WSTĘP
Nieustanne poszukiwanie drogi do sukcesu szkoły jest odpowiedzią na kryzys, jakiego współcześnie doświadcza ta instytucja. Od dłuższego czasu trwają spory na temat jakości edukacji i wdrażanych sposobów na jej polepszenie, poczucie bowiem, iż szkoła nie osiąga satysfakcjonujących wyników, jest dość powszechne.
A przecież chyba każda szkoła marzy o sukcesie. Stąd we współczesnych dysku-sjach na temat edukacji pojawia się wiele różnorodnych podpowiedzi mających wskazać szkole właściwy kierunek działania. Szuka się rozwiązań, które wspoma-gają proces rozwoju – indywidualny i organizacyjny. Również i ten artykuł przed-stawia koncepcję, która może dać współczesnej szkole poczucie sukcesu, wska-zuje także jedną z możliwych dróg rozwoju człowieka. A chociaż, jak twierdzi Grzegorz Mazurkiewicz:
Nie chodzi o to, by jednostki otrzymywały od szkoły gwarancję sukcesu. Dbając o rozwój indywidualny, szkoła przede wszystkim powinna rozwijać zdolność społeczeństw do budo-wania świata, w którym solidarnie tworzy się warunki do rozwiązybudo-wania kolejnych zadań i dobrego życia dla wszystkich1,
to jednak, aby rozwijać ową zdolność społeczeństw, szkoła musi zadbać o indywi-dualną zdolność ucznia do rozwiązywania stawianych przed nim (najlepiej przez niego samego) zadań i tworzenia dobrego życia dla siebie i innych.
Chodzi więc o to, by uczęszczanie do szkoły pomagało zdobywać życiową mądrość, którą Grecy określali mianem phronesis. Odwołując się do tez Michała Pawła Markowskiego, można uznać, iż właściwym obszarem edukacji jest życiowa mądrość (phronesis), w której łączą się logos, pathos i ethos. Jak wyjaśnia nauko-wiec: „Logos odsyła do pojęciowego konceptuarium, za pomocą którego radzimy
1 Zob. Jak być jeszcze lepszym? Ewaluacja w edukacji, red. G. Mazurkiewicz, Wydawnictwo Uni-wersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 16.
160 Marta Chrabąszcz
sobie z nieporządkiem świata, ethos – do określania własnego miejsca w tym świe-cie, pathos zaś – do sfery afektywnej, za pomocą której świat staje się nam bliski”2. Owo połączenie widoczne jest w koncepcji zwanej logodydaktyką.
Logodydaktyka w dużej mierze opiera się na tym, co stanowi istotę ewaluacji – na nieustannym przyglądaniu się sobie i swoim działaniom (zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i organizacyjnym) w celu podejmowania lepszych i skutecz-niejszych działań, na synergii, wspólnym ustalaniu wartości, wspólnym wypraco-wywaniu wizji i misji danej instytucji, na ustaleniu pewnych standardów postępo-wania będących punktem wyjścia do doskonalenia się. Wdrażanie logodydaktyki w wymiarze organizacyjnym to budowanie kultury szkoły dialogicznej, opartej na wzajemnym zaufaniu i szacunku wielu stron. Ewaluacja, jako proces wartoś-ciowania działań szkoły, i logodydaktyka oparte są na założeniu, iż podstawowym punktem wyjścia są przyjęte w danej społeczności zasady (pryncypia) i wartości oraz wspólnie ustalone cele. Nieustanne uczenie się, doskonalenie, dbanie o wy-soką jakość, refleksyjność, autentyczność to tylko wybrane wspólne płaszczyzny ewaluacji i logodydaktyki.
Dlatego też, dyskutując o organizacyjnym uczeniu się szkoły, dobrze jest po-znać tę psychologiczną koncepcję i umiejętnie zastosować w praktyce. Warto także skorzystać z doświadczenia szkół, które logodydaktyczne podejście łączą ze skuteczną realizacją wymagań określonych przez państwo.
LOGODYDAKTYKA
Logodydaktyka to koncepcja wspierająca rozwój zarówno w wymiarze indy-widualnym, jak i w wymiarze instytucjonalnym. Jej twórcą jest Iwona Majewska--Opiełka, warszawski psycholog, właścicielka firmy Akademia Skutecznego Działania, laureatka Konkursu Polish National Sales Awards 2011, ambasadorka przedsiębiorczości kobiet, autorka takich książek, jak na przykład Logodydaktyka.
Droga rozwoju, Umysł lidera, Sukces firmy, Sprzedaż i charakter, Akademia suk-cesu, Wychowanie do szczęścia czy Trener osobisty. Majewska-Opiełka swoją kon-cepcję tworzyła od wielu lat, wyrażając główne założenia w publikowanych przez siebie pracach. Najpełniejszy jej wyraz można znaleźć w wydanej niedawno książce Logodydaktyka. Droga rozwoju. Tam też definiuje się logodydaktykę jako koncep-cję, która edukuje w zakresie profilaktyki zdrowia psychicznego, oparta jest na
dą-2 M.P. Markowski, Polityka wrażliwości. Wprowadzenie do humanistyki, Wydawnictwo Universi-tas, Kraków 2013, s. 53.
