Dotychczas wzbogacanie zbiorów repozytorium spoczywało na zespole redak-cyjnym. Mamy nadzieję, że uruchomienie i spopularyzowanie modułu „Autoar-chiwizacja” zaangażuje samych naukowców w tworzenie zasobu RC UTP.
Autoarchiwizacja jest kolejną zaletą repozytorium. Umożliwia samo-dzielne deponowanie pracy przez autora. Aby spełniła ona swoje zada-nie wymaga konkretnego zaangażowania kadry naukowej. Pomoc zespo-łu redakcyjnego i administratora jest jak najbardziej wskazana. Wedzespo-ług badań ankietowych, pracownicy naukowi oczekują wsparcia z zakresu prawa autorskiego czy wprowadzania metadanych. Autoarchiwizacja, wbrew temu co deklarują naukowcy8, powinna mieć charakter obliga-toryjny. Odgórny nakaz publikowania w repozytorium przyczynia się do wzrostu jego zasobu. Pracownicy naukowi obawiają się przede wszyst-kim kolejnych obowiązków, a tym samym dodatkowego obciążenia. Uka-zywanie korzyści płynących z „obecności” w repozytorium dla nich jako naukowców i ich studentów, mogą ten opór przełamać.
7 C. Mazurek, T. Parkoła, M. Werla, Tworzenie i rozwój bibliotek cyfrowych, [w:] Biblioteki
cyfro-we, red. M. Janiak, M. Krakowska, M. Próchnicka, Warszawa 2012, s. 357.
8 M. Rychlik, E. Karwasińska, Projekt powołania repozytorium Uniwersytetu im. Adama Mic-kiewicza w Poznaniu. Badanie ankietowe postaw pracowników naukowych [online], [dostęp: 29.08.2012], dostępny w World Wide Web: https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/han-dle/10593/434.
Samodzielne deponowanie prac przez autorów z poziomu aplikacji www, wymagało poznania modułu self-archiving i przetestowania go przez samych bibliotekarzy. Po ustaleniu konfiguracji tego mechanizmu, opraco-wano treść regulaminu dla autorów. Dokumentacja oprogramowania Libra 5.0 opisuje i ilustruje przykładowy scenariusz przekazywania obiektów cyfro-wych przez autorów i moderowania procesu publikowania przez redaktora. Procedura autoarchiwizacji została szczegółowo omówiona w instrukcji umieszczonej na stronie Repozytorium. Zamieszczono tu notatkę o Serwisie Sherpa, w którym autorzy mogą znaleźć informacje dotyczące polityki za-mieszczania publikacji w repozytoriach.
Informację o możliwości samodzielnego deponowania prac w Repozy-torium umieszczono na stronie www RepozyRepozy-torium Cyfrowego UTP. Jedno-cześnie wysłano tę informację do wszystkich pracowników Uczelni drogą mailową. Odnotowano większą (niż zwykle) ilość czytelników. Spodziewano się licznych telefonów, wiadomości mailowych, a tym samym intensywnej współpracy. Tymczasem było kilka zapytań i tylko jeden autor wykonał sa-modzielną archiwizację, a inny wyraził chęć współpracy.
Mamy świadomość, że promocja Repozytorium i idei autoarchiwizaji w szczególności, wymaga jeszcze wielu zabiegów. Na nich (obok bieżących prac związanych z prowadzeniem RC) planujemy skupić się w najbliższej przyszłości.
W procesie dydaktycznym potrzebne są publikacje dostępne dotychczas w jednym egzemplarzu. Liczba tego typu publikacji nie jest na razie imponują-ca, ale ich wykorzystanie wskazuje na słuszność podjętego działania. W przy-szłości po zakończeniu projektu unijnego planuje się umieszczać w Repozyto-rium skrypty i materiały dydaktyczne.
