Poziom ogólnokrajowy

W przypadku współcześnie działających w Polsce ruchów miejskich za podmiot koordynujący aktywizm na poziomie ogólnokrajowym uważa się Związek Sto-warzyszeń Kongres Ruchów Miejskich (Kowalewski 2013). Sieć jest budowana wokół dedykowanej ku temu organizacji. Jej zadaniem jest formułowanie wspól-nych celów, koordynowanie działań, dążenie do wypracowywania wspólwspól-nych sta-nowisk, wymiana doświadczeń, organizacja wydarzeń (Kowalewski 2013; Mer-gler i in. 2013; Erbel 2014; Pluciński 2017). Początki ogólnopolskiej współpracy ruchów miejskich sięgają czerwca 2011 roku, kiedy to w  Poznaniu zorganizo-wano pierwszy Kongres Ruchów Miejskich. Celem spotkania przedstawicieli 48 organizacji działających w sferze polityki miejskiej było powołanie sieci

i zaini-Dwubiegunowość struktur organizacyjnych polskich ruchów miejskich 73

cjowanie prac nad dalszą strategią działań (Erbel 2014). Produktem pierwszego kongresu były swego rodzaju manifesty ideologiczne w postaci: 9 tez miejskich (symbolicznie przybitych do drzwi ratuszów w 9 miastach i przekazane lokalnym władzom) oraz apel o solidarność miast (Erbel 2014; Pluciński 2014a; Sowada, Kotus 2015). Następne edycje kongresu organizowano w  latach: 2012 (Łódź), 2013 (Białystok), 2015 (Gorzów Wielkopolski) i 2017 (na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim). Kolejne wydarzenia niosły ze sobą nowe, wspólnie wypracowane dokumenty: Manifest Ministerstwa Miast i Uwagi II KRM do założeń „Krajowej Polityki Miejskiej” (2012) czy zaktualizowane i rozszerzone względem pierwo-wzoru Tezy Miejskie (2015). Nowym etapem współpracy było sformalizowanie sieci i  powołanie do życia Związku Stowarzyszeń Kongres Ruchów Miejskich w kwietniu 2017 roku.

Dodatkowe informacje na temat formalizacji KRM zebrałem w toku wywia-dów pogłębionych. Rozmówcy poruszali praktycznie wszystkie kwestie związa-ne z kongresem. Na początek warto odnieść się do okoliczności założenia KRM.

Zgodnie z uzyskanymi wynikami badań jest ono de facto traktowane jako slizowanie działającej już od kilku lat sieci społecznej. Jako przyczynę owej forma-lizacji wskazano potrzebę uzyskania silnej, ogólnokrajowej reprezentacji dającej słyszalny i szanowany głos w dyskusji z władzami szczebla ponadlokalnego:

„[…] stowarzyszenie jest jednym z  współtwórców Kongresu Ruchów Miej-skich, który ma złączyć i stworzyć ideę wspólnej siły, która będzie mogła łatwiej dotrzeć na wyższe szczeble i  przekazać, jakie są możliwości i  szanse działania”.

[RM01]

Interesujący i w pewnym sensie wyłamujący się z głównego nurtu jest głos krytyki wobec samej idei tworzenia KRM. Jest on pierwszym symptomem tego, że w środowisku nie istnieje pełna zgoda co do ścieżki obranej przez większość aktywistów, a polegającej na tworzeniu dużej struktury formalnej:

„Nazwa ruchy miejskie to jest ukuta zupełnie niepotrzebnie próba wtłoczenia w ramy czegoś, co z założenia ram nie powinno mieć”. [RM08]

Pozostali rozmówcy zgadzali się jednak co do konieczności koordynowania współpracy i  tworzenia jednolitej reprezentacji dla ruchów miejskich. Ich zda-niem jest ona niezbędna dla osiągnięcia głównych celów KRM, które wymagają ogólnopolskiej współpracy na rzecz określonych rozwiązań miejskich. Silna re-prezentacja ma zdaniem badanych umożliwić lobbing na poziomie centralnym:

„[…] podstawowa idea Kongresu to jest lobbowanie w sprawach miejskich na szczeblu centralnym, bo on skupia organizacje lokalne”. [RM04]

Najważniejszym źródłem informacji o strukturze organizacyjnej KRM jest jego statut, który we wstępnych zapisach odnosi się do przyjęcia formy związku sto-warzyszeń i lokalizacji jego siedziby w Poznaniu. Z perspektywy dalszych badań

74 Profil instytucjonalno-strukturalny polskich ruchów miejskich

istotne są zapisy związane z  celami podejmowanej działalności, które poddaję analizie w dalszych rozdziałach pracy. Zapisy dotyczące struktury organizacyjnej otwiera rozdział poświęcony członkom związku oraz ich prawom i obowiązkom.

