W nawiązaniu do koncepcji rozwoju regionalnego należy stwierdzić, iż w Polsce na poziomie krajowej polityki regionalnej szczególnego znaczenia nabiera model polaryzacyjno-dyfuzyjny rozwoju oparty na efektywności ekonomicznej. Bazuje on na teoriach polaryzacji, m.in. koncepcji rdzenia i peryferii Friedmana, nowej teorii wzrostu endogenicznego Romera oraz koncepcji nowej geografii ekonomicznej Krugmanna. Wzrost ich znaczenia wynika z podejścia do procesu rozwoju - jego polaryzacji na obszarach silnego wzrostu i dyfuzji na obszary otaczające oraz z podejścia do czynników rozwoju i przyjęcia ich endogenicznego charakteru (Churski, 2014, s. 7-9). Wobec nieskuteczności dotychczasowego modelu wyrównawczego uzasadniającego wsparcie regionów najsłabszych wyraźną zmianę wprowadza nowy paradygmat polityki regionalnej, który mówi o wspieraniu lokomotyw rozwoju tzw. najsilniejszych obszarów wzrostu i tworzeniu warunków do rozprzestrzeniania się efektów rozwoju na obszary peryferyjne (Szlachta, 2011, s. 27). Zgodnie z modelem polaryzacyjno-dyfuzyjnym, zakłada się rozszerzone oddziaływanie metropolii na obszary znajdującej się w relatywnie trudniejszej sytuacji poprzez odpowiednią infrastrukturę
i wzmacnianie mechanizmów dyfuzyjnych z jednej strony oraz tworzenie warunków do absorpcji tych efektów ze strony obszarów otaczających przy udziale posiadanych przez nie zasobów (Gaustella i Timpano, 2010, s. 80).
W Zaktualizowanej Strategii Województwa Wielkopolskiego z 2012 (2012, s. 64) roku przyjęto model dyfuzyjno-absorpcyjny zakładający wzajemne korzystne relacje między tzw.
biegunami wzrostu a ich otoczeniem. Wynika to z nowego modelu zarządzania zawartego w dokumencie „Założenia systemu zarządzania rozwojem kraju” z 2010 roku oraz z modelu dyfuzyjno-absorpcyjnego w nim zawartego, zakładającego wsparcie wszystkich obszarów w zakresie ich specyficznych potencjałów endogenicznych i problemów oraz wzajemnego pozytywnego oddziaływania centrów rozwoju i ich otoczenia. Zgodnie z tym modelem metropolie powinny pozytywnie wpływać na otoczenie, które powinno czerpać korzyści z
56 rozwoju metropolii. Terytorium traktowane jest nie jako przestrzeń, ale jako układ funkcjonalny. W modelu tym zakłada się równoczesne wzmacnianie zdolności otoczenia obszarów intensywnego wzrostu do absorpcji czynników rozwojowych z zewnątrz, ale też zdolności do wykorzystywania potencjałów własnych.
Wszystkie te uwarunkowania programowe prowadzą do koncepcji polityki rozwoju endogenicznego na poziomie lokalnym, potrzeby realizacji działań prorozwojowych już na najniższych szczeblach administracji publicznej oraz pełnego wykorzystania endogenicznych specyficznych zasobów, budowania relacji funkcjonalnych z obszarami wzrostu i tworzenia masy krytycznej umożliwiającej absorpcję oddziaływania biegunów wzrostu. Jest to tzw.
place base policy (Churski, 2014, s. 7-9). Polityka ta oznacza zintegrowane
i wielowymiarowe podejście do procesów rozwoju, których celem jak najlepsze wykorzystanie potencjałów wewnętrznych i specjalizacja terytorialna. Każde terytorium posiada własny zestaw cech uwzgledniających czynniki przestrzenne, społeczne, gospodarcze i środowiskowe składające się na potencjał rozwojowy (Mazur-Belzyt, 2014, s. 40). Polityka ta prowadzić ma do tworzenia konkurencyjnych miast i subregionów.