Uruchomienie środków na realizację projektu wiązało się z ogranicze-niami czasowymi. Z tego też powodu szerszą promocję RC wśród pracow-ników naukowych postanowiono przeprowadzić dopiero w nowym roku akademickim (2012/2013). Studentom zaczynającym naukę w UTP, Repo-zytorium zostanie zaprezentowane podczas przysposobienia biblioteczne-go. Planuje się przeprowadzenie szkoleń dla wszystkich zainteresowanych współpracą na rzecz Repozytorium. Informację o samym Repozytorium i sposobie korzystania przesłano za pośrednictwem Działu Informacji i Pro-mocji drogą elektroniczną do pracowników uczelni, choć jak już wspomnia-no, nie wpłynęło to na intensyfikację współpracy. Dodatkowo w biuletynie uczelnianym „Format UTP Kwartalnik Uniwersytetu Technologiczno-Przy-rodniczego” pojawił się artykuł na temat RC UTP9. Kolejny artykuł posze-rzający informacje o Repozytorium został już wysłany do Wydawnictwa.
9 Format UTP, „Kwartalnik Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy” 2011, nr 3(58).
Ukaże się on w kolejnym numerze biuletynu. Jednocześnie z promocją i po-pularyzacją RC wśród społeczności uczelnianej czeka nas szereg spotkań z władzami uczelni. Obowiązek deponowania w BG rozpraw doktorskich w postaci drukowanej i elektronicznej wymaga wydania odpowiedniego rozporządzenia. Liczymy na to, że rozporządzenie będzie obligowało au-tora pracy do dołączenia opisu pracy na przygotowanym formularzu, jak i do podpisania zgody (licencji) na umieszczenie pracy w RC UTP. Mamy nadzieję, iż tą drogą usprawnimy pozyskiwanie publikacji, a tym samym zwiększymy zasób Repozytorium. Dodatkową mobilizacją dla autorów ma być, zgodnie z planami, uwzględnianie ich aktywności na rzecz repozyto-rium przy okresowej ocenie dokonywanej przez Władze uczelni. Zdajemy sobie sprawę z ogromu pracy jaki jeszcze przed nami. Jesteśmy jednak pewni, że jest to wysiłek, który należy podjąć.
Mimo że promocja Repozytorium nie „ruszyła” jeszcze w pełni, to staty-styki wykorzystania pokazują, że jest ono często odwiedzane przez użytkow-ników. Od marca 2011 roku łączna liczba użytkowników wyniosła ponad 20 tys. W skali miesiąca notujemy ok. 2 tys. odwiedzin. Niestety nie mając możliwości rozróżnienia użytkowników (przedsiębiorców i pracowników UTP czy studentów) nie jesteśmy w stanie określić stopnia wykorzystania repozy-torium przez każdą z tych grup.
W pierwszym roku działalności umieściliśmy w RC UTP łącznie 250 publikacji. Obecnie zasób obejmuje 348 pozycji, w tym 48 rozpraw ha-bilitacyjnych, 119 prac doktorskich, 81 materiałów konferencyjnych i 94 artykuły z czasopism naukowych oraz publikacja zawierająca wyniki ba-dań. Najczęściej przeglądaną kolekcją są właśnie prace doktorskie (1034 wyświetlenia). Dużą popularnością cieszą się rozprawy habilitacyjne (974 wyświetlenia). O połowę mniej wyświetleń (504) mają materiały konferen-cyjne. Najmniejszą popularnością cieszą się artykuły z czasopism (293)10. Co więcej, umieszczając tę samą rozprawę habilitacyjną w KPBC, gdzie tylko kilku użytkowników po nią sięgnęło, w RC UTP zanotowano 400 od-słon tego tytułu. Największą liczbę odwiedzin odnotowano w styczniu 2012 roku – ok. 750 wyszukiwań.