Statut określa cztery kategorie członków:

1. członek zwyczajny – może nim być organizacja społeczna, która oficjalnie potwierdza swoją akceptację dla 15 Tez Miejskich, stanowiących fundament działalności KRM, oraz uzyska rekomendację trzech członków zwyczajnych Kongresu, w tym co najmniej jednego członka-założyciela, zobowiąże się do przestrzegania statutu i zostanie przyjęta uchwałą zarządu;

2. członek wspierający – może nim być każda, również zagraniczna, osoba fi-zyczna i prawna albo jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która zaakceptuje zapisy statutu i 15 Tez Miejskich oraz zadeklaruje pomoc merytoryczną, rzeczową, finansową lub inną dla kongresu;

3. członek honorowy – może nim zostać każda, również zagraniczna, osoba fi-zyczna i prawna, która szczególnie zasłużyła się dla kongresu;

4. członek uprzywilejowany – może nim zostać stowarzyszenie lub inna osoba prawna, która akceptuje zapisy statutu i 15 Tez Miejskich oraz jest gotowa je realizować

Już na tym etapie można zauważyć, że związek wprowadza pewnego rodza-ju hierarchię, kształtowaną poprzez status nadawany jego członkom. Dotyczy to szczególnie statusu członka uprzywilejowanego, przyznawanego na wniosek za-interesowanej organizacji przez walne zebranie. Jego nadanie wiąże się z rozsze-rzonymi uprawnieniami w zakresie uczestnictwa we władzach kongresu w drodze wskazania przedstawiciela do zarządu oraz komisji rewizyjnej. Członek zwyczaj-ny ma jedynie prawo zgłaszania kandydatów, natomiast członkom wspierającym i honorowym przysługuje uczestnictwo z głosem doradczym w walnym zebraniu.

Prawo wyborcze, zarówno bierne, jak i czynne, przysługuje wyłącznie członkom zwyczajnym i  uprzywilejowanym. Pozostałe uprawnienia nie są zróżnicowane w zależności od typu członkostwa (por. tab. 5).

Istotna jest również procedura przyjmowania nowych członków, która wiąże się ze swego rodzaju mechanizmem zabezpieczającym w postaci wymogu uzy-skania przez kandydata rekomendacji przynajmniej trzech członków zwyczaj-nych. Zapis ten umożliwia kontrolowany rozwój związku i w praktyce uzależnia przyjęcie w poczet członków od nawiązania wcześniejszych kontaktów niefor-malnych. Może to jednak stanowić barierę rozwojową i  spowalniać ekspansję przestrzenną na obszary dotychczas pozbawione przedstawicielstwa w ramach związku. Problem ten podniósł jeden z badanych w ramach przeprowadzanych wywiadów pogłębionych:

„[…] ja to nie wiem który to południk jest co przechodzi przez Kraków, na za-chód od tego południka to jest prawie cały Kongres Ruchów Miejskich, a na wsza-chód oprócz Warszawy to nie było nic. (…)I teraz jest taki problem, że jak się zgłosił ktoś pomiędzy Lublinem, a Rzeszowem, na przykład z Zamościa, no to my wymagamy rekomendacji. To kto ma rekomendować taką organizację, jak my tam nikogo nie mamy? Kto ich zna?”. [RM04]

Dwubiegunowość struktur organizacyjnych polskich ruchów miejskich 75

Zróżnicowania w zakresie obowiązków są związane raczej wyłącznie z samym charakterem poszczególnych rodzajów członkostwa i nie wpływają na rolę po-szczególnych organizacji (por. tab. 6). Członkowie honorowi, przyjmowani do związku w  celu wyróżnienia określonych zasług, są zwolnieni z  wypełniania obowiązków. Członkowie wspierający mają obowiązek realizować cele statutowe

„w  dostępny im sposób”, co wskazuje na możliwość ograniczonego zaangażo-wania, w porównaniu do członków zwyczajnych i uprzywilejowanych. Podobnie ma się sytuacja w przypadku materialnego wspierania działalności kongresu, gdy członkowie wspierający są zwolnieni z  opłacania składek, a  zobligowani jedy-nie do wywiązywania się z deklarowanej wcześjedy-niej pomocy. Obowiązki członków zwyczajnych i uprzywilejowanych nie różnią się natomiast w żadnym punkcie.

Kluczowy dla rozpoznania struktury kongresu jest rozdział poświęcony jego władzom, które oddane są w ręce czterech podstawowych organów:

1. walnego zebrania;

2. zarządu;

3. rady kongresu;

4. komisji rewizyjnej.

Walne zebranie gromadzi wszystkie kategorie członków z możliwością zapro-szenia dodatkowych gości. Członkowie zwyczajni i  uprzywilejowani dysponują głosem stanowiącym, natomiast pozostali uczestnicy zebrania – jedynie gło-sem doradczym. Walne zebranie ma charakter organu uchwałodawczego, któ-ry przyjmuje sprawozdania zarządu, a na wniosek komisji rewizyjnej przyznaje mu absolutorium z wykonania budżetu. Zebranie rozpatruje również odwołania od uchwał zarządu, nadaje tytuł członka honorowego i jest domyślnym ciałem kompetentnym w sprawach, których nie zastrzeżono dla innych organów. Warto Tabela 5. Uprawnienia członków Kongresu Ruchów Miejskich

Uprawnienia Prawo wyborcze Czynne i bierne

prawo wybor-cze do władz kongresu

Brak Brak Czynne i bierne

prawo

Prawo uczestnictwa w spotkaniach, imprezach i innych działaniach wynikających z realizacji celów statutowych kongresu

Relacje

z wła-dzami kongresu Prawo zgłaszania opinii, wniosków i postulatów do władz kongresu Uczestnictwo Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statutu Związku Stowarzyszeń Kongres Ruchów Miejskich.

