Motywacja uczestników ruchów miejskich: studium

pierwszy zapytałem o nie uczestników IV Kongresu Ruchów Miejskich w omawia-nej już wcześniej ankiecie środowiskowej. Wśród 76 osób uczestniczących w ba-daniu aż 61 wskazało dążenie do zmiany jako przyczynę swojej aktywności (por.

ryc. 19). Powszechne wśród indagowanych aktywistów występowanie motywacji zorientowanej na zmianę można wiązać z cechami definicyjnymi ruchów społecz-nych. Urzeczywistnienie określonej zmiany społecznej jest bowiem jednym z ich

61

Ryc. 19. Motywacje podjęcia działalności społecznej na rzecz miast wśród objętych bada-niem uczestników IV KRM

Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety środowiskowej z uczestnikami IV KRM.

Motywacje miejskich aktywistów 117

podstawowych dążeń. Dwudziestu ośmiu badanych wskazało na motywację we-wnętrzną. Oznacza to wpływ podejmowanych działań na poczucie własnej warto-ści badanych, którzy czerpią z niej przyjemność i zadowolenie. Motywacja aksjo-logiczna (26 wskazań) wiąże się z odczuwaną odpowiedzialnością i chęcią służby na rzecz pozostałych mieszkańców miast. Możliwość czy też chęć wdrożenia wła-snych pomysłów i  rozwijania zainteresowań była czynnikiem motywującym do zaangażowania w działalność ruchów dla 22 uczestników badania. Jedna osoba mniej wskazała natomiast na chęć rozwijania własnych zainteresowań w ramach aktywności podejmowanej społecznie na rzecz miasta. Przynajmniej dziesięciu badanych wybrało: motywację wynikającą z frustracji (15), racjonalną (12), altru-istyczną (10) i zewnętrzną (10). W pierwszym przypadku może się ona odnosić do kontestacyjnego i opartego na konflikcie charakteru ruchów, opisanego we wcze-śniejszych rozdziałach. Frustracja wydaje się podstawą emocjonalną w  sposób naturalny kojarzoną z postawami buntowniczymi i popychającą do poszukiwania nowych sposobów realizacji własnych celów. Pozostałe wymienione typy motywa-cji odnoszą się do potrzeby niesienia bezinteresownej pomocy innym, rozwijania własnych umiejętności oraz nawiązania nowych znajomości i kontaktów. Najrza-dziej w tego rodzaju badaniu ujawniała się motywacja związana ze sprawowaniem władzy (4 osoby) i potrzebą zagospodarowania wolnego czasu (1 osoba).

Motywacje decydujące o  podjęciu działalności w  ramach ruchów miejskich były też jednym z  tematów poruszanych w  rozmowach z  ich przedstawiciela-mi. Analizując zgromadzony materiał, zidentyfikowałem odniesienia do każdego z typów motywacji. W ten sposób uzyskałem macierz obrazującą, które typy były wskazywane najczęściej. Pozwala ona również zaobserwować, że w  przypadku większości rozmówców o podjęciu działań w ramach ruchów decydowała kombi-nacja kilku przyczyn. Wyniki uzyskane w ramach badań pogłębionych interpreto-wałem na dwa sposoby. W pierwszej kolejności analizointerpreto-wałem liczbę wskazań dla poszczególnych typów, porównując je z wynikami ankiety przeprowadzonej pod-czas IV KRM i doszukując się ewentualnych zróżnicowań przestrzennych pomię-dzy czterema badanymi miastami. Następnie każdy z typów został opisany w spo-sób bardziej szczegółowy, z odniesieniem do konkretnych wypowiedzi badanych.

Najczęściej identyfikowaną wśród uczestników badania okazała się motywacja zorientowana na zmianę (por. ryc. 20), co jest zgodne z wynikami ankiety prze-prowadzonej podczas IV KRM. Jak już wspomniałem, typ ten jest charaktery-styczny dla uczestników ruchów społecznych i potwierdza taki właśnie charakter analizowanych ruchów miejskich. Dalsze wyniki wykazują ogólne podobieństwo do tych uzyskanych w badaniu ankietowym. Zauważalnym odstępstwem jest na-tomiast względnie większa liczba wskazań motywacji wynikającej z frustracji oraz związanej ze sprawowaniem władzy. W przypadku obu typów wywiad wydaje się narzędziem dającym szersze możliwości identyfikacji w porównaniu z deklaracja-mi zbieranyz deklaracja-mi w badaniu ankietowym. Ich charakter okazuje się bowiem w nie-których przypadkach „ukryty”, a rozmówcy w szczególności niechętnie odnoszą się wprost do chęci sprawowania władzy.