Archiwizacja
Budowaniu RC UTP towarzyszyło ciągłe pytanie, jak zabezpieczyć pliki cy-frowe, powstające w procesie digitalizacji. Ich przechowywanie jest jednym z istotnych zadań repozytorium. Ze względu na postęp w technologii
puterowej i oprogramowaniu ważne jest, aby długotrwale przechowywane były pliki jak najmniej przetworzone, tzw. „pliki pierwotne”. W przypadku prac nad materiałami publikowanymi w KPBC, pliki te na początku zgrywano na płyty CD. Ich przechowywaniem i inwentaryzacją zajmowali się pracow-nicy Działu Informacji Naukowej. Obecnie pliki publikacji z KPBC i RC UTP są przechowywane na serwerze Biblioteki Głównej UTP.Kolejnym krokiem w rozwoju bibliotek cyfrowych, a tym samym repozytoriów, jest rozwiązanie problemu długoterminowej archiwizacji zgromadzonych danych. Całkowi-ta ich utraCałkowi-ta może nastąpić na skutek klęski żywiołowej, Całkowi-takiej jak powódź czy pożar, lub awarii, kradzieży sprzętu, aktów wandalizmu. Przechowywa-nie danych na znanych nośnikach, też Przechowywa-nie jest wyjściem „na dłuższą metę”. Trwałość dysku twardego i CD/DVD szacuje się w zależności od obciążenia na 5–10 lat, pamięci flash – 10 lat, taśmy LTO – 15–30 lat11. Informacje należy również chronić przed przestępstwami informatycznymi, np.: usunię-ciem danych, czy ich modyfikacją. Wysoki poziom bezpieczeństwa informa-cji może dać jedynie przechowywanie ich kopii w odległych geograficznie miejscach. Wymaga to jednak zastosowania zaawansowanego oprogramo-wania zarządzającego danymi.
Ważnym projektem o zasięgu krajowym, związanym z rozwojem in-frastruktury nauki (sieć PIONIER), a szczególnie z rozwojem zaawanso-wanych aplikacji i usług teleinformatycznych jest projekt Platforma Ob-sługi Nauki PLATON12. Projekt jest realizowany przez 22 jednostki, w tym Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy jako jednostkę koordynującą i wiodącą w Miejskiej Akademickiej Sieci Komputerowej BYDMAN. Bez-pośrednim celem projektu PLATON jest wdrożenie nowoczesnych usług teleinformatycznych: wideokonferencji, eduroam, usług kampusowych, powszechnej archiwizacji, naukowej interaktywnej telewizji, dostępnych dla środowiska naukowego w Polsce. Na platformie PLATON naukowiec otrzymuje prosty i bezpośredni dostęp do świata wirtualnego obejmują-cego aplikacje, laboratoria i Internet w trybie „zawsze i wszędzie”. Usłu-ga powszechnej archiwizacji natomiast dajemożliwość przechowywania, ochrony danych i zabezpieczania wyników badań, w takiej lokalizacji, któ-ra jest najwygodniejsza dla użytkownika13. Wszechstronną ochronę da-nych uzyskuje się przez stosowanie odpowiednich protokołów przesyłania
11 N. Meyer, M. Brzeźniak, M. Jankowski, Wprowadzenie do usługi. Warsztaty promocyjne dla użytkowników Usługi Powszechnej Archiwizacji, [online], [dostęp: 29.08.2012], dostępny w World Wide Web: https://www.storage.pionier.net.pl/wiki/images/a/a0/Prezentacja_ wprowadzenie.pdf.
12 Polski Internet Optyczny PIONIER. Projekt PLATON [online], [dostęp: 19.07.2012], dostępny w World Wide Web: http://www.platon.pionier.net.pl/online.
13 Pionier Magazine [online], [dostęp: 29.08.2012], dostępny w World Wide Web: http://www. pionier.net.pl/magazine/pl/artykuly/1365/PLATON_specjalnie.html.
danych, mechanizmów szyfrowania informacji i autoryzacji użytkowników oraz zabezpieczeń programowych i sprzętowych (np. kontrola dostępu, fi-rewall), precyzyjnie skonfigurowanych przez specjalistów zajmujących się bezpieczeństwem. Usługa powszechnej archiwizacji może stać się bardzo przydatna dla wielu instytucji nauki i edukacji. Nie posiadając rozbudo-wanej w tym względzie infrastruktury i specjalistycznego oprogramowa-nia, będą one zmuszone zlecić tę usługę instytucji zewnętrznej. Biblioteka Główna korzysta z wszelkich możliwych sposobów poszerzenia wiedzy na w/w temat. W marcu tego roku pracownicy BG UTP wzięli udział w szko-leniu, organizowanym przez PCSS w Toruniu na temat usługi powszechnej archiwizacji systemu PLATON (U4).