57 Rozdział 2
CZYNNIKI KONKURENCYJNOŚCI SUBREGIONU 2.1. Istota konkurencyjności regionalnej i lokalnej
W literaturze przedmiotu występuje wiele znaczeń konkurencyjności miejsca/terytorium (ang. place/territorial competitiveness), wiele jej definicji, jej źródeł i zakresów, co nie ułatwia wypracowania konsensusu w tej materii (por. Steinle 1992, Cheshire i Gordon 1995, Duffy 1995, Storper 1995, Begg 1999, Porter 2000, Camagni 2003, Krugman 2003, Gardiner, Martin i Tyler 2004, Kitson i in. 2004, Bristow 2005). W kontekście gospodarki można mówić o konkurencyjności na poziomie zarówno mikroekonomicznym (w odniesieniu do przedsiębiorstwa), jak i makroekonomicznym (w odniesieniu do kraju). Możliwe są również poziomy pośrednie odnoszące się do branż, sektorów i mniejszych jednostek terytorialnych w tym subregionów.
Konkurencyjność narodów według Portera (1990, s. 20) definiować należy jako produktywność pracy lub kapitału. Decydujące są zatem determinanty produktywności i stopy jej wzrostu. Decydują one o poziomie życia ludności, która zależy właśnie od wydajności pracy. Autorzy The Global Competitiveness Report podkreślają, że konkurencyjność to zbiór polityk, instytucji oraz czynników decydujących o poziomie produktywności danego kraju.
Poziom produktywności z kolei określa stopy zwrotu z inwestycji wpływające na wzrost gospodarczy. Konkurencyjnym gospodarkom łatwiej więc osiągnąć wzrost gospodarczy w dłuższej perspektywie czasowej. Z kolei według definicji OECD (1998) konkurencyjność oznacza stopień, w jakim dany kraj produkuje produkty oraz usługi mogące konkurować na rynkach międzynarodowych przyczyniając się do wzrostu poziomu życia obywateli w dłuższej perspektywie czasu.
Konkurencyjność często traktowana jest również jako atrakcyjność do lokalizacji inwestycji i zamieszkania. Z punktu widzenia przewag lokalizacyjnych centralnego znaczenia nabierają regionalne systemy innowacji oraz łączenie przedsiębiorstw w klastry oraz sieci gospodarcze.
Według Portera (2001, s. 13) region konkurencyjny to taki region, który dysponuje dobrze wykształconymi „diamentami” tzn. klastrami branżowymi zdolnymi do międzynarodowej konkurencji, odpowiednio wysokim poziomem produktywności, a przez to atrakcyjną ofertą lokalizacyjną z punktu widzenia przedsiębiorców i inwestorów.
58 Czyż (2009, s. 78) definiuje konkurencyjność regionów jako „zdolność do przystosowania się (…) do zmieniających się wyzwań i zadań gospodarczych, społecznych i środowiskowych i zdolność tworzenia nowych warunków rozwoju, które pozwalają utrzymać i wzmocnić pozycję regionu w układzie krajowym i międzynarodowym”.
Podstawowym warunkiem konkurencyjności jest prowadzenie z sukcesem działalności gospodarczej. Za sukces ten uważa się wzrastający poziom dochodów i wzrastający poziom życia mieszkańców. Poziom/jakość życia pojawia się jako ostateczny rezultat konkurencyjności. Całościowe ujęcie konkurencyjności terytorium zostało zaproponowane przez Meyera-Stamera (2008, s. 7), który określa ją jako „zdolność miejscowości lub regionu do generowania wysokich i rosnących dochodów oraz poprawy warunków życia mieszkańców”. Zgodnie z definicją istnieje silny związek pomiędzy konkurencyjnością a dobrobytem. Konkurencyjność rozpatrywana jest nie tylko przez pryzmat czynników odnoszących się do produkcji, ale również przez pryzmat oceny sytuacji gospodarczej i jej rezultatu jakim jest trwały i rosnący poziom dobrobytu (Golejewska i Gajda, 2012, s. 6).
W definiowaniu konkurencyjności istotne znaczenie ma również kontekst czasu, co związane jest z atrybutowym i procesowym podejściem do tego pojęcia. W skali makro mówi się o osiągniętej pozycji konkurencyjnej (ujęcie statyczne), czyli konkurencji ex post zwanej też konkurencją wynikową. Odnosi się ona do osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego i wyraża się poprzez poziom dochodu narodowego, efektywność wykorzystania czynników wytwórczych, jak również pozycję w handlu zagranicznym (Nowak, 2011, s. 48-49). Z kolei zdolność konkurencyjna nazywana również konkurencyjnością czynnikową lub konkurencyjnością ex ante, ma charakter dynamiczny. Odnosi się do pewnego procesu dochodzenia do pożądanego poziomu konkurencyjności w czasie przyszłym. Oceniana jest poprzez czynniki charakteryzujące wielkość posiadanych zasobów i ich strukturę, czynniki społeczno-ekonomiczne, politykę gospodarczą i międzynarodowe otoczenie gospodarcze (Gorynia, 2010, s. 48–66). Oceniając konkurencyjność subregionu należy uwzględniać zarówno jego pozycję konkurencyjną, jak i zdolność do konkurowania w dłuższym czasie.
