Rola historii idei w edukacji filozoficznej – perspektywa lokalna i globalna
3. Możliwości wynikające z wprowadzenia historii idei do edukacji filozoficznej
Choć o historii idei najczęściej mówi się w kontekście szkolnictwa wyższego32, to w fińskim curriculum (2013–2014) określającym obowiązkowe i fakultatywne treści nauczania do 18. roku życia historia idei stanowi element obowiązkowy, zwłaszcza w kontekście rozwoju społeczeństwa. Ważne miejsce zajmuje także filozofia nauczana w języku angielskim33. Sięgając do tradycji amerykańskich, można wskazać prestiżową Independence High School, koncentrującą się na przygotowaniu do studiów wyższych, gdzie historia idei stanowi narzędzie two-rzenia paneli dyskusyjnych (discussion boards), podczas których omawiane są idee, koncepcje filozoficzne i problemy społeczne34. Przykłady te ilustrują dość znaczącą rolę historii idei na niższych szczeblach edukacji w krajach, które szczycą się jej wysokim poziomem.
Nie bez znaczenia jest odniesienie historii idei do kwestii społecznych, a zwłaszcza do wspomnianych we wstępie aktualnych problemów oddziałujących wzajemnie w przestrzeni mikro- i makrospołecznej. Wobec coraz bliższej relacji wiedzy, ekonomii i rynku pracy, jak również rosnącej zależności poszczególnych państw od wspólnoty międzynarodowej pojawia się potrzeba racjonalizacji sektora wiedzy35. Coraz istotniejsze staje się praktyczne zastosowanie wiedzy i umiejęt-ności, co może wspomagać wdrażanie historii idei.
Proces ten może dokonywać się w dwojaki sposób: po pierwsze, może wspo-magać procesy doboru i analizy informacji, krytycznego i analitycznego myślenia, które z założenia mają być kształtowane przez filozofię. Jednak w kontekście
pod-30 Ibidem.
31 Ibidem, s. 148.
32 Za przykład może posłużyć curriculum studiów licencjackich (bachelor) Uniwersytetu w Aarhus w Holandii, http://bachelor.au.dk/en/history-of-ideas/; amerykańskiego Uniwersytetu Washington, http://chid.washington.edu/; Uniwersytetu w Dallas, http://www.utdallas.edu/ah/
programs/graduate/ma-history.html lub też fińskiego Uniwersytetu w Oulu, http://www.oulu.
fi/education/education-programmes/aate-ja-oppihistorian-oppiaine [25.03.2014].
33 http://www.eira.fi/files/eiraedu/Guides/Curriculum%202013-2014 [25.03.2014].
34 http://indy-nation.blogspot.com/ [25.03.2014].
35 J. Kostkiewicz, A. Domagała-Kręcioch, M.J. Szymański, Szkoła wyższa w toku zmian. Deba- ta wokół ustawy z dnia 18 marca 2011 roku, Impuls, Kraków 2011.
stawy programowej możliwe jest dopełnienie ujęcia historyczno-problemowego.
Koncentracja nie tyle na epokach i okresach historycznych, ile na towarzyszących ludzkości problemach i pytaniach kształtuje umiejętność praktycznego wyko-rzystania zdobytej wiedzy do ich rozwiązywania. Wymaga to podejścia inter-dyscyplinarnego i pracy zespołowej, co wynika ze złożoności takich zagadnień, jak: despotyzm, problem zła czy sprawiedliwości36. Tym samym, obok metodo-logicznego aspektu, został wyróżniony drugi, dotyczący uczynienia historii idei punktem odniesienia dla współczesności. Połączenie tych aspektów koresponduje ze wspomnianym krytycznym humanizmem oraz stanowi rozwinięcie i uszcze-gółowienie zaleceń ministerialnych.
Zakorzenienie historii idei w filozofii, zwłaszcza w krytycyzmie i dyscyplinie rozumowania, może także zapobiec instrumentalnemu i nieetycznemu wyko-rzystaniu wiedzy. Nie tyle skoncentrowanie uwagi uczniów na obszernych tre-ściach programowych z zakresu filozofii, ile położenie nacisku na rozpatrywanie i analizowanie rzeczonych kwestii w kontekście filozoficznym przyczynia się do rozwinięcia umiejętności wykorzystywania wiedzy w toku przyszłego rozwoju zawodowego i/lub przygotowania intelektualnego do studiów wyższych.
Podsumowanie
Powyższa próba ukazania możliwej roli historii idei w edukacji filozoficznej dowodzi, że wdrażanie filozofii do szkół wiąże się nie tylko ze zmianami wytycz-nych prawwytycz-nych, ale i metod osiągania możliwie najwyższej jakości kształcenia filozoficznego. Formalny charakter współczesnej historii idei i wynikające z niej zastosowania zdają się to umożliwiać. Co więcej, jej potencjalne zastosowanie przez nauczycieli koreluje z zaleceniami Ministerstwa Edukacji.
