(RPO-701167-I/12) z dnia 22 października 2012 r. – w sprawie rozważenia wprowadzenia do programów nauczania na kierunkach związanych z tworzeniem środowiska zabudowanego zasad uniwersalnego projektowania, w celu zwiększenia dostępności przestrzeni publicznej dla osób niepełnosprawnych.
Dostępność przestrzeni publicznej dla osób niepełnosprawnych jest jednym z podstawowych warunków ich aktywności w społeczeństwie. Najlepszą formą zapewnienia tej dostępności jest uniwersalne projektowanie. W art. 2 Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych pojęcie to zdefiniowano jako stosowanie takich rozwiązań, które są użyteczne dla wszystkich ludzi w jak największym zakresie, bez potrzeby wprowadzania adaptacji lub specjalistycznych zmian. Termin ten odnosi się do produktów, środowisk, programów i usług i nie wyklucza stosowania urządzeń pomocniczych dla pewnych grup osób niepełnosprawnych. Mimo że art. 5 pkt 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane formułuje wymóg zapewnienia warunków do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich, większość architektów nie wie, jak prawidłowo projektować środowisko zabudowane w taki sposób, żeby było użyteczne dla wszystkich, także dla osób niepełnosprawnych, bez potrzeby wprowadzania adaptacji lub specjalistycznych zmian. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o rozważenie wprowadzenia przedmiotów przedstawiających zasady uniwersalnego projektowania do programów nauczania na kierunkach związanych z projektowaniem środowiska
35 zabudowanego. Proponuje także współpracę Biura Rzecznika Praw Obywatelskich z uczelniami w zakresie promowania uniwersalnego projektowania.
18. Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej (RPO-707572-III/12) z dnia 22 października 2012 r. – w sprawie braku odpowiedniego skorelowania przepisów podwyższających wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn z przepisami ustawy – Prawo lotnicze, regulującymi wiek emerytalny pilotów zawodowych i liniowych oraz kontrolerów ruchu lotniczego.
Na tle wniosków kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich pojawił się problem braku odpowiedniego skorelowania przepisów ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, podwyższającej wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn do 67 lat, z przepisami ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze. W świetle art. 101 ust. 2 tej ustawy posiadacz licencji pilota zawodowego i liniowego, który ukończył 65 lat, nie może wykonywać czynności pilota na statku powietrznym używanym w przewozach lotniczych. Zgodnie zaś z art. 101 ust. 3 posiadacz licencji kontrolera ruchu lotniczego, który ukończył 60 lat, nie może wykonywać czynności kontrolera ruchu lotniczego. Brak uprawnień do wykonywania wymienionych wyżej czynności zawodowych w związku z osiągnięciem wieku 65 lub 60 lat oznaczać będzie w praktyce, w razie braku możliwości kontynuowania zatrudnienia na innym stanowisku pracy, konieczność skorzystania z uprawnień do świadczenia na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. W konsekwencji, w opinii skarżących, będą oni pobierać znacząco mniejsze świadczenia do czasu nabycia uprawnień emerytalnych. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o przedstawienie stanowiska w tej sprawie.
Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej (07.11.2012 r.) poinformował, że konsekwencją wymagań międzynarodowych (Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisanej w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r. oraz rozporządzenia Komisji (UE) NR 1178/2011 z dnia 3 listopada 2011 r. ustanawiającego wymagania techniczne i procedury administracyjne odnoszące się do załóg w lotnictwie cywilnym zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 216/2008) jest art. 101 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze mówiący, że posiadacz licencji pilota zawodowego i liniowego, który ukończył 60 lat, nie może wykonywać czynności pilota w międzynarodowych przewozach lotniczych, chyba że pełni funkcję członka załogi wieloosobowej oraz jest jedynym członkiem załogi, który ukończył 60 lat.
Posiadacz licencji pilota, który ukończył 65 lat, nie może wykonywać czynności pilota na statku powietrznym używanym w przewozach lotniczych.
Jednocześnie ograniczenie ze względu na wiek, możliwości wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego przez posiadacza stosownej licencji, przewidziane w art. 101 ust.