W odniesieniu do kilku typów motywacji odnotowałem zróżnicowanie wyni-ków pomiędzy badanymi z poszczególnych miast. W zakresie motywacji związanej

118 Motywacje i postawy uczestników ruchów miejskich

ze sprawowaniem władzy zauważyć można, że pojawia się ona w każdym z miast z wyjątkiem Opola. Może to świadczyć o odmiennym charakterze ruchów w tym mieście albo też o fakcie, że znajdują się one na nieco innym etapie rozwoju, na którym nie wykształciło się jeszcze zaangażowanie polityczne. Motywacja oparta na realizacji wizji jest szczególnie zauważalna u badanych z Białegostoku. Chęć realizacji konkretnych, partykularnych pomysłów na rozwiązania miejskie była tam bardziej powszechną przyczyną aktywizacji w  działaniach na rzecz miasta.

Może to również oznaczać, że narodziny ruchów w tym mieście częściej są oparte na  konkretnym pomyśle niż ogólnej kontestacji obecnego porządku. Odwrotna sytuacja pod tym względem miała miejsce w przypadku badanych z Gorzowa Wiel-kopolskiego, którzy nie wiązali swego zaangażowania z realizacją wizji. W tym samym mieście indagowani uczestnicy ruchów miejskich nie wskazali również na motywację wewnętrzną. Może to być związane z indywidualnymi cechami bada-nych, a może jednak zależeć od specyficznej sytuacji ruchów na lokalnej scenie politycznej. Należy w tym miejscu wspomnieć, że ruchy miejskie odniosły w Go-rzowie Wielkopolskim sukces wyborczy, którego nie udało się skonsumować i przekuć w rzeczywiste zmiany miejskiej polityki. Łatwo sobie wyobrazić, że sytu-acja taka nie generuje zadowolenia i poczucia spełnienia, wiązanego z motywacją wewnętrzną. Może raczej budzić frustrację, która rzeczywiście jest obserwowana nieco częściej w przypadku Gorzowa Wielkopolskiego oraz Białegostoku.

Poznań Białystok

RM01 RM02 RM03 RM04 RM05 RM06 RM07 RM08 RM09 RM10 RM11 RM12 RM13 RM14 RM15 RM16 RM17 RM18 RM19 RM20

Typy motywacji

Przedstawiciele ruchów miejskich

Gorzów Wielkopolski Opole

Zmiana

Zainteresowania Władza Wizja Wewnętrzna Czas wolny Racjonalna Potrzeba działania Frustracja Materialna Altruistyczna Aksjologiczna Zewnętrzna

Ryc. 20. Motywacje podjęcia działalności społecznej na rzecz miasta wśród badanych uczestników ruchów miejskich

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wywiadów pogłębionych z uczestnikami ruchów miejskich.

Motywacje miejskich aktywistów 119

Motywacja zorientowana na zmianę

Podczas przeprowadzonych rozmów aż czternaście spośród dwudziestu osób przywołało w swoich wypowiedziach motywację zorientowaną na zmianę. Osoby te oceniają otaczającą rzeczywistość w sposób negatywny i podejmują działania mające na celu jej odmianę. Zmiana jest tutaj pojmowana szeroko i niekoniecznie dotyczy całkowitego odrzucenia istniejącego systemu, obalenia go i zastąpienia nowym. Badani aktywiści często odnosili się do poprawy warunków życia w swo-im mieście, której osiągnięcie jest możliwe metodą małych kroków. Zmiany te nie muszą również dotyczyć sfery materialnej, a stanowisko to ilustruje wypowiedź jednego z badanych, który w następujący sposób opisuje swoją motywację:

„Ale to wszystko jest po to, żeby […] czynić mały skrawek miejsca, w którym przyszło mi żyć, miejscem przyjaźniejszym do życia. […] Bo zmianę społeczną po-woduje nawet prosty uśmiech do sąsiada i na przykład zaproponowanie starszej osobie pomocy przy przyniesieniu, zaniesieniu, zrobieniu zakupów. Więc to jest to coś, co napędza mnie, motywuje”. [RM07]

