MKiDN defi niuje zadania szczegółowe zespołu ds. obsługi technicznej

Zespół ds. obsługi technicznej:

• opracowuje koncepcję organizacji i funkcjonowania systemu depo-zytowego dla polskich zasobów cyfrowych; podstawowe założenie powinno dotyczyć tego, czy zasoby składowane w systemie depozy-towym będą udostępniane na bieżąco, czy tylko składowane i chro-nione z myślą o przyszłych użytkownikach,

• wraz z zespołem ds. obsługi merytorycznej ustala, której firmie infor-matycznej może zostać powierzone zadanie zaprojektowania, stwo-rzenia i implementacji systemu depozytowego,

• ustala politykę bezpieczeństwa systemu depozytowego,

• ustala techniczne parametry dla wejściowych obiektów cyfrowych, czyli definiuje, jakie cechy charakterystyczne powinny mieć dokumen-ty, aby zostały przyjęte do systemu depozytowego i objęte ochroną, • ustala parametry wejściowych metadanych dla obiektów cyfrowych,

następnie uzupełnia je i chroni wraz z obiektem; szczególnie istotne są metadane techniczne (dotyczące technicznych parametrów doku-mentów oraz wszelkich eledoku-mentów do nich przynależących, umożli-wiających zarządzanie pracami konserwatorskimi na obiektach) oraz użytkowe (dotyczące praw i warunków udostępniania i użytkowania), • ustala politykę postępowania z obiektami cyfrowymi, w której

najważ-niejsze elementy to:

 „wyciągnięcie” treści materiałów zagrożonych z dotychczaso-wych środowisk do otoczenia bezpiecznego, czyli umieszczenie ich w serwerze archiwalnym,

 strategia sporządzania kopii zapasowych kolekcji,

 nadanie uprawnień dotyczących dostępu do systemu depozyto-wego i przeprowadzania prac konserwatorskich na archiwizo-wanych obiektach,

 ustalenie parametrów wyjściowych obiektów cyfrowych doty-czących przeszukiwania zasobów, udostępniania oraz zakresu użytkowania,

 opracowanie systemu trwałego identyfikowania obiektów archi-walnych,

• monitoruje zmiany technologiczne i dostosowuje do nich przyjętą po-litykę archiwizacji,

• ustala poziom niezawodności procesu ochrony autentyczności i in-tegralności zasobów archiwalnych (definiuje dopuszczalny poziom błędu, odstępstwa od wersji pierwotnej),

• wraz z zespołem ds. obsługi organizacyjnej oraz merytorycznej po-szukuje instytucji partnerskiej, która przejmie odpowiedzialność za zabezpieczenie kopii polskiej kolekcji archiwalnej, w zamian za ochronę kolekcji instytucji partnerskiej.

W programie zakłada się, że do czasu wdrożenia profesjonalnego syste-mu depozytowego, w pełni odpowiadającego potrzebom długoterminowej archiwizacji polskiego zasobu cyfrowego, polski zasób cyfrowy jest groma-dzony i archiwizowany na specjalnie w tym celu zakupionym/ch serwerze/ ach, pełniącym/ch rolę tzw. archiwizera przejściowego (tymczasowego).

Planuje się jednak możliwie szybkie wdrożenie systemu depozytowego i umieszczenie w nim zgromadzonej kolekcji. W związku z tym opracowuje się koncepcję organizacji i funkcjonowania polskiego archiwum cyfrowego.