Jednak skutki obserwowanych dziś zmian będą widoczne dopiero za kilka-naście lat, a ich skuteczność będzie zależeć od zmian strukturalnych, kształtu treści, metod dydaktycznych i przygotowania kadry. Niewykluczone, że jest to dobry moment, aby w wymiarze lokalnym sięgnąć do tradycji globalnych, zaini-cjowanych znacznie wcześniej, a które odniosły sukces. Ministerstwo Edukacji zaczyna uwzględniać kształcenie filozoficzne w budowaniu solidnego kapitału wiedzy i umiejętności, stanowiących o pewnej ogładzie intelektualnej, niezależnie od przyjętej ścieżki specjalizacji. Uwzględnienie na tej drodze historii idei może również przyczynić się do promowania idei społeczeństwa obywatelskiego oraz kształtowania świadomości praw i obowiązków obywatelskich, co w kontekście uczestnictwa Polski w demokratycznych organizacjach ponadnarodowych jawi
36 Por. Dictionary of the History of Ideas. Studies of Selected Pivotal Ideas, t. II, Harvard University Press, Cambridge, Mass. (1968) 1974.
się jako szczególnie ważne. Polska edukacja filozoficzna wciąż pozostaje in statu nascendi, co z jednej strony wzbudza dyskusje, a z drugiej – przy zachowaniu po-stawy otwartości wobec głosów pojawiających się w tym dyskursie – może okazać się inspirujące i korzystne pod względem jakości.
Literatura
Aloni N., Enchancing Humanity. The Philosophical Foundations of Humanistic Education, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 2002.
Bahti T., Literary Criticism and the History of Ideas, „Cambridge Histories Online” 9/2008:
Twentieth-Century Historical, Philosophical and Psychological Perspectives, doi: http://
dx.doi.org/10.1017/CHOL9780521300148.004 [22.06.2015].
Bevir M., The Logic of the History of Ideas, Cambridge University Press, Cambridge 1999.
Böttcher W., Lechner E., Schöler W. (red.), Innovationen in der Bildungsgeschichte europäi-scher Länder, Lang, Frankfurt nad Menem 1992.
Buber M., Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, PAX, Kraków 1992.
Dictionary of the History of Ideas. Studies of Selected Pivotal Ideas, t. II, Harvard University Press, Cambridge Mass. (1968) 1974.
Dorschel A, Ideengeschichte, Vanderhoeck & Ruprecht, Göttingen 2010.
Elmer D., Cross-Cultural Conflict: Building Relationship for Effective Ministry, InterVarsity Press, Downers Grove, IL 1993.
Gajewska M., Sobczak K., Odkrywamy na nowo. Filozofia. Podręcznik zakres rozszerzony – szkoły ponadgimnazjalne, Operon, Warszawa 2012.
Grad P., Warszawska Szkoła Historii Idei: tożsamość, tradcja, obecność, IFiS PAN, Warszawa 2014.
Hoffmann Nemiroff G., Reconstructing Education: Toward a Pedagogy of Critical Humanism, Bergin & Garvey, New York 1992.
Jedynak A., Walentowicz T., Filozofia w gimnazjum. Program nauczania w gimnazjum dopuszczony przez MEN pod nr. DKW-4014-79/00.
Kołakowski A., Wokół dorobku Warszawskiej Szkoły Historii Idei, w: Archiwum Warszawskiej Szkoły Historii Idei. Studia, IFiS PAN, Warszawa 2013.
Kostkiewicz J., Domagała-Kręcioch A., Szymański M.J., Szkoła wyższa w toku zmian. Deba- ta wokół ustawy z dnia 18 marca 2011 roku, Impuls, Kraków 2011.
Kowalewicz M.H., Formen der Ideengeschichte, Mentis Verlag, Münster 2015.
Kowalewicz M.H. (red.), Spiel. Facetten seiner Ideengeschichte, Mentis Verlag, Münster 2013.
Lovejoy A.O., The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea, Harvard University Press, Cambridge Mass. 1936.
Pilikowski J., Filozofia w szkole, Zamkor, Kraków 2007.
Piłat R., Edukacja filozoficzna dla III klasy gimnazjum, Stentor, Warszawa 2005.
Pocock J.G.A., Political Thought and History. Essays on Theory and Method, Cambridge University Press, Cambridge 2009.
Pulte H., Science and its demarcation in the Light of the History of ideas. A short Outline with apparent and real Implications for ‘Appearance and Reality’, „Orbis Idearum. History of
Ideas NetMag” t. 1, 1/2013: Appearance, Reality, and Beyond, www.orbisidearum.net [21.03.2014].
Sitek R., Warszawska szkoła historii idei, Scholar, Warszawa 2000.
Skinner Q., Meaning and Understanding in the History of Ideas, „History and Theory” t. 8, 1/1969.
Szlachta Z., Mistrz, MAW, Warszawa 1984.
Śleziński K., Edukacja filozoficzna w teorii i praktyce, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Ka-towice – Kraków 2012.
Tatarkiewicz W., O doskonałości, PWN, Warszawa 1976.
Terlecki R., Historia wychowania, t. II: Wiek XIX i XX, WAM, Kraków 2005 (wydanie pdf).
Woźniczka M., Filozofia a jej przekaz edukacyjny. Historyczne i metafilozoficzne uwarunko-wania kształcenia filozoficznego, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Czę-stochowie, Częstochowa 2009.
http://bachelor.au.dk/en/history-of-ideas/ [25.03.2014].
http://chid.washington.edu/ [25.03.2014].
http://hdr.undp.org/ [21.03.2014].
http://indy-nation.blogspot.com/ [25.03.2014].
http://www.cbnhi.philo.uj.edu.pl/ [22.06.2015].
http://www.eira.fi/files/eiraedu/Guides/Curriculum%202013-2014 [25.03.2014].
http://www.oulu.fi/education/education-programmes/aate-ja-oppihistorian-oppiaine [25.03.2014].
http://www.utdallas.edu/ah/programs/graduate/ma-history.html [25.03.2014].
Uniwersytet Opolski
III Liceum Ogólnokształcące w Opolu, OKE Wrocław