2. Struktura i transformacja systemu finansowania inwestycji ekologicznych
2.3. Możliwości finansowania inwestycji ekologicznych środkami zagranicznymi
Traktat Akcesyjny stawiał Polsce poważne zadania do wypełnienia, z ustaleniem, że po roku 2015 będą spełnione wszystkie standardy w ochronie środowiska, które obowiązują w krajach członkowskich UE.
Do środków zagranicznych wykorzystywanych do finansowania inwestycji ekologicznych zalicza się fundusze unijne oraz inne mechanizmy finansowe. Unijne fundusze podzielić można na przedakcesyjne, które państwa otrzymują przygotowując się do przystąpienia do Unii Europejskiej oraz Fundusze Strukturalne, wykorzystywane przez członków UE. Kraje Członkowskie UE mogą też korzystać z mechanizmów finansowych: Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG) i Norweskiego Mechanizmu Finansowego (NMF).
Po przystąpieniu Polski do UE podstawowym źródłem informacji o możliwościach wykorzystania funduszy UE do roku 2006 był Narodowy Plan Rozwoju (NPR). W okresie 2007-2013 kształt interwencji funduszy strukturalnych określają Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO). Całkowita wielkość środków wspólnotowych dla Polski w latach 2007-2013 to około 91 mld euro. Ponad 59 mld euro będzie pochodziło z Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych, co stanowi około 19% środków przeznaczonych na politykę spójności dla całej Unii Europejskiej72.
Zanim Polska przystąpiła, wraz z innymi krajami, do UE korzystać mogła z instrumentów przedakcesyjnych tj.: ISPA (Instrument for Structural Policies for
Pre-Accession), SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural
Development) i PHARE (Poland and Hungary: Aid for Restructuring of the Economies). W latach 2000-2002 tylko w ramach ISPA w sektorze Środowisko Polska otrzymała 928 mln złotych na 33 realizowane projekty73. Największym programem bezzwrotnej pomocy UE dla krajów ubiegających się o jej członkostwo był fundusz PHARE. W jego ramach Polska otrzymała w latach 1990-2003 wsparcie w wysokości 3,9 mld euro. Rok 2003 był ostatnim rokiem programowania PHARE w krajach wstępujących do UE. Zgodnie z harmonogramem określonym w Memorandach Finansowych,
72 T. Sadowski, G. Swiderski, W. Lewandowski, Wspieranie inwestycji ekologicznych w Polsce ze środków Unii
Europejskiej, Problemy Ocen Środowiskowych, Eko-Konsult Biuro Projektowo-Doradcze, Nr 3(34), Gdaosk
2005.
42
podpisanych przez Polskę i Komisję Europejską w 2003 roku, projekty objęte alokacją PHARE 2003 były realizowane do 30 listopada 2006 roku74. Wydano ogromne sumy i dlatego warto się zastanowić, jak wysoka jest efektywność owych działań?
W 2010 roku w UE funkcjonowały następujące fundusze strukturalne, których celem jest wyrównywanie poziomu miedzy bardziej i mniej rozwiniętymi krajami Unii:
Europejski Fundusz Socjalny,
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa,
Jednolity Instrument Finansowania Rybołówstwa.
Wśród funduszy strukturalnych największe znaczenie dla inwestycji w ochronę środowiska ma Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach, którego realizowany jest Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw” oraz Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. W programie ZPORR przewidziane zostały cztery działania, w ramach których można ubiegać się o dofinansowanie inwestycji ochrony środowiska. Są to: Działanie 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska, Działanie 3.1 Obszary wiejskie, Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji i Działanie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe75.
W okresie programowym na lata 2007-2013 podstawą finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska w Polsce jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Na jego realizację w tych latach Polska ma otrzymać z unijnego budżetu ponad 21 miliardów euro, z czego na inwestycje w ochronę środowiska przeznaczone będzie ponad 4,2 miliardy euro76. Środki unijne na POIiŚ pochodzą z dwóch źródeł finansowania: z Funduszu Spójności (18,9 mld euro) oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (2,3 mld euro). Program obejmie wsparciem takie dziedziny jak: transport, środowisko, energetyka, kultura i dziedzictwo kulturowe, a także ochrona zdrowia. W ramach POIiŚ realizowanych jest pięć priorytetów środowiskowych: gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi,
74
Instrumenty finansowe Unii Europejskiej wspierające współpracę transgraniczną,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_31-42.pdf, s.31, 13.04.2009.
