Wydaje się, że w rfn dominuje pogląd akcentujący jako przyczyny kryzysu 2008+, zwłaszcza na peryferiach europy, zawodność państwa4 uzdrowienie sytuacji oznacza zatem konieczność reformy w zakresie finansów publicznych u podstaw takiego myślenia leży zasada expansionary fiscal contraction (ożywienia przez zaciskanie) Wysiłki konsolidacyjne muszą być kontynuowane, przy czym priorytet należy przyznać działaniom prowadzącym do redukcji wydatków – są one korzyst‑
niejsze z punktu widzenia gospodarki niż podnoszenie dochodów budżetowych5 Bez względu na efekty i czas trwania polityki oszczędności nacisk na nieustanne reformy i konsolidację obowiązuje nadal, jak wynika z bilansu międzyokresowego przygotowanego przez gabinet kanclerz A merkel w maju 2013 r Wysiłki krajów południa muszą koncentrować się na uelastycznianiu głównie rynku pracy6 Według opozycji taka jednostronna karząca polityka jedynie podkupuje zaufanie do europy i grozi rosnącą niechęcią do rfn ze strony społeczeństw europy południowej
3 trudno o jeden głos, ale wydaje się, że debaty w krajach członkowskich faktycznie zmierzają w kierunku tzw dominującego stanowiska, odzwierciedlając de facto status kraju jako kredytodawcy bądź dłużnika w strefie euro debates within eurozone member states typically converge on what legal scholars call herrschende meinung („dominant opinion”), which, in turn, appears to reflect their countries’ status as creditors or debtors h h kotz, Europe’s Economic Groupthink, http://www project ‑syndicate org/commen‑
tary/germany‑s‑economic ‑groupthink‑by‑hans ‑helmut‑kotz#l5ughtfhutyJ2l4q 99, 17 06 2013 r
4 np d murswiek, Weiterentwicklung der Europäischen Währungsunion und demokratische Legiti‑
mation, „ifo Schnelldienst” 66(13), 2013, s 6–11
5 g Bertola, J driffill, h James, h ‑W Sinn, J ‑e Sturm, Á valentinyi, EEAG Report on the European Economy 2013 – Rebalancing Europe, CeSifo group munich, munich 2013, s 1–116
6 Zwischenbilanz zum Wachstumspakt Deutschland ist mit Euro ‑Krisenstaaten unzufrieden, „Wirt‑
schaftswoche”, 12 05 2013 r
tymczasem dane Bundesbanku wskazują, że właśnie z racji zaangażowania się w pomoc temu regionowi zadłużenie brutto rfn wyniosło prawie 82 % pkB (przy dozwolonych 60 %)7
kwestie środków przekazywanych w pakietach ratunkowych, gwarancjach czy kredytach rozumianych jako kosztach ponoszonych przez niemcy odbijają się szero‑
kim echem w publicznym dyskursie Jest jednak jeszcze jeden, rzadko obecny w dys‑
kusji głównego nurtu wątek negatywnego wpływu kryzysu na gospodarkę rfn podnosi go h ‑W Sinn, według którego, abstrahując od bieżących kosztów (głównie ratowania krajów południa oraz ewentualnych strat w postaci poręczeń – Haftung‑
spegel wycenianych na około 688 mld euro), kryzys odwraca uwagę od faktycznych wyzwań takich jak demografia, imigracja czy energetyka, stojących przed rfn w dłuższej perspektywie, usypiając czujność i potrzebę działań8
niemcy, zmęczone pomocą dla południa (bail‑out fatigue), zyskały także nowy argument przeciw dalszym akcjom ratunkowym w postaci raportu europejskiego Banku Centralnego (eBC) na temat zamożności obywateli Wynika z niego, że sta‑