Ocena pozycji konkurencyjnej pozwala na dobór czynników konkurencyjności. Definicje czynnikowo-wynikowe określane są jako najbardziej kompleksowe, gdyż uwzględniają zarówno osiągniętą pozycję konkurencyjną jak i potencjał do bycia konkurencyjnym w przyszłości (Radło, 2008, s. 4). Cechą wspólną definicji jest to, iż odnoszą się one zarówno do oceny wyników gospodarczych jak i do źródeł osiągniętej pozycji. Wśród tych źródeł wymienia się: zasoby ludzkie, zasoby kapitału, technologie, innowacyjność, a także czynniki
59 decydujące o alokacji tych zasobów i ich tworzeniu, jak regulacje i jakość instytucji czy polityka gospodarcza. W praktyce analiza konkurencyjności gospodarczej może być traktowana jako szczególne podejście do analizy wzrostu gospodarczego. Polega ono na rozpatrywaniu wpływu różnych czynników na tworzenie dochodu narodowego. Można więc uznać, iż w tym sensie jest ona zbieżna z modelami wzrostu gospodarczego (Nowak, 2011, s.
53).
Markowski wprowadził do literatury przedmiotu pojęcia konkurencyjności przedmiotowej (pośredniej) oraz konkurencyjności podmiotowej (bezpośredniej).
Konkurencyjność przedmiotowa regionu jest wynikiem zasobów materialnych
i niematerialnych oraz przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw, które użytkują te zasoby.
Kluczowe jest spojrzenie na konkurencyjność regionu z punktu widzenia przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw i mierzenie rozwoju takimi miarami ilościowymi jak np. PKB per capita. W tym ujęciu poprawa konkurencyjności i pozycji konkurencyjnej polega za wzmacnianiu zasobów i czynników otoczenia biznesu. Konkurencyjność podmiotowa oznacza spojrzenie na konkurencyjność regionu z perspektywy władz publicznych, które rywalizują o dostęp do różnego rodzaju korzyści pochodzących z zewnątrz regionu. Są to na przykład: dostęp do dotacji i innych środków pomocowych UE oraz międzynarodowych instytucji finansowych celem realizacji dużych inwestycji o charakterze infrastrukturalnym, społecznym i ekologicznym, lokalizacje siedzib instytucji krajowych i in., dostęp do rynków międzynarodowych, organizowanie dużych imprez targowych, kongresów, pozyskiwanie turystów krajowych i zagranicznych. Konkurencyjność podmiotowa związana jest w sposób bezpośredni z istnieniem instytucji publicznych i prywatnych i ich działaniami na rzecz potencjału konkurencyjnego danego obszaru. Konkurencyjność regionu kształtowana jest więc przez konkurencyjność przedsiębiorstw, ale także system społeczno-gospodarczy oznaczający warunki do prowadzenia biznesu oraz warunki życia mieszkańców (Przygodzki, 2007, s. 107-108).
Z punktu widzenia władz publicznych konkurencyjność regionu oznacza jego zdolność do wytwarzania trwałego wzrostu regionalnego dobrobytu i stale rosnącego poziomu życia mieszkańców opartego na: (1) optymalnym wykorzystaniu zasobów wewnętrznych
i zewnętrznych oraz zarządzaniu gospodarką regionalną, (2) budowaniu atrakcyjności regionu dla przedsiębiorców lokalnych, inwestorów zewnętrznych oraz mieszkańców, (3) dostosowaniu do aktualnych trendów rozwojowych (Leśniewski, 2010, s. 53).
Konkurencyjność regionu oznacza jego zdolność do skutecznego rywalizowania z innymi
60 regionami (Gaczek i Rykiel, 2000, s. 51). Z puntu widzenia przedsiębiorstw, konkurencyjność regionu oznacza zdolność przedsiębiorstw w nim zlokalizowanych do wytwarzania produktów i usług odpowiadających rynkom międzynarodowym, do trwałego wysokiego zatrudnienia i dochodowości tworząc przy tym podstawy wyższego standardu życia jego społeczeństwa (Pietrzyk, 2000, s. 20). Biorąc pod uwagę polityki regionalne właściwe wydaje się łączenie obu punktów widzenia i rozumienie konkurencyjności regionu zarówno jako przewagi lokalizacyjnej przedsiębiorstw dzięki obecności w danym regionie, a także zdolności do efektywnego konkurowania ze strony władz publicznych.