3 ustawy – Prawo lotnicze nie występuje w przepisach prawa międzynarodowego oraz prawa UE. Dlatego art. 12 obecnie procedowanego projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn uchyla art. 101 ust. 3 ustawy – Prawo lotnicze odnoszący się do kwestii niemożności wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego przez posiadacza licencji kontrolera ruchu lotniczego, który ukończył 60 lat. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej uruchomiło stronę internetową
36 (www.emeryturypomostowe.gov.pl), na której opublikowane są szczegółowe zasady przyznawania i obliczania emerytur pomostowych, w szczególności dotyczące pracowników wykonujących prace personelu pokładowego w powietrzu, na statkach powietrznych lub pracę pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor).
19. Dyrektora Generalnego Służby Więziennej (RPO-711847-III/12) z dnia 22 października 2012 r. – w sprawie wyników przeprowadzonej przez przedstawiciela Biura Rzecznika Praw Obywatelskich kontroli stanu przestrzegania praw obywatelskich wobec funkcjonariuszy Służby Więziennej w wybranych jednostkach penitencjarnych.
W lipcu 2012 r. przeprowadzona została przez pracownika Biura Rzecznika Praw Obywatelskich kontrola stanu przestrzegania praw obywatelskich wobec funkcjonariuszy Służby Więziennej w areszcie śledczym i zakładzie karnym. Otrzymane od funkcjonariuszy informacje wskazują na szereg problemów występujących w tej formacji mundurowej.
Funkcjonariusze pełniący służbę w zakładzie karnym podnieśli problem zbyt małej ilości wychowawców w oddziałach penitencjarnych. Wychowawcy są nadmiernie obciążeni pracą i nie mogą poświęcić wystarczającej uwagi na proces resocjalizacyjny poszczególnych osadzonych. Oddziałowi nie mają możliwości bezpłatnych badań na obecność chorób zakaźnych, takich jak żółtaczka, HIV, chociaż posiadają informacje z nieformalnych źródeł, że pracują z osadzonymi chorymi na choroby zakaźne. Część oddziałowych stwierdziła, że potrzebne ich zdaniem zajęcia, warsztaty antystresowe, przeprowadzane są w niewystarczającej ilości. Z kolei funkcjonariusze aresztu śledczego poruszyli problem niewypłacania dodatków mieszkaniowych. W wizytowanym areszcie śledczym stwierdzono złe warunki techniczne niektórych pomieszczeń. Funkcjonariusze z obu kontrolowanych jednostek przedstawili także problem braków w wyposażeniu. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o zlecenie zbadania przedstawionych spraw i poinformowanie o zajętym stanowisku.
Dyrektor Generalny Służby Więziennej (20.11.2012 r.) przedstawił szereg przedsięwzięć podejmowanych w celu zarówno usprawnienia pracy Służby Więziennej, jak i ochrony życia i zdrowia funkcjonariuszy. W lipcu 2011 r. został opracowany program racjonalizacji zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych więziennictwa. Celem programu jest m.in. doetatyzowanie pionu penitencjarnego. Dąży się do zrealizowania wytycznych, w ramach których na jednego wychowawcę czy też psychologa przypadać będzie określona grupa skazanych lub tymczasowo aresztowanych, której liczebność pozwoli na efektywną pracę. Niemniej jednak należy wziąć pod uwagę, że tego typu zmiany wymagają czasu.
Odnosząc się do problemu właściwej ochrony życia i zdrowia pracowników Służby Więziennej, Dyrektor Generalny poinformował, że wyposażenie funkcjonariuszy jest dobierane do poszczególnych stanowisk i posterunków, a jego kompletność i przydatność sprawdza się podczas cyklicznych kontroli. Funkcjonariusze zostali wyposażeni w odpowiednią odzież zabezpieczającą, niezbędną przy kontaktach z zakaźnie chorymi. Służba medyczna z kolei przeprowadza na koszt pracodawcy badania konieczne do wykrycia ewentualnego zakażenia, na wniosek lekarza dokonującego badań profilaktycznych.
Dodatkowo dostępne są warsztaty antystresowe oraz treningi interpersonalne. Wykonuje się także remonty pomieszczeń dla funkcjonariuszy, w celu poprawy warunków pracy.