75 K. Kasprzak, Fundusze unijne w ochronie środowiska. Zeszyty Komunalne 2/37, 2006.
76
Więcej na temat szczegółów dotyczącego Programu Operacyjnego Infrastruktury ii Środowiska na stronie
Ministerstwa Rozwoju Regionalnego http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2007_2013
43
bezpieczeństwo ekologiczne, przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska, ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych.
Na inwestycje związane z ochroną środowiska dofinansowanie z funduszy unijnych można otrzymać nie tylko z Programu Infrastruktura i Środowisko, ale z 16 regionalnych programów operacyjnych.
Ryc. 2.1. Szacowane nakłady inwestycyjne na realizację polityki ekologicznej Polski oraz wdrażanie zobowiązań akcesyjnych w latach 2007-2014 (ceny bieżące na rok 2005)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Projekt Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014. Dokument przyjęty przez Sejm RP 8.05.2003, Warszawa
Podstawowym źródłem finansowania ochrony środowiska w okresie 2007-2014 będą jednak środki własne inwestorów (ryc. 2.1). Dotyczy to zarówno przedsiębiorców prywatnych jak i podmiotów komunalnych oraz samorządów lokalnych, na których spoczywa obowiązek wdrożenia wymagań wspólnotowych m.in. w zakresie gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami.
Po akcesji do Unii Europejskiej poszerzyły się możliwości zagospodarowania funduszy zagranicznych. W latach 2007-2014 pełnić będą znaczną rolę w finansowaniu ochrony środowiska, szczególnie jako „dźwigni finansowej”, czyli głównego impulsu pobudzającego wydatkowanie środków krajowych i funduszy własnych podmiotów realizujących inwestycje77.
77
J. Karpioska, Finansowanie ochrony środowiska w Polsce ze źródeł europejskich w aspekcie okresu
programowania 2007-2013, [w]: Rolnictwo i gospodarka żywnościowa Polski w ramach Unii Europejskiej. Problemy rolnictwa światowego, Henryk Manteuffel Szoege (red.), Warszawa 2007, tom XVII, s.342-351.
54.791 11.095 27.830 7.808 23.700 0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 Środki własne przedsiębiorstw Środki jednostek
samorządu Polskie fundusze
ekologiczne Budżet państwa zagraniczneFundusze
ml
n
zł
44
Przewiduje się, iż konieczne nakłady na zrealizowanie zadań określonych w polityce ekologicznej Polski na lata 2009-2012 wyniosą 66,2 mld zł, a na lata 2013-2016 – 63,5 mld zł (ceny z 2007 roku). Poziom inwestowania w przedsięwzięcia ekologiczne (średnioroczne nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska i gospodarkę wodną) w ostatnich latach wykazywał niewielką tendencję wzrostową. Nakłady kształtowały się w granicach od 6,4 mld zł w 2002 roku, 8,9 mld zł w 2006 roku oraz 9,8 mld zł w 2007 roku. Roczne wydatki na ochronę środowiska i gospodarkę wodną wymagać będą dalszego znacznego wzrostu w ciągu kolejnych kilku lat, aby zapewnić dostateczne środki na realizację zadań polityki ekologicznej. Oszacowane koszty niezbędne do poniesienia do 2016 roku wynikają głównie z zobowiązań zawartych przez Polskę w Traktacie Akcesyjnym. Szacuje się, że ponad 80% zapotrzebowania na środki finansowe dla zrealizowania celów polityki ekologicznej płynie właśnie z potrzeby wdrażania Traktatu Akcesyjnego, przy tym przewiduje się nakłady na ten cel w wysokości 54,3 mld na lata 2009-2012 oraz 52,8 mld zł (ceny z 2007 roku) na lata 2013-201678.
Jednym z kryteriów rozwoju gospodarczego kraju jest zagwarantowanie szeroko pojętej infrastruktury technicznej, a więc i infrastruktury ochrony środowiska. Rozszerzenie infrastruktury wodno-ściekowej wynika pośrednio z realizacji wymagań postawionych przez dyrektywy środowiskowe Unii Europejskie79.
78 Polityka Ekologiczna w …, op.cit.
79
Np.:
dyrektywa 91/271/EWG97 z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych (Dz.
Urz. WE L 135 z dnia 30 maja 1991 roku z późniejszymi zmianami),
dyrektywa 76/464/EWG98 z dnia 4 maja 1976 roku w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez
niektóre substancje niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego (Dz. Urz. WE L 129 z dnia 18 maja 1976 roku z późniejszymi zmianami),
dyrektywęa2000/60/WE99 z dnia 23 października 2000 roku ustanawiającą ramy wspólnotowego
45
2.4. Finansowanie inwestycji w oczyszczalnie ścieków w systemie