Konkurencyjność odnosi się również do skali lokalnej. Oznacza ona stwarzanie mieszkańcom dogodnych warunków życia i kształtowania środowiska społeczno-kulturowego, a także budowy atrakcyjnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Efektem tych działań ma być długotrwałe zamieszkiwanie oraz przyciąganie nowych mieszkańców, a także nowych inwestycji (Ślusarz i Kadyjewski, 2010, s. 91).
Konkurencyjność w skali lokalnej oznacza „wysiłki zmierzające do promocji swojej miejscowości we współzawodnictwie z innymi miejscowościami. Wysiłki te przybierają różne formy: rozwijanie przez władze miejscowości lokalnego marketingu, wspomaganie lokalnego biznesu, budowę infrastruktury w celu podniesienia lokalizacyjnej atrakcyjności dla inwestorów, upowszechnianie informacji o gospodarczych możliwościach miejscowości„
(Domański, 2005, s. 223). Z punktu widzenia władz lokalnych miejscowość jest podmiotem konkurującym z innymi miejscowościami i regionami. Dla tak rozumianej definicji konkurencyjności postawić można jeden zasadniczy cel: zatrzymanie na danym terenie zasobów kapitałowych i ludzkich, tzn. ograniczenie przepływu wysokiej jakości zasobów pracy, kapitałów inwestycyjnych i pozostałych szczególnie wartościowych zasobów do innych regionów. Jest to szczególnie istotne z punktu widzenia rozwoju endogenicznego i wzrostu konkurencyjności subregionu, który staje się niemożliwy bez wykorzystania wartościowych zasobów wewnętrznych (Ślusarz i Kadyjewski, 2010, s. 91).
O charakterze lokalnym można mówić w szczególności w przypadku gminy i powiatu. Pod względem funkcjonalnym tzn. ze względu na wykonywane przez nie funkcje, gminy można podzielić na rolnicze, przemysłowe, usługowe i turystyczne, co determinuje możliwość kształtowania jej przestrzeni społeczno-ekonomicznej, poziomu życia mieszkańców
i konkurencyjności. W ujęciu systemowym gmina jest: (1) zbiorem elementów, ich wzajemnych relacji i ich relacji z otoczeniem, (2) wyróżnia się pod określonymi względami z większej całości, (3) posiada własne zasady funkcjonowania, (4) jako całość wykazuje
61 właściwości odrębne niż elementy, z których się składa. Analizując te systemy można określić stopień, w jakim są one w stanie rywalizować z innymi systemami tzn. określić ich konkurencyjność ex post. Kierunek i rezultaty zmian wewnątrz systemu jakim jest gmina będzie określał jej pozycję konkurencyjną i miejsce w rankingach konkurencyjności. Pojęcie konkurencyjności gminy jest mniej precyzyjne niż konkurencyjność przedsiębiorstw.
Konkurencyjność w kontekście gminy często rozumiana jest jako atrakcyjność do lokalizacji inwestycji. Jest ona wtedy definiowana jako zespół cech kształtujących atrakcyjność do lokalizacji kapitału i miejsca zamieszkania lub atrakcyjność wytwarzanych produktów i usług w porównaniu z innymi regionami (por. Pietrzykowski, 2009).
Współcześni badacze konkurencyjności gospodarek zwracają również uwagę na pojęcie konkurencyjności instytucjonalnej i systemowej. Konkurencyjność instytucjonalna rozumiana jest jako wpływ państwa na otoczenie instytucjonalne przedsiębiorstw.
Konkurencyjność systemowa oznacza zależności pomiędzy rządem, firmami, instytucjami pośredniczącymi oraz stopniem zorganizowania społeczeństwa. Otoczenie instytucjonalne tworzy mniej lub bardziej sprzyjające budowaniu konkurencyjności warunki. Regulacje prawne, rozwiązania systemowe oraz polityka gospodarcza są czynnikami wpływającymi na intensywność konkurencji, zakres działalności mechanizmów rynkowych i ich efektywność.