Schemat 4. Organizacja archiwum elektronicznego polskich zasobów cyfro-wych

W zaproponowanej formie archiwum cyfrowego zasoby depozytowe są udostępniane na bieżąco. W schemacie 4 zakłada się, że docelowo, na mocy odpowiednich przepisów prawnych oraz umów zawartych z wydawcami i miejscami wydawniczymi, wydawcy odsyłają do niej w celach archiwalnych wszystkie dokumenty cyfrowe wraz z dodatkowymi elementami, w postaci pakietów zgłoszeniowych, zdefiniowanych przez instytucję archiwizującą (za OAIS9: Submission Information Package, SIP). W dziale gromadzenia pakiety zgłoszeniowe zostają poddane procesowi kontroli kompletności, opracow-ania oraz oceny i selekcji, których celem jest identyfikacja cech dokumentów, decydujących o ich włączeniu do kolekcji dóbr nauki i kultury, tym samym do systemu depozytowego i poddaniu procesowi długoterminowej archi-wizacji. Wybrane dokumenty wraz z ich metadanymi, w postaci pakietów archiwalnych (za OAIS: Archival Information Package, AIP) zostają przeka-zane do systemu depozytowego, natomiast wszystkie pozostałe obiekty i ich metadane trafiają do systemu bieżącego i po zamówieniu są udostępniane użytkownikom w postaci pakietów udostępnianych (użytkowych) (za OAIS:

Dissemination Information Package, DIP).

Istnieje potrzeba opracowania procedur dotyczących formatów zapisu i opisu, a także identyfikowania obiektów cyfrowych, umożliwiających utrzy-manie ich długoterminowej autentyczności i integralności oraz gwarantują-cych ich stabilną dostępność i pełną użyteczność.

Na podstawie literatury przedmiotu oraz zaleceń doświadczonych in-stytucji archiwizujących zakłada się stosowanie formatów, które umożliwią bezpieczne przetrwanie publikacji cyfrowych przez okres przejściowy, do czasu opracowania formatów typowo archiwalnych.

Podobną propozycję instytucja archiwizująca wysuwa w związku z po-trzebą opisania zasobów cyfrowych, czyli utworzenia ich metadanych. Rozważa się tworzenie metadanych zgodnie z formatem METS bądź DC, bardziej rozpowszechnionym w Polsce, stosowanym m.in. w Federacji Bi-bliotek Cyfrowych. Jednak z uwagi na dostosowywanie polskiej strategii do istniejących wzorów, zaleca się w procesie decyzyjnym, dotyczącym najistotniejszych kwestii technicznych, takich właśnie jak wybór formatu zapisu i opisu dokumentu cyfrowego oraz system ich trwałego identyfi-kowania, dokonać starannej analizy rozwiązań zastosowanych w instytu-cjach zaawansowanych, ze szczególnym uwzględnieniem strategii tych instytucji, które typowane są do roli instytucji partnerskiej. Wskazane jest

9 A. Januszko-Szakiel, Open Archival Information System – standard w zakresie archiwizacji

publikacji elektronicznych, „Przegląd Biblioteczny” 2005, nr 3(73), s. 341–358; Reference Model for an Open Archival Information System (OAIS). Recommendation for Space Data Systems. CCSDS 650.0-B-1. Blue Book, Iss. 1. January 2002, Consultative Committee for

Space Data System, Washington D.C. [online], [dostęp: 10.02. 2012], dostępny w World Wide Web: http://public.ccsds.org/publications/archive/650x0b1.pdf .

również przeprowadzenie konsultacji z ekspertami pochodzącymi właśnie z tych instytucji.

Utrzymanie ciągłości ochrony zasobów archiwalnych jest nadrzędnym celem archiwum. W programie zakłada się, że przedsięwzięcie MKiDN ma charakter długoterminowy, w sensie wieczysty. W takich programach przyj-muje się, iż możliwa stanie się potrzeba przekazania obowiązków ochrony systemu depozytowego. Stąd też należy zawrzeć umowę z instytucją wła-ściwą, w sensie stosownie przygotowaną, do przejęcia i kontynuacji zadań ochrony depozytu, a także przygotować i utrzymywać aktualną dokumenta-cję dotyczącą gabarytu kolekcji archiwalnej, przyjętej strategii jej ochrony, planowanych i wykonanych prac konserwatorskich, wraz z opisem ich prze-biegu i uzyskanego efektu.

