przepisów, w szczególności z ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wynika, że wyżywienie i zakwaterowanie mieszczą się w zakresie pojęcia świadczenia opieki zdrowotnej wykonywanego w podmiotach leczniczych udzielających świadczeń w trybie stacjonarnym i całodobowym, a zatem także w szpitalach. Tym samym podmiot leczniczy udzielający świadczeń zdrowotnych w szpitalu zobowiązany jest zapewnić pacjentom wyżywienie i zakwaterowanie w ramach umowy na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawartej z Narodowym Funduszem Zdrowia. Nieuzasadnione są zatem obawy co do ewentualnych podstaw do pobierania z tego tytułu opłat od pacjentów. Do Ministerstwa Zdrowia nie wpływały również skargi dotyczące omawianej kwestii. Jednocześnie, aby usunąć wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich, w przypadku podjęcia prac nad nowelizacją ustawy o działalności leczniczej zaproponowane zostaną zmiany w przedmiotowym zakresie.
33 15. Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (RPO-573182-I/07) z dnia 18 października 2012 r. – w sprawie pobierania przez niektóre szkoły wyższe nienależnych opłat od studentów za świadczone usługi edukacyjne.
Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje skargi od studentów wskazujących, że uczelnie domagają się wniesienia opłat niezwiązanych ze świadczonymi usługami edukacyjnymi.
Dotyczy to np. żądania wniesienia opłaty za kolejny semestr nauki od studentów, którzy zrezygnowali z nauki w danej uczelni. Od wniesienia tej opłaty uzależnione jest wydanie dokumentów studenta (świadectwo maturalne). Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich trafiają także skargi na pobieranie opłat za powtarzanie zajęć. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r.
– Prawo o szkolnictwie wyższym w art. 99 ust. 1 pkt 2 dopuszcza pobieranie opłat za powtarzanie określonych zajęć na studiach stacjonarnych oraz stacjonarnych studiach doktoranckich z powodu niezadowalających wyników w nauce. Użyty w przepisie termin
„określonych” jest, jak wynika z wpływających skarg, interpretowany przez uczelnie bardzo szeroko. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o poinformowanie o podejmowanych działaniach na rzecz przestrzegania przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym w omawianym zakresie.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego (26.11.2012 r.), odnosząc się do pobierania przez uczelnie opłat za kolejny semestr nauki od studentów, którzy zrezygnowali ze studiów, poinformowała, że rezygnacja stanowi bezwzględną przesłankę skreślenia z listy studentów, co powinno zostać dokonane bez zbędnej zwłoki.
Zgodnie z orzecznictwem sądów ochrony konkurencji i konsumentów uczelnie mogą pobierać opłaty za czas faktycznego świadczenia usług edukacyjnych. W związku z powyższym pobieranie opłat za okres po skreśleniu z listy studentów należy uznać za sprzeczne z prawem, zaś przewidujące to zapisy umów zawieranych ze studentami należą do niedozwolonych klauzul umownych. W przypadku skarg studentów Ministerstwo zwraca się do uczelni o wyjaśnienia, przedstawiając powyższe stanowisko, jednak roszczenia z tytułu umowy o odpłatności za studia mają charakter cywilnoprawny i rozstrzygane są przez sądy powszechne. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w uzasadnionych sytuacjach kieruje do uczelni kontrole, których skutki prawne opisane są w art. 37 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. Ewentualne roszczenia finansowe uczelni wobec byłych studentów nie mogą być podstawą do odmowy wydania oryginałów i odpisów świadectw dojrzałości, zaś w przypadku nieuwzględnienia przez uczelnię wniosku, zainteresowanej osobie przysługuje skarga do właściwego sądu administracyjnego na bezczynność władz uczelni. Przepis art. 99 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym dotyczy wyłącznie uczelni publicznych i dopuszcza pobieranie przez nie opłat za świadczone usługi edukacyjne związane z powtarzaniem zajęć z powodu niezadowalających wyników w nauce. Wysokość opłat za powtarzane zajęć określa rektor uczelni.
16. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (RPO-696665-V/12) z dnia 19 października 2012 r. – w sprawie odmowy wypłaty świadczeń przez ubezpieczyciela z tytułu umowy dodatkowego grupowego ubezpieczenia na wypadek osierocenia dziecka w sytuacji, gdy dziecko kształci się za granicą.
34 Na tle skarg nadsyłanych do Rzecznika Praw Obywatelskich pojawił się problem natury generalnej, dotyczący odmowy wypłaty świadczeń przez ubezpieczyciela z tytułu umowy dodatkowego grupowego ubezpieczenia na wypadek osierocenia dziecka w sytuacji, gdy dziecko kształci się w szkole znajdującej się poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Z Ogólnych Warunków Dodatkowego Grupowego Ubezpieczenia na Wypadek Osierocenia Dziecka stosowanych przez ubezpieczyciela wynika, że w przypadku śmierci ubezpieczonego ubezpieczyciel jest zobowiązany do dokonania wypłaty świadczenia osobie uprawnionej, którą jest dziecko w wieku do lat 18, a w razie uczęszczania do szkoły – do ukończenia 25 roku życia. Z grupy osób uprawnionych do świadczenia ubezpieczyciel wyłączył dzieci kształcące się za granicą. W ocenie Rzecznika charakter ubezpieczeń dobrowolnych nie pozwala zakładowi ubezpieczeń na dowolność i zupełną arbitralność w kształtowaniu własnych definicji, jeżeli są one niekorzystne dla konsumentów czy sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa. Pobieranie nauki poza granicami Polski w żaden sposób nie zwiększa ryzyka ubezpieczyciela i nie pozostaje w związku z jego odpowiedzialnością wynikającą z umowy. Przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego, czyli rodzica lub przysposabiającego osoby uprawnionej. Wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń wobec osób uprawnionych do świadczenia poprzez wykazanie okoliczności nie pozostającej w związku z przedmiotem umowy budzi wątpliwości, czy nie dochodzi do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o zbadanie przedstawionego problemu i podjęcie działań w ramach posiadanych kompetencji.
17. Przewodniczącego Konferencji Rektorów Polskich Szkół Akademickich oraz