Jakość instytucji oceniana poprzez efektywność podstawowych funkcji mechanizmów rynkowych, takich jak funkcja informacyjna i alokacyjna, określa koszty transakcyjne (teoria instytucjonalna). Koszty transakcyjne uważane są za koszty funkcjonowania systemu gospodarczego. Są to między innymi koszty poszukiwania i przetwarzania informacji, zawierania transakcji, egzekwowania umów i zapewnienia bezpieczeństwa ich realizacji (sądy, wojsko, policja). Według Bieńkowskiego (2006, s. 5-19) można je podzielić na fazy:
- wejścia na rynek, takie jak koszt i czas potrzebny do założenia firmy,
- koszty działalności (np. wysokość podatków, egzekwowanie prawa, stabilność rozwiązań prawnych),
- koszty wyjścia przedsiębiorstwa z rynku, czyli utrudnienia związane z biurokracją.
Stanowią one szeroką kategorię, wpływając na konkurencyjność całej gospodarki w sposób wielopłaszczyznowy. Badania kosztów transakcyjnych gospodarek opierają się najczęściej na analizach szacunkowych. Jednym z przykładów opracowania dotyczącego oceny kosztów transakcyjnych jest Raport Banku Światowego „Doing Business”, który traktuje uwarunkowania instytucjonalne jako kluczowe dla prowadzenia działalności gospodarczej. W raporcie poddane są ocenie następujące kategorie: zapoczątkowanie działalności
62 gospodarczej, koncesjonowanie działalności, zatrudnianie pracowników, rejestracja praw własności, możliwości uzyskania kredytu, ochrona inwestorów, system podatkowy, obrót międzynarodowy oraz wprowadzanie kontraktów w życie i likwidacja działalności (Wosiek, 2009, s. 180). Inne międzynarodowe rankingi wskazują na znaczenie instytucji w budowaniu konkurencyjności gospodarki. Są to na przykład Global Competitiveness Report (World Economic Forum), World Competitiveness Yearbook (Institute for Management Development) oraz Index of Economic Freedom (Heritage Foundation) (Wosiek, 2009, s. 177).
W literaturze przedmiotu coraz częściej spotkać można rozważania dotyczące negatywnych konotacji tradycyjnych modeli konkurencyjności dla adaptacyjności (ang.
resilience) regionów. Idea adaptacyjności regionów powstała jako odpowiedź na niepewność zmian otoczenia regionalnego związana przede wszystkim ze skutkami ostatniego kryzysu ekonomicznego. Bristow (2010, s. 153) definiuje adaptacyjność regionów jako zdolność do osiągania sukcesu ekonomicznego w warunkach globalizacji uwzględniającego integrację społeczną oraz ograniczenia środowiska naturalnego. Oznacza potencjał do przetrwania, adoptowania się do zmian i wzrostu niezależnie od turbulencji świata zewnętrznego.
Adaptacyjność odnosi się do takich pojęć jak: zrównoważony rozwój, lokalizacja, dywersyfikacja i trajektorie rozwoju uwzgledniające specyficzne zasoby wewnętrzne (Hayter 2004, s. 98). Podejście to akcentuje takie czynniki jak kontekst kulturowy, instytucje, uwarunkowania społeczne, które determinują zdolność regionu do adoptowania się do zmiennych warunków rynkowych, wdrażania nowych technologii i kreowania nowych ścieżek rozwoju (Boschma i Martin, 2007, s. 542). W szczególności decydujące znaczenie przypisywane jest zrównoważonemu rozwojowi. Jest to skutkiem świadomości, iż skala zanieczyszczenia środowiska naturalnego spowodowana aktywnością człowieka zwiększa się w tempie wcześniej niewyobrażalnym z potencjalnymi skutkami apokaliptycznymi dla systemu ekologicznego od którego zależy życie ludzkie (Hudson, 2008, s. 175). W przeciwieństwie do tego tradycyjne pojmowanie konkurencyjności opiera się na przede wszystkim na wzroście w warunkach gospodarki globalnej, nie zawiera kontekstu specyficznych lokalizacji i często stoi w sprzeczności z ochroną środowiska naturalnego (Hudson, 2005, s. 245). W tabeli 2.1. zestawione zostały najważniejsze różnice pomiędzy tradycyjnymi modelami konkurencyjności, a koncepcją adaptacyjności regionów.
