Działania niemonitorowane mają tendencję do zanikania
Pomagając nauczycielom w opracowaniu planu działań, dbamy o to, żeby razem z nim powstawały plan monitorowania i projekt ewaluacji wewnętrznej.
Nie od początku tak pracowałyśmy, to jest rezultat naszego doświadczenia. Przez dłuższy czas obserwowałyśmy, jak obciążeni rozlicznymi zadaniami nauczycie-le odkładają wprowadzanie zaplanowanych zmian albo podejmują działania in-cydentalnie, by za chwilę, z różnych względów, je zarzucić. Wielekroć na spot-kaniach z nimi słyszeliśmy informację, że nie mają czasu na realizację tego, co wspólnie zaplanowali. Według naszego rozeznania były dwie najważniejsze przy-czyny takich zachowań. Po pierwsze, niektóre szkoły brały udział w projektach edukacyjnych finansowanych z funduszy unijnych, które stwarzały im możliwości organizacji atrakcyjnych zajęć pozalekcyjnych dla uczniów, wzbogacały w pomo-ce dydaktyczne, ale także zabierały bardzo dużo czasu. Po drugie, wdrażanie za-planowanych zmian wymaga od nauczycieli większego wysiłku w przygotowanie się do zajęć lekcyjnych, przezwyciężenia ugruntowanych nawyków.
Uzgodnienie na samym początku sposobu monitorowania działań mobilizuje nauczycieli do ich wdrażania, podobnie jak znany wszystkim projekt ewaluacji.
Wszyscy wiedzą, co i kiedy się zadzieje, i jaki będzie ich udział w tym wydarzeniu.
Nie narzucamy szkołom żadnych sposobów monitorowania. Dbamy jedynie o to, żeby nauczyciele mieli jasne wyobrażenie, czemu ma służyć. Jeśli tego potrzebują, dostarczamy im przykładowych narzędzi.
Niektóre szkoły bardziej, inne mniej, formalizują monitorowanie działań.
Czasem informacje od uczniów zbiera się jednym narzędziem. Bywa, że sposób zdobywania informacji pozostawia się decyzji nauczycieli. Dobrze sprawdzają
116 Bożena Kula
się regularne rozmowy nauczycieli (kilka spotkań w roku) na temat wdrażanych działań. W jednej ze szkół przyjęto, że ich organizatorem będzie za każdym razem inna grupa nauczycieli. Spotkanie, w którym uczestniczyłam, rozpoczęło się od pochwalenia się nauczycieli rezultatami swoich działań. Chętnych do wypowie-dzi było wielu. Potem przeglądaliśmy listę wszystkich praktyk nauczycieli służą-cych motywacji uczniów. Okazała się długa, zawierała aż 33 pozycje. Nauczyciele dopytywali się nawzajem o niektóre pomysły. Ostatnia część spotkania nazwana
„szukam sojuszników” przeznaczona została na rozmowę o problemach związa-nych z motywacją uczniów, które powinny być rozwiązane wspólnie. Emocje tego spotkania przełożyły się na codzienną pracę nauczycieli.
Podobnie jak w planowaniu monitorowania działań, pomagamy szkołom w projektowaniu ich ewaluacji. Najpierw pracując nad diagnozą szkoły, przeglą-damy wyniki ewaluacji wewnętrznej z poprzednich lat. Przy tej okazji orientuje-my się w umiejętnościach nauczycieli dotyczących tworzenia projektu oraz opra-cowywania danych. Potem pomagamy stworzyć projekt ewaluacji planowanych działań. Co roku organizujemy kursy, na których nauczyciele odpowiedzialni w szkole za ewaluację doskonalą swoje umiejętności. Uczą się konstruować narzę-dzia, opracowywać dane, tworzyć raport. Zakładamy, że ewaluacja wewnętrzna szkoły w danym roku szkolnym powinna być ewaluacją działań szkoły realizo-wanych w ramach programu „Razem Łatwiej”. Coraz częściej szkoły decydują się połączyć te zadania.
FORMY WYMIANY DOŚWIADCZEŃ MIĘDZY SZKOŁAMI UCZESTNICZĄCYMI W PROGRAMIE
Wymiana doświadczeń dobrze służy wprowadzaniu zmian w szkole
Tworząc koncepcję programu, zapisałyśmy, że nie tylko spotkania z radą pe-dagogiczną, z dyrektorem szkoły i liderami zmian, ale także z grupami nauczy-cieli tych samych przedmiotów będą się odbywać w szkole. Wydawało nam się to dobrym rozwiązaniem, ponieważ nie narażało nauczycieli na uciążliwe dojazdy i zapewniło czas na wspólne uczenie się w szkole. Jedynie trzy spotkania w roku miały się odbywać w ŚCDN. Adresowałyśmy je do dyrektorów i liderów zmian ze wszystkich szkół. Zależało nam, aby mogli ze sobą rozmawiać o wdrażanych w szkołach zmianach i wzajemnie się wspierać. Wyniki ewaluacji nie pozostawia-ły też wątpliwości, że udział szkopozostawia-ły w programie wppozostawia-ływa pozytywnie na relacje między nauczycielami, ich współpracę z dyrektorem. Jednocześnie obserwowały-śmy, jak trudno nauczycielom zmienić sposób pracy z uczniami, zdystansować się
Jak rozwijać zdolność szkoły do poprawy jakości kształcenia? „Świętokrzyski program...” 117 wobec stosowanych dotychczas strategii postępowania, nawet jeśli nie przynosiły zakładanych rezultatów. Doszłyśmy do wniosku, że mocniej stymulować będzie ich wysiłki kontakt z nauczycielami z innych szkół, mającymi podobne problemy.