Osoby odnoszące się do tego typu motywacji wyliczają również konkretne przypadki, kiedy do oczekiwanej zmiany doprowadziłoby wdrożenie rozwiązań już istniejących w miejskich planach czy strategiach. Dotyczy to w szczególności zmian w  podejściu władz lokalnych do kwestii ekologicznych, transportowych oraz związanych z uspołecznieniem. Wyniki badań sugerują, że deklaracje for-mułowane przez samorządy w tym zakresie tematycznym są obiecujące i właści-wie zbieżne z postulatami zgłaszanymi przez ruchy miejskie. Równocześnie są one dalece odległe od rzeczywiście podejmowanych działań. Jeden z rozmówców w jasny sposób wyraża swoją opinię na ten temat:

„Chciałbym zobaczyć te zmiany na ulicach, a nie tylko w planach, w obietni-cach i na papierze”. [RM05]

Dążenie do zmiany ma różny charakter, a badani uczestnicy ruchów miejskich różnią się nawet co do samego rozumienia pojęcia zmiany. Część z nich oczekuje wręcz rewolucji i odrzucenia neoliberalnego modelu zarządzania, dla innych wy-starczające są reformy we wskazywanych, kluczowych aspektach funkcjonowania miasta. Postulat zmiany dotyczy zresztą nie tylko postępowania władz lokalnych, ale również mieszkańców, u  których oczekuje się wykształcenia obywatelskich postaw, aktywności i poczucia podmiotowości. Dążenie do różnie formułowanej, wyrażanej i rozumianej zmiany jest jednak, zgodnie z wynikami badań, podsta-wową siłą i motorem napędowym aktywności społecznej w zakresie działalności ruchów miejskich.

Motywacja wynikająca z zainteresowań

Dla dziewięciu rozmówców powodem zaangażowania się w działalność ruchów miejskich były prywatne zainteresowania zbieżne z tematyką owej działalności.

120 Motywacje i postawy uczestników ruchów miejskich

Nietrudno sobie wyobrazić, że motywacja tego typu nie jest samodzielnie czyn-nikiem aktywizującym czy też decydującym o  podjęciu jakiegokolwiek zaanga-żowania społecznego. Z pewnością jednak może przesądzić o jego charakterze i w efekcie – być powodem zaangażowania właśnie w działalność ruchów miej-skich. W przypadku niektórych osób zainteresowania kwestią miejską związane były z  pracą zawodową, dla innych zaś miały charakter w  pełni hobbystyczny.

Wśród osób wykazujących omawiany typ motywacji wyróżnić można dwie grupy.

Pierwsza z nich odnosi się do szeroko pojmowanego zainteresowania miastem.

Jeden z badanych w następujący sposób wiązał owo zainteresowanie ze swoimi osobistymi doświadczeniami:

„Ja zawsze miastem się interesowałem, ale nie od strony jakoś tak specjalnie, z  początku przynajmniej, naukowej. Bardziej, jako osoba, która żyje w  centrum miasta, albo żyła w centrum miasta. Też część swojego życia, zwłaszcza tego stu-denckiego, spędziłem mieszkając w innych dużych miastach Europy, więc to mnie jakoś tak naturalnie pasjonowało”. [RM02]

Druga grupa składa się z osób przywołujących węższe, bardziej precyzyjnie określone zainteresowania. Wśród konkretnych tematów czy dziedzin funkcjono-wania miasta wymieniano między innymi ruch rowerowy, architekturę czy zabyt-ki. Dla aktywisty związanego z nieformalną grupą działającą na rzecz zachowania historycznej dzielnicy miasta ważna okazała się fascynacja drewnem, którą krót-ko opisał w toku wywiadu:

„Motywacją do realizacji działań w zabytkowych przestrzeniach miasta, szcze-gólnie bojarskich, no to moja fascynacja drewnem w mieście, miejskim drewnem, można powiedzieć, które na przestrzeni tych dwunastu lat… znaczy ja widziałem jeszcze dwanaście lat temu w dosyć niesamowitej skali niektóre miejsca. I jakby nietkniętej […]”. [RM11]

Zainteresowania okazały się istotnym czynnikiem decydującym o  aktywno-ści w ramach ruchów miejskich. Dla częaktywno-ści badanych fascynacja zagadnieniami miejskimi była przyczyną naturalnego wejścia w struktury badanych organizacji.