tystyczny niemiec jest uboższy od Cypryjczyka, hiszpana czy Włocha raport stał się przyczynkiem do dyskusji na temat ratowania państw przez własnych obywateli9 ekonomiści niemieccy mówią wręcz o konieczności wykorzystania tego potencjału majątku zgromadzonego w rzekomo biednych krajach pigS jako formie samopomocy10 Choć w niektórych kręgach zaczyna się podkreślać postępy, jakie kraje południa poczyniły w ramach konsolidacji fiskalnej i poprawy konku‑
rencyjności11, o rosnącym zmęczeniu pomaganiem innym i rozczarowaniu tempem zmian może świadczyć powstanie ruchu antyeuropejskiego – partii Alternative für deutschland
zdecydowana większość niemieckich środowisk ekonomicznych lansuje dys‑
cyplinę fiskalną jako dalszą drogę integracji w strefie euro, kontrastując ją z pod‑
noszoną często ideą uwspólnotowienia długów12 uznaje, że szoki asymetryczne,
7 Stan ten pomimo wygenerowanych w ramach systemu ubezpieczeń społecznych i gmin nadwyżek budżetowych odzwierciedla środki przeznaczone w celu dokapitalizowania europejskiego mechanizmu Stabilizacyjnego (eSm) oraz pakiety przekazywane poprzez efSf
8 h ‑W Sinn, Verspielt nicht eure Zukunft, „redline verlag” 2013
9 między innymi diW Berlin, zeW mannheim (l feld) S vetter, Chart in focus – Rich citizens, poor country?, http://www dbresearch com/servlet/reweb2 reWeB?addmenu=false&document=prO‑
d0000000000312266&rdShowArchiveddocus=true&rwdspl=2&rwnode=dBr_internet_enprO‑
d$nAvigAtiOn&rwobj=redisplay Start class&rwsite=dBr_internet_en‑prOd, 7 05 2013 r
10 Schuldenländer brauchen mehr Selbsthilfe, herbert Walter – w latach 2003–2009 kierował dresdner Bank
11 institut der deutschen Wirtschaft (iW), Jürgen matthes
12 O hishow, Euroraumkrise: Haushaltsdisziplin statt Transferunion, SWp, http://www swp‑ber‑
lin org/de/publikationen/kurz ‑gesagt/euroraumkrise ‑haushaltsdisziplin ‑statt‑transferunion html,
przywoływane tak często przez zwolenników unii transferowej jako uzasadnienie dla solidarnej pomocy między krajami, są powodowane (jak sama nazwa wska‑
zuje) pewną asymetrią, aberracją, tj błędną polityką stosowaną w konkretnych krajach, rodzącą negatywne konsekwencje należy zatem zająć się praprzyczynami tych szoków dotykających niektóre państwa, a zatem nadmiernymi wydatkami budżetowymi, przeregulowanymi rynkami czy brakiem konkurencyjności krajom południa rzadziej borykającym się z kryzysem proponowane są odmienne recepty13 zakładające, że polityka cięć i konsolidacja fiskalna lansowane przez Berlin tylko pogarszają sytuację peryferii dlatego konieczne są bodźce prowzrostowe, więcej elastyczności i działania zaradcze po stronie niemiec w celu symetrycznego roz‑
wiązywania narosłych nierównowag (wydatki infrastrukturalne, stymulowanie konsumpcji, między innymi poprzez wprowadzenie płacy minimalnej)
potrzeba zdecydowanej i radykalnej konsolidacji fiskalnej w państwach pigS w oczach niemieckich ekonomistów odzwierciedla jedynie konieczność korekty przeszłych nierównowag, nadużyć i niegospodarności rozpasanego sektora publicz‑
nego14 Jednocześnie zamiast pobudzania gospodarki nowymi pakietami należy uporać się z problemami nepotyzmu i korupcji, które trawią tamtejsze kraje dlatego same wzmianki o łagodzeniu warunków polityki oszczędności15 płynące od unij‑
nych oficjeli16 napotykają na silny opór środowisk niemieckich, zaniepokojonych ryzykiem odejścia od ustalonej ścieżki konsolidacyjnej17 W opinii niemieckich ekonomistów18 i polityków takie przeformułowanie stanowiska grozi powrotem do kumulowania długów i utrzymaniem przez wiele lat wysokiego bezrobocia19 Bar‑