Sukces szkoły, czyli jak tworzyć skuteczną szkołę na podstawie logodydaktyki 161 żeniu do samorealizacji oraz budowaniu celów życiowych i wspierającego w tym procesie charakteru3.
Logodydaktykę można umieścić w dynamicznie rozwijającym się nurcie psy-chologii pozytywnej, zwracającej uwagę na wspieranie rozwoju człowieka, na wzmacnianie jego potencjału4. Psychologia dobrostanu (gdyż tak też nazywa się psychologię pozytywną) w sposób naukowy bada takie aspekty ludzkiego życia, jak poczucie szczęścia, motywację, pozytywne relacje z innymi. Psychologia po-zytywna identyfikuje czynniki sprzyjające dobrostanowi, zajmuje się takimi tema-tami, jak na przykład: optymalne doświadczenie (flow), optymizm, inteligencja emocjonalna, zdolności, twórczość i mądrość5. Istotnym elementem badań psy-chologii dobrostanu są te aspekty systemu ja, które odpowiadają za odporność na przeciwności losu, jak na przykład: poczucie własnej wartości, poczucie własnej skuteczności, strategie radzenia sobie oraz mechanizmy obronne. Logodydaktyka, wpisując się w nurt psychologii pozytywnej, tworzy spójny system, który wspo-maga rozwój.
Przede wszystkim logodydaktyka opiera się na kilku podstawowych założe-niach. Są to na przykład:
1. Człowiek ma nieograniczony potencjał rozwoju. Ma samoświadomość, su-mienie, wyobraźnię i wolę, a także wrodzoną potrzebę samorealizacji. Aby wzmacniać ten potencjał, należy koncentrować się na mocnych stronach osoby.
2. Człowiek jest w stanie się zmieniać, wpływać na swój rozwój, doskonalić się. Potrzebna jest stała praca nad charakterem.
3. Właściwe rozumienie skuteczności i oparcie się na wcielaniu w działaniach wartości pryncypialnych są podstawą skutecznego działania. Prawdziwie skuteczne działanie zapewnia właściwy charakter.
4. Skuteczne działanie odbywa się według zasady wygrana–wygrana.
5. Podstawą charakteru jest pięć cech: poczucie własnej wartości, proaktyw-ność, pozytywne myślenie, poczucie obfitości oraz spójność wewnętrzna6. Warto rozważyć niektóre z powyższych założeń. Eksponują one siłę człowieka, pokazują też, iż jego miarą są charakter i nieustanne doskonalenie się. Charakter zaś opiera się głównie na wymienionych powyżej pięciu cechach. Majewska-Opiełka wskazuje na ogromną wagę każdej z nich, można jednak zauważyć, że szczególnie trzy cechy są bardzo istotne – poczucie własnej wartości, proaktywność i spójność
3 I. Majewska-Opiełka, Logodydaktyka. Droga rozwoju, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2013, s. 435.
4 Zob. np. A. Carr, Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu i ludzkich siłach, przeł.
Z.A. Królicki, Wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań 2009.
5 Ibidem, s. 18.
6 I. Majewska-Opiełka, Logodydaktyka…, s. 71.
162 Marta Chrabąszcz
wewnętrzna. Poczucie własnej wartości logodydaktyka definiuje jako wewnętrzne przekonanie o własnej wartości, ważności i unikatowości; jest ono odzwiercied-lone wysoką, adekwatną samooceną. Poczucie własnej wartości to także świado-mość swoich mocnych stron, które pomagają realizować misję wybranego zawo-du. Nauczyciel z poczuciem własnej wartości to nauczyciel, który jest przekonany o randze swojego zawodu, jego wadze, ma świadomość doniosłości swoich działań.
Działania zaś wybiera proaktywnie. Proaktywność to bowiem wybór i przyjęcie od-powiedzialności, to działanie w zgodzie z własnymi wartościami, celami i zasadami.
Proaktywność to także działanie w kręgu własnego wpływu. W przeciwieństwie do postawy reaktywnej (nastawionej na bezmyślne reakcje w myślach, słowach i czy-nach) postawa proaktywna pomaga kreować świat według swoich standardów, po-zwala nam postrzegać świat jako pole do działania, jako szansę7. Z kolei spójność wewnętrzna objawia się zgodnością, jaka istnieje między naszymi myślami, słowami i zachowaniami, zgodnością wynikającą z kierowania się określonymi pryncypiami, czyli uniwersalnymi wartościami, niepodważalnymi zasadami (jak np. uczciwość, doskonałość w działaniu, szacunek, zachowanie umiaru). Scharakteryzowane po-wyżej trzy cechy: poczucie własnej wartości, proaktywność, spójność wewnętrzna dają podstawy dobrego charakteru. Sprzyjają skutecznemu działaniu, którego wagę tak podkreśla logodydaktyka.
Scharakteryzowane pokrótce założenia logodydaktyki wdrażane w życie wspie-rają rozwój nie tylko indywidualny, co jest przecież konieczne w szkole, ale także or-ganizacyjny. Szkoła jako organizacja to potencjał tworzących nią ludzi, szkoła może się doskonalić. Ważne, aby również chciała. Podstawą skutecznego działania szkoły jest działanie oparte na pryncypiach, przyjętych wartościach, działanie oparte na współpracy na zasadzie wygrana–wygrana.