Dla innych bardziej partykularne obszary zainteresowań okazały się początkiem ścieżki prowadzącej do tego samego rodzaju aktywności.

Motywacja wynikająca z frustracji

Ośmiu przedstawicieli ruchów wymieniło frustrację jako przyczynę swoich dzia-łań podejmowanych na rzecz miasta. Praktycznie każdorazowo była ona związana z negatywną oceną stanu aktualnego, co jest punktem wspólnym z motywacją ukierunkowaną na zmianę. Aktualnie omawiany typ motywacji charakteryzuje jednak silniejszy, emocjonalny i negatywny stosunek do obserwowanych w mie-ście procesów. Jedną z  bardziej szczegółowych przyczyn frustracji były błędne, zdaniem badanych, decyzje podejmowane przez władze miejskie i zaniedbania ze strony urzędników. Swój emocjonalny stosunek do sytuacji panującej w mieście

Motywacje miejskich aktywistów 121

wyraziła w poniższej wypowiedzi jedna z osób działająca w organizacji o charak-terze ściśle lokalnym, dzielnicowym:

„[…] szczerze powiedziawszy co powoduje taką działalność? Wkurzenie, że pewnych rzeczy nie można zrobić, albo są do zrobienia, a ich się w ogóle nie robi.

To nie tak, że nie było nagle pieniędzy, żeby wyremontować przystanek, czy żeby zadbać o  Zawarcie. One były, tylko kierowane… no w  różnych kierunkach. […]

a poza tym mówię, no mieliśmy strasznie arogancką władzę w mieście, którą zmie-niliśmy. Niestety nie udało się jej wykorzenić do końca i bijemy się z tym do dzisiaj, ale to jest już jakby inny wątek”. [RM16]

Drugim dość powszechnie przywoływanym źródłem frustracji okazało się lek-ceważenie potrzeb społecznych, ignorancja w stosunku do mieszkańców i nie-wystarczający zakres rozwiązań partycypacyjnych. Szczególnie kontrowersyjne i negatywnie odbierane były również próby zgromadzenia kapitału politycznego na pozornych działaniach o charakterze partycypacyjnym. Dokładnie do tego pro-blemu odnosi się kolejna cytowana wypowiedź:

„[…] trzeba sobie jasno powiedzieć, że ruch społeczny powstał dlatego, że poprzednia władza całkowicie negowała jakiekolwiek idee rozmowy z kimkolwiek.

A jeżeli nawet jakieś tam próby były, to one były przez tą władzę całkowicie eksplo-atowane w sensie politycznym”. [RM13]

Jak widać, w  przypadku części osób frustracja nie prowadzi wyłącznie do biernej kontestacji, krytyki w zaciszu domowym oraz poczucia niezadowolenia.

W pewnych okolicznościach, zapewne wzmacnianych przez indywidualne cechy charakteru, przeradza się ona w motywację i popycha ludzi do działania, w tym również do zaangażowania w działania zbiorowe. Motywacja ta może, przynaj-mniej we wstępnej fazie aktywności, być związana z postawami kontestacyjnymi i ruchami typu NIMBY.

Motywacja wewnętrzna

W rozmowach pojawiły się odwołania do motywacji wewnętrznej, do której od-niosło się sześć osób. Jest to typ związany z  poczuciem własnej wartości, sa-mourzeczywistnieniem, zadowoleniem i  satysfakcją. Część badanych przyznaje w swoich wypowiedziach, że po prostu lubi tego rodzaju działalność, i zauważa, że postawa ta wynika z ich cech charakteru. Częściej jednak kluczowa okazywała się satysfakcja z  podejmowanych aktywności i  odnoszonych sukcesów, o  czym w następujący sposób wyraża się lider jednej z organizacji społecznych:

„[…] oczywiście daje satysfakcję dużą, zwłaszcza jeżeli pomysł się uda i gdzieś tam jest on odebrany pozytywnie też przez mieszkańców i to daje dużą satysfakcję i w zasadzie całe stowarzyszenie działa na zasadzie takiej wewnętrznej satysfakcji, bo jest to nasze działanie takie hobbystyczne”. [RM02]