dziej dyskrecjonalne, uwzględniające kontekst podejście w procedurze nadmiernego deficytu20 spotyka się z dużym sceptycyzmem ze strony niemieckich ekonomistów nie tylko są oni zdania, że oszczędności i konsolidacja finansów publicznych mogą być jedyną odpowiedzią na kryzys w krajach europy południowej, ale kwestio‑
13 instytut für makroökonomie, wypowiedzi dyrektora prof g horna
14 f fichtner, deutsche institut für Wirtschaftsforschung (diW)
15 W obliczu pewnego braku skuteczności wdrażanych reform pojawiły się propozycje zakładające możliwość wydłużania terminów redukcji deficytu do dopuszczalnego poziomu lub/i nowego zaszere‑
gowania wydatków prorozwojowych, np na inwestycje infrastrukturalne, a więc akcentowania deficytu strukturalnego
16 między innymi J Baross, m Schultz – mfW przyznają, że symulacje dotyczące wpływu oszczęd‑
ności na realną gospodarkę były błędne, natomiast przedstawiciele ke twierdzą, że choć polityka ta jest słuszna w założeniach, w praktyce osiągnęła limit i czas zrewidować to podejście
17 Kryzys gospodarczy: Cięcia nie pomagają Unii w wyjściu z kryzysu, „forsal”, 24 04 2013 r
18 między innymi zeW mannheim – l feld, rheinisch ‑Westfälische institut für Wirtschaftsforschung – Ch Schmidt
19 Abkehr vom Sparkurs: Ohne Wachstumsperspektive fährt diese Politik vor die Wand, „Wirtschaft‑
swoche”, 24 04 2013 r
20 Commission’s growth ‑friendly consolidation: A difficult balancing act, dB research note, 6 05 2013 r
nują prowadzenie takiej polityki, odwołując się do rosnących statystyk deficytu publicznego21 nawiązując z kolei do fundamentów modelu zagregowanego popytu i podaży (AS‑Ad), podkreślają, że utrzymująca się w tych państwach inflacja jest niekompatybilna ze spadkiem zagregowanego popytu (przesunięcie Ad w lewo, co wielu argumentuje, wskazując na spiralę deflacyjno ‑recesyjną i podając jako przykład negatywnych skutków cięć) należy ją łączyć raczej ze spadkiem globalnej podaży (ruch w lewo krzywej AS), wynikającym z ogólnego chaosu gospodarczego i braku zaufania
Według diagnozy iWh z halle, jednej z najbardziej obiektywnych i jak się wydaje kompleksowych analiz, kryzys trawiący strefę euro, będący połączeniem kryzysu zaufania i zadłużenia, spowodowała wadliwa integracja głównie rynków finansowych, prowadząca do nieoptymalnej alokacji kapitału przy braku odpo‑
wiednich antykryzysowych narzędzi w warunkach nieprzestrzegania istniejących regulacji Wyrazem tego są narosłe nierównowagi22 za obecną sytuację odpowiada zatem cały splot czynników zdaniem O holtemöllera, t knedlika i A lindnera w sytuacji, w której wykluczona była pomoc w formie unijnych transferów wyrów‑
nujących, w warunkach braku mechanizmów uporządkowanej likwidacji banków, kiedy wspólna waluta czyni dewaluację niemożliwą, jedynym rozwiązaniem stało się odwołanie do bolesnych działań konsolidacyjnych i reform makroekonomicznych, mimo że doprowadziły one do recesji tymczasem w celu utrzymania tych krajów w strefie euro i zachowania spójności całej unii niezbędne wydaje się pobudzenie wzrostu gospodarczego politycy w warunkach presji rynków, działając doraź‑
nie, zapewnili póki co integralność strefy euro, jednak można odnieść wrażenie, że trwałe systemowe rozwiązania są niezbędne