Słowa kluczowe: Usługa Powszechnej Archiwizacji, PLATON U4
Abstrakt: nasza cywilizacja w czasach nazywanych erą informacji generuje olbrzymie
ilości danych, przez co ciągle rośnie zapotrzebowanie na ich bezpieczne i efektywne przechowywanie. Na gruncie polskim do największych producentów danych należą bi-blioteki i archiwa cyfrowe, instytuty, uczelnie i jednostki naukowe oraz akademickie cen-tra komputerowe. Zapotrzebowanie bibliotek cyfrowych na przestrzeń do przechowywa-nia danych jest wprost proporcjonalne do wielkości zbiorów w wersji oryginalnej oraz zdolności do ich digitalizacji. Usługi powszechnej archiwizacji rewolucjonizują podejście do zabezpieczania danych. Ich ścisła integracja, jako funkcjonalność samej sieci, umoż-liwia zarówno bezpieczny, jak i efektywny dostęp do gromadzonych danych. Usługi te jednocześnie mogą być bazą do powstania laboratorium badawczego dla obszaru tzw. „sieci świadomych treści”. Stwarzają one szansę przechowywania w formie cyfrowej do-stępnego w Polsce dziedzictwa kulturowego. Usługa Powszechnej Archiwizacji Platon U4 rozwiązuje większość problemów związanych ze skutecznym i wiarygodnym zabez-pieczeniem lub archiwizacją dużych ilości danych, pozwalając na pełne wykorzystanie środowiska cyfrowego.
Wstęp
Paradygmat otwartości zmienia trwale krajobraz świata akademic-kiego, rewolucjonizując ścieżki komunikacji naukowej. Komunikacja naukowa ulega transformacji wynikającej z przenoszenia jej form do środowiska cyfrowego. Zmiany w komunikacji naukowej powodują m.in. powstawanie jednolitych zasobów informacji, które stanowią podstawę globalnej biblioteki cyfrowej1. Globalna biblioteka cyfrowa będzie mocniej włączona w procesy badawcze i dydaktyczne. Stanie się częścią wirtualnego laboratorium, a nie dodatkiem czy uzupełnie-niem instytucji realizujących procesy badawcze, co zmieni także role uczestników komunikacji naukowej. Te ulegną „wymieszaniu”, gdyż
1 M. Nahotko, Komunikacja naukowa w środowisku cyfrowym: globalna biblioteka
granice między tworzeniem informacji, publikowaniem, gromadzeniem i udostępnianiem zacierają się2. Bibliotekarz stanie się członkiem wirtualne-go kolaboratorium, zespołu badawczewirtualne-go funkcjonującewirtualne-go w cyberprzestrze-ni, jego zadaniem będzie obsługa informacyjna zespołu poprzez dostarcza-nie informacji dostarcza-niezbędnej do właściwej pracy zespołu, jak i przekazywadostarcza-nie informacji o jego pracach i osiągnięciach3. Zmiany te uwidoczniają się w idei bibliotekarstwa uczestniczącego (Embedded librarianship)4. Bibliotekarstwo uczestniczące5 skupia się na użytkowniku i przenosi bibliotekę oraz bibliote-karzy do użytkowników, gdziekolwiek oni są – do szpitala, sali wykładowej, laboratorium, biura, domu czy nawet na urządzenia przenośne6.
Działania, których celem jest dążenie do głębokiej transformacji systemu nauki w Polsce, w czasie globalnej rewolucji cyfrowej, mające wnieść wkład do inicjatywy na rzecz nauki otwartej i transparentnej, polegają na:
• wdrożeniu modelu otwartego dostępu dla całej polskiej nauki i szkol-nictwa wyższego;
• wprowadzeniu otwartego mandatu repozytoryjnego dla wszystkich krajowych publikacji naukowych;
• stworzeniu mechanizmów wspierających budowę otwartych repozy-toriów naukowych i działaniu na rzecz ich integracji w formie fede-racyjnej;
• uruchomieniu inicjatywy na rzecz otwartych repozytoriów danych naukowych i oprogramowania naukowego.
Biblioteki naukowe odpowiedzialne za zachowanie i udostępnianie do-robku naukowego znajdują się w centrum tych przemian. Ich działalność może stać się funkcjonalną częścią tej nowo powstającej, złożonej struktury, nazwanej globalną biblioteką cyfrową, stanowiącej zintegrowane środowi-sko informacji naukowej.
Długoterminowa archiwizacja, obok zapewnienia właściwej liczebności udostępnianych zbiorów, standaryzacji oraz identyfikowalności treści, usług i osób, uznawana jest za najważniejszą cechę właściwie zorganizowanego środowiska informacji cyfrowej7.
2 Ibid., s. 62.
3 D. Shumaker, Breaking Out of the Box. The Promise of Embedded Librarianship [online], [dostęp: 25.04.2011], dostępny w World Wide Web: http://archive.saoug.org.za/presenta-tions/BreakingOutoftheBox.pdf.
4 J. Siess, Embedded Librarians. Our Future Or Our Fear? Annual Conference: Canadian As-sociation of Law Libraries, Halifax, NS, 24–27 maja 2009.