122 Motywacje i postawy uczestników ruchów miejskich

Rozważając znaczenie motywacji wewnętrznej dla funkcjonowania ruchów miejskich, należy mieć na uwadze jej powiązanie z odczuwaną przez aktywistów satysfakcją. Związek ten pozwala przypuszczać, że mówimy o rodzaju motywacji szczególnie istotnym dla długoterminowego zaangażowania i  podtrzymywania ciągłości działań ruchów. Brak satysfakcji mógłby bowiem oznaczać brak powo-du do dalszej aktywności, przerodzić się w rezygnację i stanowić pierwszy krok do porzucenia aktywności. Zależność ta może wyjaśniać przywoływane w  lite-raturze próby deprecjonowania ruchów miejskich przez ich oponentów, którzy w początkowej fazie konfliktu dysponują przewagą w zakresie kontaktów medial-nych i kreowania przekazu symbolicznego (Kubicki 2016). Skuteczna działalność propagandowa może prowadzić do negatywnego nastawienia opinii publicznej, obniżenia poziomu satysfakcji uczestników ruchu i ograniczenia możliwości po-zyskiwania nowych zwolenników czy uczestników.

Motywacja aksjologiczna

Motywacja aksjologiczna, budowana w oparciu o misję i służbę na rzecz społecz-ności, została zidentyfikowana w  wypowiedziach pięciu badanych uczestników ruchów miejskich. Jest to typ wymieniany przez osoby, dla których działanie na rzecz innych i odpowiedzialność za stan najbliższego otoczenia są w pewien spo-sób ważniejsze niż poprawa własnych warunków życia. Wskazania w większości przypadków dotyczyły aktywności na rzecz wszystkich członków społeczności lo-kalnej danego miasta czy też dzielnicy. Jeden z przedstawicieli ruchów w swojej wypowiedzi podkreśla, że tego rodzaju, zaangażowana społecznie, postawa wiąże się z etosem rodzinnym, wykształconym w najmłodszych latach życia. Jednocze-śnie wskazuje on, że to właJednocze-śnie ten typ motywacji jest dla niego kluczowy w sen-sie ogólnym i pociąga za sobą wszelkie motywacje szczegółowe:

„Początki działalności… to etos wyniesiony z domu. Ja się nie boję już tego sło-wa. Pochodzę z rodziny, która zawsze robiła coś dla społeczności mniej lokalnej lub bardziej lokalnej […]. Pochodzę z rodziny, która zawsze angażowała się na rzecz innych ludzi i na rzecz kategorii, którą ja już sobie dopracowałem mianem dobra wspólnego. Więc to chyba jest główna, naczelna motywacja, z której wynikają mo-tywacje szczegółowe, jakieś bardziej doprecyzowane”. [RM07]

Istotny w świetle wskazywanych wcześniej różnic w zakresie tożsamości zbio-rowych poszczególnych frakcji ruchów miejskich jest również głos przedstawi-cielki organizacji lokatorskiej. Odwołuje się ona zasadniczo do tego samego typu motywacji, kierując jednak swoje działania do konkretnych grup społecznych. Są to grupy wykluczone z życia społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem wy-kluczenia o charakterze czy przyczynach ekonomicznych. Jest to jeden z przeja-wów walki z mechanizmami neoliberalnymi i aktualnie funkcjonującą odmianą kapitalizmu. Aktywistka stawia za cel ujawnianie problemów pomijanych w de-bacie publicznej, a swoje działania na rzecz grup wykluczonych lub niedorepre-zentowanych ilustruje następującymi słowami:

Motywacje miejskich aktywistów 123

„[…] my jakby poprzez swoją działalność próbujemy też podnieść tematy, które od lat w Polsce niestety nie były poruszane. A dotyczą one między innymi różnego rodzaju wysiedleń: tego, kto wysiedla, jakie podmioty wysiedlają, sytuacji na rynku mieszkaniowym, liczby na przykład pustostanów i tego, jak to wpływa i skąd to się bierze. Przestrzeń miejska jest dla nas szeregiem naczyń połączonych, a ta wiedza wynikająca z odmiennego doświadczenia mieszkańców pozwala nam na cały proces ciągłego definiowania tej sytuacji, w której jesteśmy z perspektywy tak naprawdę gru-py większościowej, czyli ogółu mieszkańców, którzy gdzieś na przykład są zmuszeni do tego, żeby ponosić negatywne konsekwencje braku jakichś regulacji czy odpo-wiedniej polityki mieszkaniowej, która by chroniła ich interesy i umożliwiała w ogóle je prezentować na przykład podczas, nie wiem, programów rewitalizacyjnych, tak?