Dlatego od dwóch lat organizujemy w ŚCDN spotkania metodyczne dla nauczy-cieli języka polskiego, matematyki, języków obcych, edukacji wczesnoszkolnej.
W roku 2013/2014 współprowadzą je nauczyciele praktycy. Każde spotkanie za-czyna się od rozmowy o doświadczeniach jego uczestników związanych z ucze-niem się ich uczniów. Obserwacje pracy nauczycieli na szkoleniach, informacja zwrotna zbierana od nich na bieżąco, rozmowy w radach pedagogicznych i z dy-rektorami szkół oraz wyniki ewaluacji upewniają, że modyfikacja Programu na-stąpiła w dobrym kierunku. W czasie szkoleń nauczyciele wzajemnie się inspirują, coraz odważniej mówią nie tylko o tym, co im się udało, ale także o trudnościach i niepowodzeniach. Zadają pytania świadczące, że rośnie ich świadomość war-sztatu zawodowego. Chętniej podejmują próby wprowadzania zmian do swojej praktyki, jeśli wywodzą się one z doświadczeń kolegów.
PODSUMOWANIE
Nasze czteroletnie doświadczenia wskazują, że doskonałe rezultaty w budo-waniu dobrej szkoły przynosi pozostawienie nauczycielom decyzji o tym, jakie zmiany będą w szkole wprowadzane. Daje to większe szanse na ich identyfika-cję z działaniami, które sami zaplanowali. Warto też zadbać o tworzenie w szko-le mechanizmów wspomagających proces zmiany. Jednym z nich jest powołanie gremium, które weźmie na siebie obowiązek zapewnienia dobrej komunikacji między wszystkimi podmiotami zmiany oraz będzie czuwać nad jej monitoro-waniem. W naszym programie taką funkcję pełni Zespół Koordynujący. Planując zmianę, koniecznie należy także uwzględniać monitorowanie działań z nią zwią-zanych oraz ewaluację ich wyników. Instytucja wspomagająca szkołę w jej pracy musi zadbać o to, żeby wyposażyć dyrektora i nauczycieli w wiedzę o tym, jakie są etapy wprowadzania zmiany, jak ludzie na nią reagują i jak powinni nawzajem się wspierać, żeby minimalizować trudności. Nauczycielom należy stworzyć moż-liwość dzielenia się swoimi doświadczeniami dotyczącymi wdrażanych działań.
Dobrze, jeśli ta wymiana doświadczeń odbywać się będzie zarówno wewnątrz szkoły, jak i między szkołami lub grupami nauczycieli pracujących nad rozwiąza-niem podobnych problemów.
118 Bożena Kula
W 2012 roku w Rozporządzenie MEN z dnia 26 października zmieniające-go rozporządzenie w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli4 wpisano nowy model wspomagania szkół oparty na planowaniu i przeprowadzaniu działań ma-jących na celu poprawę jakości pracy szkoły w zakresie analizy wyników egza-minów oraz potrzeb zdiagnozowanych na podstawie analizy wyników egzaminu.
Czytałyśmy zapisy rozporządzenia z radością, ponieważ odpowiadają naszemu sposobowi działania. Myślenie lokalne spotkało się z centralnym, systemowym.
BIBLIOGRAFIA
Arends R., Uczymy się nauczać, przeł. K. Kruszewski, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym, red. G. Mazurkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
Fullan M., Odpowiedzialne i skuteczne kierowanie szkołą, przeł. K. Kruszewski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2006.
Galloway Ch., Psychologia uczenia się i nauczania, przeł. J. Radzicki et al., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
Jakość edukacji. Różnorodne perspektywy, red. G. Mazurkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, www.npseo.pl_263.
MacBeat J. et al., Czy nasza szkoła jest dobra?, przeł. K. Kruszewski, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2003.
Mietzel G., Psychologia dla nauczycieli, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2009.
Niemierko B., Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2007.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r.
w sprawie nadzoru pedagogicznego z późn. zm. (Dz. U. 2009, Nr 168, poz. 324).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 października 2012 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1196).
Sztuka nauczania, red. K. Kruszewski, WBPWB, Warszawa 1994.
Zmiana edukacyjna siłą napędową doskonalenia jakości pracy szkoły, red. R. Schol-laert, D. Elsner, materiały projektu BASICS, Chorzów 2006.
4 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1196).
ALEKSANDRA MIKULSKA