76 Profil instytucjonalno-strukturalny polskich ruchów miejskich

nadmienić, że w  KRM każda organizacja jest reprezentowana przez pisemnie upoważnioną osobę fizyczną, a jedna osoba może reprezentować tylko i wyłącz-nie jednego członka.

Zarząd KRM liczy od trzech do dziewięciu członków i jest wybierany przez walne zebranie spośród uprawnionych członków na dwuletnią kadencję. Organ ten składa się z prezesa, dwóch wiceprezesów oraz członków zarządu. Jego kom-petencje mają charakter wykonawczy, związany z kierowaniem bieżącą działal-nością, wykonywaniem budżetu, reprezentowaniem kongresu na zewnątrz czy też przyjmowaniem nowych członków. Podczas wywiadów pogłębionych jeden z rozmówców podkreślił, że członkowie KRM przykładają dużą wagę do możliwie reprezentatywnego i zróżnicowanego składu zarządu:

„[…] jest zarząd siedmioosobowy i taki reprezentatywny, czyli cztery kobiety, trzech facetów, jedno miasto małe, jedno średnie, duże z różnych stron – wschód, zachód, północ, południe, raczej młodsi niż starsi”. [RM04]

Statut zakłada również powołanie biura kongresu, obsługującego działalność związku w zakresie jego siedziby, informacji, komunikacji, spraw organizacyjnych i  finansowych, funkcjonowania zarządu oraz innych potrzeb. Powołanie biura Tabela 6. Obowiązki członków Związku Stowarzyszeń Kongres Ruchów Miejskich

Obowiązki członka

Typ członkostwa Członek zwyczajny Członek

wspierający Członek Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statutu Związku Stowarzyszeń Kongres Ruchów Miejskich.

Dwubiegunowość struktur organizacyjnych polskich ruchów miejskich 77

uzależnione zostało od uzyskania przez KRM przynajmniej dziesięciu członków.

Warunek ten był spełniony w momencie zakończenia badań.

Nieuregulowana pozostaje kwestia funkcjonowania rady kongresu, pozosta-wiając decydowanie o jej charakterze walnemu zebraniu. Ostatnim organem jest komisja rewizyjna złożona z trzech osób, w tym przewodniczącego, wybierana przez walne zebranie na dwuletnią kadencję. Ma ona charakter nadzorczy i pro-wadzi kontrolę między innymi w zakresie: wykonania budżetu, zgodności podej-mowanych działań z zapisami statutu oraz innych spraw stanowiących przedmiot działalności KRM.

Istotne z punktu widzenia funkcjonowania badanych struktur są również formy i kanały codziennej wymiany informacji. Nie są one szeroko opisywane w statucie, dlatego zostały zidentyfikowane w toku wywiadów pogłębionych z przedstawicie-lami ruchów miejskich. Zgodnie z uzyskanymi danymi podejmowanie oficjalnych decyzji przez organy związku poprzedzone jest możliwie szeroką debatą z udzia-łem wszystkich zainteresowanych stron. Mechanizmy kontaktu i podejmowania decyzji zdradzają silne przywiązanie do zasad oddolnej demokracji i nacisk na po-szukiwania konsensusu. W  świetle znacznego rozproszenia przestrzennego ru-chów miejskich kluczowe dla deliberacyjnego charakteru podejmowania decyzji okazały się kanały komunikacji oparte na nowych technologiach. Podstawowym narzędziem jest Internet, a konkretnie dedykowana grupa na portalu Facebook:

„[…] kontaktujemy się przez grupę dyskusyjną na Facebooku. Są w niej przed-stawiciele wszystkich tych organizacji, które weszły do KRMu i kilka osób, takich wolnych strzelców, którzy pracowali przy organizacji, ale nie są zrzeszeni”. [RM12]

Badani odnosili się również do różnych aspektów komunikacji ze światem polityki oraz współpracy z innymi rodzajami organizacji. Przy okazji owej współ-pracy często dochodzi do nieformalnych kontaktów pomiędzy członkami KRM.

Zdaniem uczestników badania dotychczasowa współpraca KRM z otoczeniem ze-wnętrznym najczęściej jest związana z uczestnictwem w różnego rodzaju impre-zach branżowych: konferencjach, forach, kongresach:

„No teraz ze Związkiem Miast Polskich rozmawiamy, na Kongresie Kobiet się pojawiamy. Tu było zaproszenie z ministerstwa rozwoju na to DiverCity³, forum miast we Wrocławiu […] I wszędzie ktoś tam jest od nas w trybie roboczym. Tak, że jesteśmy otwarci”. [RM04]