37 Dyrektor Generalny odniósł się również do wątpliwości dotyczących właściwej interpretacji art. 178 ustawy o Służbie Więziennej. Otóż funkcjonariusz posiadający tytuł prawny do lokalu mieszkalnego lub domu, w tym umowę najmu, znajdującego się w miejscowości pełnienia służby, nie jest uprawniony do pobierania równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania. Wydaje się więc uprawnionym wniosek, że bez odpowiedniej zmiany przepisów najemcy lokali mieszkalnych od osób fizycznych nie mogą otrzymywać równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania.
20. Prezesa Rady Ministrów (RPO-706023-IV/12) z dnia 23 października 2012 r. – w sprawie konieczności uporządkowania ram prawnych procesu reprywatyzacji, zwłaszcza stworzenia jasnych i jednolitych rozwiązań ustawowych.
Od wielu lat w sferze zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje prawidłowe rozwiązanie przez ustawodawcę problemu reprywatyzacji mienia przejmowanego w latach powojennych na cele reform przeobrażających ustrój społeczno-gospodarczy Państwa. Prace nad kolejnymi projektami ustawy reprywatyzacyjnej nie przyniosły konkretnego rezultatu. Mimo tego w wielu sytuacjach przepisy szczególne pozwalają na prowadzenie quasi-reprywatyzacji w sprawach indywidualnych. Z tej możliwości skorzystać mogą jedynie nieliczne grupy poszkodowanych, a kryteria ich doboru wydają się być przypadkowe. Cały ciężar i koszt prowadzenia spraw reprywatyzacyjnych ustawodawca przerzucił na dawnych właścicieli. Wszelkie trudności w rozstrzyganiu tych spraw musiały zaś przejąć na siebie organy stosujące prawo.
Jak wynika z informacji na stronach internetowych resortu skarbu, jedynym powodem zarzucenia prac nad projektem ustawy „o świadczeniach pieniężnych przyznawanych niektórym osobom, których dotyczyły procesy nacjonalizacji” jest trudna sytuacja budżetowa Państwa. Tymczasem systemowe problemy związane z brakiem reprywatyzacji stają się przyczyną przegrywania przez Polskę spraw przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Koniecznością wydaje się stworzenie przez prawodawcę jasnych i jednolitych rozwiązań w omawianym zakresie. Stan istniejący obecnie należy uznać za naruszający zasady praworządnego państwa – prawo jest niejasne, niesprawiedliwe i ewidentnie narusza zasady równego traktowania obywateli przez władze publiczne: roszczenia reprywatyzacyjne przyznano jedynie niektórym kategoriom poszkodowanych, i to w różnym zakresie. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie.
21. Prezesa Telewizji Polskiej S.A. (RPO-711163-I/12) z dnia 23 października 2012 r.
– w sprawie sposobu prezentacji w mediach tematyki dotyczącej osób z niepełnosprawnością.
Ratyfikowana przez Polskę w dniu 6 września 2012 r. Konwencja ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych stanowi przejście od modelu opiekuńczego do modelu społeczeństwa otwartego, opierającego się na zasadzie równości oraz poszanowania godności każdego człowieka. Celem Konwencji jest promowanie, ochrona oraz umożliwienie osobom niepełnosprawnym nieograniczonego korzystania z wszystkich fundamentalnych swobód i praw człowieka oraz promowanie poszanowania dla ich godności osobistej. Dla urzeczywistnienia tego celu niezbędna jest jednak zmiana sposobu prezentacji tej grupy społecznej w środkach masowego przekazu.