63 Tab. 2.1.:Wyznaczniki tradycyjnych modeli konkurencyjności i koncepcji adaptacyjności
regionów
Konkurencyjność w modelach tradycyjnych Koncepcja adaptacyjności regionów
Uzależnienie od konkurencji globalnej, mobilność firm i czynników produkcji, wykorzystywanie okazji
rynkowych, wykorzystywanie przewag komparatywnych
Różnorodność producentów, instytucji i źródeł energii, lokalne łańcuchy dostaw, nacisk na etyczne
i ekologiczne aspekty produkcji i konsumpcji
Stosunkowo niewielka ilość dominujących sektorów, branż i inwestorów, scentralizowana kontrola
systemów ekonomicznych
Wysoki stopień własności lokalnej i kontroli nad dostawcami energii i strategicznych zasobów, firmy dostosowane do silnych stron lokalnego środowiska,
duża ilość MSP
Logika szybkiego wzrostu, nacisk na produktywność przedsiębiorstw i środowiska mikroekonomicznego,
polityka zorientowana na wydajność instytucji regionalnych oraz wąskie ekonomiczne rozumienie
jakości życia
Logika rozwoju zorientowana na prawo do zaspakajania potrzeb ludzkich, nacisk na aspekt kulturowy, polityczny i społeczny, wspieranie sieci współpracy, rozwój społeczeństwa obywatelskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bristow (2010, s. 164)
Pomimo istotnych różnic w omawianych podejściach do konkurencyjności niezmienny pozostaje oczekiwany ostateczny rezultat konkurencyjności, jakim jest podnoszenie jakości życia człowieka.
W literaturze przedmiotu odnaleźć można liczne klasyfikacje czynników konkurencyjności regionu, w tym takie jak: zróżnicowanie struktury gospodarki, poziom przedsiębiorczości i innowacyjności, rezerwy terenów inwestycyjnych, jakość infrastruktury technicznej
i społecznej, jakość kapitału ludzkiego, dostępność komunikacyjna, jakość środowiska naturalnego, występowanie aglomeracji i dużych ośrodków miejskich, istnienie zaplecza badawczo-rozwojowego, jakość przywództwa politycznego (jakość zarządzania rozwojem), stopień absorpcji zasobów zewnętrznych oraz stopień samoorganizacji społeczeństwa w tym działalność organizacji pozarządowych.
W kontekście konkurencyjności subregionu dodatkowo istotne znaczenie odgrywają takie czynniki jak: profesjonalizm i kompetencje kadr zarządzających procesami rozwoju w subregionie, lobbing polityczny w ośrodkach władzy, skuteczność w zabieganiu o własne interesy, wizerunek wśród obecnych i potencjalnych użytkowników (Kosiedowski, 2008, s.
236-237).
64 Kresl (1995, s. 51) wskazał na szereg cech charakteryzujących układy terytorialne, które już osiągnęły lub mają dużą szanse osiągnąć w przyszłości trwałą przewagę konkurencyjną.
Według autora są to: nagromadzenie wysokowydajnych dobrze płatnych miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji, obecność nowoczesnych branż przemysłu nie wpływających w sposób negatywny na jakość środowiska naturalnego, wytwarzanie dóbr i usług o charakterze luksusowym co świadczy o wysokiej elastyczności dochodowej popytu, tempo wzrostu gospodarczego zapewniające wysokie zatrudnienie oraz specjalizacja w tych rodzajach działalności, które umożliwiają różnorodne opcje rozwojowe w przyszłości.
Do czynników realnie budujących potencjał konkurencyjny Winiarski (1999, s. 50-51) zalicza:
(1) zróżnicowaną strukturę gospodarki umożliwiającą rywalizację w międzynarodowej wymianie handlowej,
(2) inwestycje zarówno krajowe jak i zagraniczne, publiczne i prywatne, (3) infrastrukturę techniczną np. system transportowy i telekomunikacyjny,
(4) infrastrukturę społeczną tzn. system edukacji, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, (5) działalność badawczo-rozwojową tj. występowanie uczelni wyższych i jednostek badawczo-rozwojowych,
(6) jakość i zasoby środowiska naturalnego oraz
(7) instytucje otoczenia biznesu np. izby gospodarcze, agencje rozwoju lokalnego, fundusze poręczeniowe (Góralski i Łazarek, 2009, s. 310).
Ponadto do czynników kształtujących konkurencyjność lokalną zaliczane są takie elementy jak: polityka zarządzania majątkiem własnym i użytkowym, polityka zarządzania finansami, monitoring źródeł finansowania, a także kierunki dystrybucji środków finansowych, stan infrastruktury komunalnej i środowiska naturalnego, struktura wykształcenia i kwalifikacji mieszkańców w kontekście potrzeb rynku pracy, poziom opieki medycznej, bezpieczeństwo i porządek publiczny, a także możliwości kształcenia i doskonalenia zawodowego (Marciniuk-Kluska, 2009, s. 175).