5 D. Bubel, L. Szczygłowska, Bibliotekarz uczestniczący – człowiek orkiestra, III Ogólnopolska Konferencja Naukowa: Bibliotekarze bez bibliotek, czyli bibliotekarstwo uczestniczące, Bia-łystok 18–20 maja 2011.
6 M. Kesselman, S. Watstein, Creating Opportunities. Embedded Librarians, „Journal of Library Administration” 2009, Vol. 49, Issue 4, s. 383–400.
Skuteczne i wiarygodne zabezpieczenie lub archiwizacja przez biblioteki tak dużych ilości danych jest ogromnym wyzwaniem. Proces ten wymaga bowiem odpowiednich zasobów sprzętowych i programowych, włączając w to urządzenia do przechowywania danych. Nakłady finansowe związane z długoterminowym przechowywaniem danych to nie tylko zakup sprzętu czy oprogramowania, lecz także koszty związane z utrzymaniem systemu w razie konieczności długoterminowego lub wieczystego przechowywania danych.
Podstawową potrzebą producentów danych jest odpowiednio duża prze-strzeń do ich przechowywania. Z ekonomicznego punktu widzenia korzystna byłaby konsolidacja pamięci masowych. Oznacza to przejście od przecho-wywania danych na lokalnych systemach, poprzez użycie specjalistycznych serwerów danych, do wykorzystania centrów przechowywania (ang. data
center). W ramach centrów danych możliwe jest wprowadzenie bardziej
efektywnych, elastycznych i bezpiecznych rozwiązań, takich jak: macierze dyskowe, biblioteki taśmowe, sieci SAN (ang. Storage Area Network), a tak-że oprogramowanie do zarządzania danymi, systemy kopii zapasowych i archiwizacji lub systemy hierarchicznego przechowywania danych (ang.
Hierarchical Storage Management – HSM).
Wiele problemów wiąże się ponadto z szeroko pojętym zabezpieczeniem danych, głównie przed całkowitą ich utratą na skutek klęski żywiołowej, takiej jak powódź czy pożar, lub awarii, aktów wandalizmu czy kradzieży sprzętu. Odpowiednio wyposażone centra komputerowe oraz technologie redundancji przechowywania danych zwiększają bezpieczeństwo informacji, jednak jego wysoki poziom może dać jedynie kopiowanie danych do kilku geograficznie od-ległych lokalizacji. To z kolei wymaga zastosowania zaawansowanego oprogra-mowania zarządzającego danymi i systemem przechowywania tak, aby proces replikacji odbywał się automatycznie, w sposób wydajny i zapewniający równo-ważenie obciążenia infrastruktury, a przede wszystkim integralność danych. Co więcej, informacje trzeba też chronić przed przestępstwami informatycznymi, takimi jak złośliwe usunięcie danych, ich modyfikacja, kradzież czy blokowanie dostępu. Taką ochronę może zapewnić zastosowanie odpowiednich protoko-łów przesyłania danych, mechanizmów szyfrowania informacji i autoryzacji użytkowników oraz zabezpieczeń programowych i sprzętowych, skonfigurowa-nych przez specjalistów zajmujących się bezpieczeństwem8.
Nakłady finansowe związane z długoterminowym przechowywaniem da-nych nie kończą się wraz z zakupem sprzętu czy oprogramowania, koniecz-ne jest ponoszenie kosztów związanych z utrzymaniem systemu, włączając
8 M. Brzeźniak, PLATON. Usługi powszechnej archiwizacji [online], [dostęp: 25.04.2011], dostępny w World Wide Web: http://www.pionier.net.pl/magazine/pl/artykuly/1374/PLATON_Uslugi_ powszechej_archiwizacji.html.
w to koszty osobowe. Wymagana jest specjalistyczna wiedza i doświadczenie z dziedziny zabezpieczenia i przechowywania danych oraz zarządzania syste-mami informatycznymi. Dodatkowo kosztuje utrzymanie sprzętu do przecho-wywania danych, należy także przewidzieć nakłady związane z serwisowa-niem elementów systemu informatycznego czy zapewnieserwisowa-niem tym systemom właściwych warunków pracy przez odpowiednie zasilanie, klimatyzację itp. Sporym problemem jest także przeciwdziałanie skutkom starzenia się nośni-ków danych. Niezależnie od rodzaju nośnika, jego żywotność jest ograniczo-na. W razie konieczności długoterminowego przechowywania danych, jak to jest w przypadku bibliotek cyfrowych, konieczna jest migracja danych na nowe nośniki, po upływie określonego czasu. Poza starzeniem się fizycznym, nośniki przechowujące dane starzeją się technologicznie. Zapewnienie długo-okresowego przechowywania danych wymaga więc migracji między techno-logiami przechowywania, w praktyce bowiem po upływie 5–10 lat od zapisa-nia danych na nośniku określonego typu dostęp do czytnika mediów danej technologii może okazać się trudny, niemożliwy lub bardzo kosztowny9.
Opisanych wyżej wymagań nie jest w stanie spełnić większość instytu-cji naukowych i akademickich, ze względu na brak kadry specjalizującej się w problematyce zabezpieczania danych i zaawansowanych systemów in-formatycznych. Proces skutecznego i bezpiecznego zabezpieczenia danych może przekraczać możliwości bibliotek. Rozwiązaniem dla nich może być więc przeniesienie problemu na zewnętrzną instytucję (ang. outsourcing).