38 W ostatnich miesiącach Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymała szereg niepokojących sygnałów świadczących o niewystarczającym zaangażowaniu mediów publicznych w zwiększanie otwartości oraz budowanie pozytywnego wizerunku osób z niepełnosprawnościami. Jednym z negatywnych przykładów może być brak transmisji Igrzysk Paraolimpijskich. Kolejną kwestią jest utrwalanie w polskim społeczeństwie wizerunku osób z niepełnosprawnością jako obiektu działalności charytatywnej. Można też zaobserwować tendencję do protekcjonalnego traktowania niepełnosprawnych przez dziennikarzy (np. zwracania się do nich po imieniu). Telewizja publiczna, zgodnie ze swoją misją, prezentując kwestię niepełnosprawności powinna kreować nowoczesne podejście ujęte w Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych, bowiem odbiór społeczny tej tematyki kształtowany jest m.in. w oparciu o przekaz generowany przez środki masowego przekazu.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o zwrócenie szczególnej uwagi na problem wizerunku osób z niepełnosprawnościami w telewizji publicznej oraz dołożenie wszelkich starań dla upowszechnienia wiedzy na temat Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Prezes Telewizji Polskiej S.A. (07.11.2012 r.) zapewnił, że TVP jako nadawca publiczny stara się wypełniać swoje powinności wobec społeczeństwa, również poprzez podnoszenie świadomości widzów w zakresie tematyki związanej z osobami niepełnosprawnymi.
Szczegółowe sprawozdania z tego obszaru działalności rokrocznie przekazywane są do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji jako załącznik do sprawozdania ogólnego. TVP realizuje projekty gwarantujące, by oferta TVP była dostępna dla widzów z niepełnosprawnością sensoryczną. Są to przede wszystkim pozycje z napisami dla osób niesłyszących – głównie filmy i seriale polskie oraz pozycje nadawane w porze największej oglądalności – dostępne zarówno w największych stacjach (TVP1, TVP2, TVP Info), jak i w programach OTV oraz kanałach wyspecjalizowanych. Telewizja Polska, jako jedyna stacja w Polsce, gwarantuje osobom niepełnosprawnym dostęp do bieżących informacji – każdego dnia główne wydanie Wiadomości, Sport i Pogoda opatrzone jest napisami. Programy z udogodnieniami stale są dostępne na stronie internetowej www.tvp.pl. Zgromadzono tam bibliotekę ponad stu pozycji (filmy, seriale, programy tv) z audiodeskrypcją oraz kilkuset z napisami dla osób niesłyszących. Zainicjowane zostały prace, które sprawią, że już wkrótce cały portal TVP.pl stanie się bardziej przyjazny osobom niewidomym. TVP jako jedyna stacja telewizyjna w Polsce w stały i systematyczny sposób relacjonowała Igrzyska Paraolimpijskie w Londynie, zarówno w specjalnych audycjach, jak i w stałych programach informacyjnych.
TVP ze względów finansowych nie mogła pozwolić sobie na zakup pełnych praw telewizyjnych do Paraolimpiady.
22. Przewodniczącego Sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (RPO-713812-III/12) z dnia 23 października 2012 r. – w sprawie prac nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw.
Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw – druk nr 724 nie rozwiązuje skutecznie problemów, które dotyczą warunków nabywania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego oraz specjalnego zasiłku opiekuńczego.
Pierwsza kwestia dotyczy problemu uzależnienia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i
39 projektowanego świadczenia w formie specjalnego zasiłku opiekuńczego od istnienia między osobą sprawująca opiekę a osobą wymagającą opieki obowiązku alimentacyjnego określonego w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W trakcie trwania małżeństwa żona opiekująca się mężem z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności nie jest i nie będzie uprawniona do ubiegania się o wskazane świadczenia. Drugi problem dotyczy zbiegu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i specjalnego zasiłku opiekuńczego z prawem do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego. W sytuacji gdy mąż sprawuje opiekę nad matką i z tego tytułu otrzymuje świadczenie pielęgnacyjne, jego żona przebywająca na urlopie wychowawczym nie ma i nie będzie miała prawa uzyskania dodatku do zasiłku rodzinnego z tego tytułu.
Trzecia kwestia to ograniczenie prawa pobierania świadczenia pielęgnacyjnego i specjalnego zasiłku opiekuńczego tylko przez jedną osobę w rodzinie. Jeżeli ojciec uzyskuje świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, jego żona nie może i nie będzie mogła ubiegać się o prawo do świadczenia z racji opieki nad niepełnosprawną matką mieszkającą oddzielnie. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o rozważenie możliwości rozwiązania opisanych problemów w toku prac legislacyjnych.
23. Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania, do wiadomości Ministra