ziB w niemczech oraz realizowanych przez niemieckie firmy poza granicami kraju
Niemiecki handel zagraniczny po 2007 r.
1.
niemcy w 2008 r straciły miano największego eksportera świata na rzecz Chin, a w 2010 r pozycję drugą na rzecz Stanów zjednoczonych3 Wyraźnie zmniejszył się także ich udział w handlu światowym (w 1991 r wynosił on 11,5 %, w 2011 r – 8,1%, a w 2012 r – 7,7 %) mimo wzrostu obrotów handlowych z 1775,3 mld euro w 2007 r do 2151,16 mld euro w 2012 r 4 eksport ma znaczący wpływ na wielkość pkB, o czym świadczy fakt, że około 20 % powstaje dzięki proeksportowej orientacji gospodarki niemieckiej nadwyżka handlowa rfn w 2011 r wyniosła 5,7 % w sto‑
sunku do pkB i ma pozytywny wpływ na kształtowanie się nadwyżki w bilansie płatniczym kraju (6,3 % w stosunku do pkB w 2012 r ) udział handlu (eksportu i importu) w pkB utrzymuje się na wysokim poziomie (71% w 2010 r ), znacznie wyższym od średniej światowej na coraz wyższym poziomie kształtuje się zarówno stopa eksportu5 – 41,5 %, jak i wskaźnik uzależnienia od importu – 34,4 % (2012 r ) Blisko co drugie zarobione euro pochodzi spoza granic niemiec, a co czwarte miej‑
sce pracy jest uzależnione od eksportu, natomiast w przemyśle już co drugie niemcy pozostają zależne przede wszystkim od dostaw surowców energetycznych
Spadkowi tempa światowego wzrostu gospodarczego po 2007 r (w 2008 r o 2,5 %, a w 2009 r o 3,4 %) towarzyszył także spadek zarówno światowego eksportu, jak i importu znaczne spowolnienie obrotów handlowych po 2010 r (wykres 1) należy wiązać z utrzymującym się na niskim poziomie tempem wzrostu pkB czy nawet jego spadkiem oraz problemami wynikającymi z zadłużenia budżetów publicznych najbardziej rozwiniętych państw świata (i to pomimo uruchamianych państwowych programów pomocowych wspierających rozwój gospodarczy)
3 mają jednak szansę na jej odzyskanie
4 dane uwzględniają tylko eksport i import towarowy por WtO i Bundesministerium für Wirtschaft und technologie, Fakten zum deutschen Außenhandel 2012, Berlin 2013, s 1
5 Stopa eksportu to stosunek eksportu do produktu krajowego brutto (pkB) wyrażony w procentach;
wskaźnik uzależnienia od importu (Importquote) to relacja importu do pkB pomnożona przez 100, www destatis de/de/zahlenfakten/gesamtwirtschaftumwelt/Aussenhandel/handelspartner/handelspartner, 10 09 2013 r
-15 -10 -5 0 5 10 15
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*
Wykres 1. Zmiany w światowym handlu w latach 2000–2013 (w % w cenach stałych)
Źródło: deutschen industrie‑ und handelskammertages, AHK‑Weltkonjunkturbericht 2012–2013, s 4
W latach 2000–2012 eksport niemiec wzrósł o 77 % i towarzyszył temu wzrost importu o 68 % dodatnie saldo wymiany handlowej zwiększyło się aż o 167 % Warto jednak zauważyć, że począwszy od 2007 r widoczny jest wpływ kryzysu stopniowo ogarniającego gospodarkę realną paralelnie ze spadkiem tempa wzrostu gospodarczego najważniejszych partnerów handlowych następował spadek wymiany handlowej niemiec po wyhamowaniu tempa wzrostu obrotów handlowych w 2007 i 2008 r oraz po dramatycznym spadku w 2009 r również i w następnych latach eksporterzy niemieccy nie potrafili w pełni odbudować swojej pozycji na międzyna‑
rodowym rynku (wykres 2) Jeżeli nawet wartość nominalna niemieckiego eksportu w 2012 r była wyższa niż przed kryzysem, to np eksport w 2011 r utrzymywał się na poziomie niższym o 6–12 % w porównaniu z trendem, który kształtował się przed 2009 r 6 można uznać zatem, że produkcja eksportowa była jednym z czyn‑
ników utrzymujących zatrudnienie w niemczech na relatywnie wysokim poziomie i przyczyniła się do wzrostu realnych dochodów Jest to sytuacja, która nie wystę‑
puje w zdecydowanej większości państw unii europejskiej należy zaznaczyć, że te pozytywne zjawiska wpływają także na utrzymywanie się potrójnego AAA ratingu niemiec, który spośród państw unijnych mają jeszcze tylko holandia, luksemburg, Austria, Szwecja i finlandia i dania7