[…] Tak że my poprzez swoje działanie zasadniczo uwidaczniamy konflikty miejskie i właśnie współpracujemy z grupami nisko uposażonymi”. [RM06]

Motywacja aksjologiczna może występować u uczestników ruchów miejskich zaliczanych zarówno do frakcji mieszczańskiej, jak i socjalnej. W przypadku tych drugich, zorientowanych na walkę z wykluczeniem i wsparcie mieszkańców z naj-bardziej potrzebujących grup społecznych, jest jedną z głównych przyczyn zaan-gażowania w sprawy miejskie.

Motywacja mająca na celu realizację wizji

Kolejnym, zauważonym u  pięciu badanych, typem była motywacja mająca na celu realizację wizji. Jest ona charakterystyczna dla osób posiadających konkretne pomysły i  szukających możliwości ich realizacji. Dla części badanych pierwsze przedsięwzięcia o charakterze miejskim wiązały się z dążeniem do realizacji kon-kretnego pomysłu. W ten sposób powstawały całe grupy formalne i nieformalne zogniskowane wokół projektów: budowy nowej linii tramwajowej, wygospoda-rowania nowego parku, rewitalizacji zdegradowanych dzielnic, zmian w  zago-spodarowaniu przestrzeni publicznych. Jednym z przykładów takiego przebiegu wydarzeń może być zawiązanie organizacji dążącej do stworzenia nowego placu miejskiego, co w kilku słowach wspominał jeden z badanych zapytany o początki swojej aktywności miejskiej:

„No i założyliśmy Towarzystwo Ulicy Lipowej z myślą, żeby w Białymstoku po-wstał rynek, znaczy ten plac. Bo w Białymstoku nigdy nie było placu miejskiego”.

[RM08]

Wśród badanych ujawniła się również osoba, w przypadku której zaangażo-wanie w prace ruchów miejskich wynikało w dość przypadkowy sposób ze starań o innym charakterze. Była to osoba związana bezpośrednio z kwestiami kultury, poszukująca lokalizacji dla niezależnej instytucji teatralnej. Szersza działalność na rzecz miasta wynikała tak naprawdę z problemów w kontakcie z urzędnikami i władzami lokalnymi. W ten sposób wizja o charakterze ściśle sektorowym i nie-koniecznie wiązana z działalnością typowo miejską przekształciła się w szersze zaangażowanie w ramach ruchów:

124 Motywacje i postawy uczestników ruchów miejskich

„Ale to, co tak naprawdę motywowało, to to, że już po kilku latach po szkole i w trakcie studiów, ja wiedziałem, że chcę robić teatr niezależny i po prostu po-szukiwałem miejsca na ten teatr niezależny […] więc w zasadzie szukałem miejsca, w którym mógłbym to robić”. [RM 11]

Motywacja mająca na celu realizację wizji może mieć dwojaki wpływ na funk-cjonowanie ruchów miejskich i werbowanie dla nich nowych uczestników. Sam fakt włączania się nowych osób, dążących do zrealizowania konkretnych zamie-rzeń, nie podlega dyskusji. Różnie może natomiast wyglądać ich przyszła aktyw-ność. Część osób może zaprzestać działań w świetle sukcesu lub porażki danej wizji. Ich dalsze zaangażowanie wydaje się uzależnione od wystąpienia dodatko-wych typów motywacji lub wykreowania nowego pomysłu. Omawiany typ sprzy-ja również powstawaniu organizacji i grup tymczasowych, efemerycznych, zawią-zywanych ad hoc w celu realizacji jednego, konkretnego celu.

Motywacja związana ze sprawowaniem władzy

Również u  pięciu osób zaobserwowano chęć sprawowania władzy jako powód zaangażowania w działalność ruchów. Wśród badanych można dostrzec dwa po-dejścia do tego rodzaju motywacji. Część dąży do wywierania jak największego

Również u  pięciu osób zaobserwowano chęć sprawowania władzy jako powód zaangażowania w działalność ruchów. Wśród badanych można dostrzec dwa po-dejścia do tego rodzaju motywacji. Część dąży do wywierania jak największego