Podsumowanie

Zaproponowany program zakłada ścisłą współpracę Ogólnopolskiej Gru-py Roboczej, ukonstytuowanej głównie z bibliotekarzy, bibliotekoznawców, informatologów, archiwistów, muzealników, menedżerów kultury i oświa-ty, prawników, informatyków i ekonomistów, w celu opracowania strate-gii postępowania z cyfrowymi zasobami polskich instytucji nauki i kultury oraz utworzenia centralnego archiwum cyfrowego, zorganizowanego przy MKiDN.

Nie wyklucza to jednak powstawania kolekcji cząstkowych, prowadzonych np. przy centrach kompetencji. Wówczas istotnego znaczenia nabierze fakt opracowania zunifikowanej i powszechnie akceptowanej strategii tworzenia, funkcjonowania archiwów rozproszonych oraz opracowania mechanizmu agregowania metadanych zasobów, składowanych i trwale archiwizowanych w archiwach rozproszonych. W świecie z powodzeniem funkcjonują modele zarówno depozytu narodowego, na który składa się sieć archiwów rozproszo-nych, jak i depozytu centralnego, w którym w jednym miejscu są składowane i trwale chronione zasoby cyfrowe tworzące narodową kolekcję dziedzictwa nauki i kultury. W takim przypadku istotna jest dbałość o terytorialne odda-lenia kilku kopii archiwalnego zasobu, najlepiej u zagranicznych partnerów.

Z analizy wypowiedzi prezentowanych w ostatnich miesiącach przez przedstawicieli czołowych instytucji nauki i kultury Polski (MKiDN, BN, NAC) wynika, iż są one wyraźnie skłonne do przyjęcia w naszym kraju modelu systemu depozytowego rozproszonego. Bardzo prawdopodobne jest, że cy-frową kolekcję polskiego dziedzictwa nauki i kultury utworzą zasoby składo-wane i chronione w instytucjach powołanych przez MKiDN do pełnienia roli centrów kompetencji.

Bibliografi a

1. Statut BN [online], [dostęp: 12.09.2012], dostępny w World Wide Web: http:// www.bn.org.pl/o-bn/statut-bn.

2. Duńczyk-Szulc A., Polskie i europejskie programy digitalizacyjne na przykładzie

WPR Kultura+ i EuropeanaPhotography, wystąpienie na konferencji: Dziedzictwo

w sieci – różne aspekty digitalizacji, Kraków 29–30 listopada 2012.

3. Januszko-Szakiel A., Open Archival Information System – standard w zakresie

archiwizacji publikacji elektronicznych, „Przegląd Biblioteczny” 2005, nr 3(73),

s. 341–358.

4. Program digitalizacji dóbr kultury oraz gromadzenia, przechowywania i udostęp-niania obiektów cyfrowych w Polsce 2009–2020 [online], [dostęp: 12.09.2012],

dostępny w World Wide Web: http://www.kongreskultury.pl/library/File/Raport-Digitalizacja/Program%20digitalizacji%202009-2020.pdf.

5. Statut Narodowego Instytutu Audiowizualnego [online], [dostęp: 12.09.2012], dostępny w World Wide Web: http://bip.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/ index6ba4.pdf.

6. Statut Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów [online], [dostęp: 12.09.2012], dostępny w World Wide Web: http://bip.mkidn.gov.pl/media/do-wnload_gallery/20121231p-88_Z_NIMOZ.pdf.

7. O NAC. Zadania [online], [dostęp: 12.09.2012], dostępny w World Wide Web: http://www.nac.gov.pl/pl/zadania.

8. Statut Narodowego Instytutu Dziedzictwa [online], [dostęp: 12.09.2012], dostęp-ny w World Wide Web: http://www.nid.pl/idm,13,statut.html.

9. Zalecenie Komisji z 27.10.2011 w sprawie digitalizacji i udostępniania w Inter-necie dorobku kulturowego oraz w sprawie ochrony zasobów cyfrowych [online], [dostęp: 12.09.2012], dostępny w World Wide Web: http://ec.europa.eu/infor-mation_society/activities/digital_libraries/doc/recommendation/recom28nov_ all_versions/pl.pdf.