6 por Statistisches Bundesamt, Export, Import, Globalisierung, Deutscher Außenhandel, Wiesbaden 2011, s 7
-15 -10 -5 0 5 10 15 20
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013*
Eksport Import
Wykres 2. Zmiany w eksporcie i imporcie Niemiec w latach 2000–2013* (w %)
Źródło: por wykres 1
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1991 2000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Eksport Niemiec do państw trzecich Eksport Niemiec do krajów UE
Wykres 3. Geograficzna struktura eksportu Niemiec w latach 1991–2012
Źródło: Obliczono na podstawie danych deutsche Bundesbank, Zahlungsbilanz nach Regionen. Statistische Sonderveröffentlichung 11, różne roczniki
Analiza geograficznych powiązań handlowych niemiec w latach 2008–2013 pozwala na stwierdzenie, że mamy do czynienia z dominacją państw europejskich, w tym przede wszystkim członków unii europejskiej, a de facto strefy euro Jednak należy zauważyć, że ich udział ulega zmniejszeniu (wykres 3), w latach 2007–2012 o 7,6 % w eksporcie niemiec (od 64 % do 57 %) oraz o 2,4 % w imporcie (rysunki 4 i 5) Wzrost zainteresowania współpracą gospodarczą z krajami spoza unii europej‑
skiej, a zwłaszcza tymi spoza strefy euro (udział strefy euro w 2012 r ukształtował się na najniższym poziomie od zjednoczenia niemiec: w 2011 r wyniósł 39,7 %, w 2008 r – 42,8 %, a w 1991 r – 51,6 %!) tendencja ta jest skutkiem przede wszyst‑
kim dramatycznego spadku eksportu do państw unii europejskiej (np w 2012 r )
znajdujących się w kryzysie, i to nie tylko Włoch i hiszpanii, ale także Belgii oraz Austrii Warto podkreślić, że w większym stopniu przesunięcie to (odeuropeizacja) odbywa się po stronie eksportu niż importu
pozostałe
Wykres 4. Struktura geograficzna niemieckiego eksportu 2008 i 2012 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych deutsche Bundesbank, Zahlungsbilanz nach Regionen. Statistische Sonderveröffentlichung 11, Juli 2012
Wykres 5. Struktura geograficzna niemieckiego importu w 2008 i 2012 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych por wykres 4
pod wieloma względami ogólnoświatowy kryzys rynków finansowych, gospo‑
darczy, finansów publicznych i zadłużeniowy przełomu pierwszego i drugiego dziesięciolecia XXi w jest wyjątkowy, porównywalny tylko z zapaścią gospodarczą lat 30 XX w pozostawia on ślady w aktywności gospodarczej przede wszystkim najbardziej rozwiniętych państw świata – tradycyjnych odbiorców niemieckich towarów W 2012 r wśród dziesięciu największych odbiorców towarów niemieckich
znalazły się trzy państwa spoza unii europejskiej, tj uSA (87 mld euro i drugie miejsce), Chiny (67 mld euro i trzecie miejsce) i Szwajcaria (ósme miejsce) nato‑
miast wśród największych eksporterów na rynek niemiecki były cztery kraje spoza unii europejskiej: Chiny (77 mld euro i drugie miejsce), uSA (49 mld euro i czwarte miejsce), rosja (siódme miejsce) i Szwajcaria (dziewiąte miejsce) ta ostatnia jest jednak członkiem europejskiego Obszaru gospodarczego
Analiza stopnia koncentracji niemieckiego eksportu wskazuje, że do 8 państw trafia ponad 50 % eksportu, a 75 % na rynek 17 państw8 po raz pierwszy przebieg kryzysu pozwolił na oszacowanie ryzyka nadmiernej koncentracji długofalowo tak wysoka koncentracja niemieckiego eksportu wydaje się nie do utrzymania Stąd też wynika poszukiwanie i lokowanie dostaw na nowych rynkach oraz znacząca pomoc federacji i władz krajów federalnych w ich pozyskaniu
niepokojąca wydaje się również struktura towarowa niemieckiego eksportu, skupiająca się na relatywnie niewielu grupach towarowych (wykres 6)
Budowa maszyn
15% Produkty przemysłu
samochodowego i pojazdów
17%
Produkty przemysłu chemicznego
14%
Produkty przemysłu elektrotechnicznego
10%
Produkty przemysłu metalurgicznego
9%
Produkty farmaceutyczne
5%
Pozostałe 30%
Wykres 6. Struktura towarowa eksportu niemieckiego w 2012 r.
Źródło: Opracowano na podstawie danych por wykres 4
niemcy mają od lat dodatnie saldo wymiany handlowej i to ze zdecydowaną większością państw9 Jednakże w latach 2008–2012 wraz ze spadkiem popytu
8 Statistisches Bundesamt, Export, Import, Globalisierung. Deutscher Außenhandel, Wiesbaden 2012, s 8
9 Spośród największych partnerów np w 2012 r ujemne saldo wymiany handlowej niemcy zanoto‑
wały (w mln euro) z norwegią – 17 724, holandią – 15 639, Chinami – 10 685, irlandią – 5356, libią – 4785,
w państwach unii europejskiej na towary niemieckie zmniejszyło się dodatnie saldo wymiany (w latach 2007–2012 wyniosło ono odpowiednio: 195,3; 178,3; 138,7;
154,9; 158,7; 188,3 mld euro) W tym samym okresie znacząco wzrosło wyraźnie dodatnie saldo odnotowane z państwami pozaeuropejskimi (wykres 7)
0 50 100 150 200
2007 2008 2009 2010 2011 2012
UE27 strefa euro z państwami pozaeuropejskimi
Wykres 7. Rozwój salda bilansu handlowego Niemiec wg regionów w latach 2007–2012
Źródło: Opracowano na podstawie danych Bundesministerium für Wirtschaft und technologie, Fakten zum deutschen Außenhandel 2012, s 6
duże zmniejszenie wymiany handlowej w początkowej fazie kryzysu każe przyjrzeć się bliżej innym wskaźnikom informującym o kondycji niemieckiego eksportu Jednym z nich jest tzw Export ‑Performance pokazujący rozwój udzia‑
łów rynkowych niemieckich towarów za granicą10 federalny urząd Statystyczny oblicza go wg formuły:
eksportt/
∑importu 25 największych partnerów handlowych Ex performance = _______________________________________
∑ importu 25 największych partnerów handlowycho
eksporto/
W 2010 r wskaźnik ten wyniósł 100, w następnych latach poprzedzających wybuch kryzysu systematycznie wzrastał do 117 (w 2007 r ), aby zmniejszyć się do 9311 w 2012 r można oczywiście rozważyć, czy to pogorszenie pozycji nie‑
Japonią – 4730, rosją – 4402, nigerią, Wietnamem, Bangladeszem, Węgrami, kazachstanem, Czechami, ze Słowacją, i innymi państwami, w tym z państwami azjatyckimi, tj z indonezją, filipinami, tajwanem, kambodżą, malezją, pakistanem, nepalem i ze Sri lanką
10 dzięki porównaniu udziałów rynkowych w określonym czasie (t) w stosunku do udziałów rynkowych w roku bazowym (0) znaczące udziały rynkowe odtwarzają relacje niemieckiego eksportu do 25 najważniejszych państw w ich ogólnym imporcie przedstawione dane nie uwzględniają dostaw energii
mieckich dostawców na rynkach zagranicznych dotyczyło wszystkich partnerów niemiec
gdy porówna się rozwój niemieckiego eksportu do najważniejszych odbiorców w latach 2008–2012, okazuje się, że jedynie eksport do Chin nie zmniejszył się w analizowanym okresie (wykres 8)
0 20 40 60 80 100 120
Francja USA Wielka
Brytania Chiny Austria Włochy
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Wykres 8. Eksport Niemiec do USA, Chin i Szwajcarii w latach 2008–2012
Źródło: Opracowano na podstawie http://de statista com/st//atistik/daten/, 23 09 2012 r