W niemieckich środowiskach gospodarczych czy politycznych można też dostrzec swoistą ucieczkę do przodu, oznaczającą nie tylko identyfikowanie obsza‑
rów problemów i inicjowanie dyskusji na ich temat, ale także ustanawianie ambit‑
niejszych kryteriów/progów (np hamulca długu dla federacji i krajów związkowych) czy projektowanie instytucji (np der Stabilitätsrat – rada niezależnych ekspertów)64 mających być wzorem dla reszty krajów
popularny zwłaszcza po lewej stronie sceny politycznej jest pomysł karania nadużyć w sektorze finansowym i ściślejszych w nim regulacji Jednocześnie pewne kręgi kwestionują celowość takiego wychodzenia przed szereg (np wprowadzając obowiązek sporządzania testamentów przez duże instytucje finansowe i możliwość
63 dosłownie „new feature is the Common Strategic framework (CSf), a common provisions regu‑
lation that is intended to coordinate the activities of the structural and cohesion funds, thereby reaping funding synergies”
64 g B Wolff, The German implementation of the fiscal compact – towards more ambition, this testimony was presented at a hearing at the Bundestag haushaltsausschuss on 19 november 2012, www bruegel org
agresywnego ingerowania w ich restrukturyzację przez organy nadzorcze), które określa się mianem zickzackkursu i który de facto w perspektywie unijnej przełoży się na nowe różnice między krajami członkowskimi, utrudniając tym samym dal‑
szą integrację do istniejących barier dojdą bowiem nowe Wyrazem preferencji niemieckich co do ściślejszych regulacji w obszarze finansowym może być decyzja o utworzeniu Ausschuss für finanzstabilität, czyli komisji do spraw Stabilności finansowej skupiającej przedstawicieli ministerstwa finansów, Bundesbanku, federalnego urzędu nadzoru usług finansowych (Bundesanstalt für finanzdien‑
stleistungsaufsicht ‑Bafin) oraz komisji do spraw Stabilizacji rynku finansowego (Bundesanstalt für finanzmarktstabilisierung – fmSA)65 nowe ciało ukonstytu‑
owało się w marcu 2013 r , a wiodącą rolą ma pełnić w nim Bundesbank, zyskujący prawo do pozyskiwania informacji od instytucji finansowych Organ ma raz w roku przedkładać parlamentowi raport z działalności
tendencja do wyznaczania przez niemcy standardów i inicjowania debaty nad określonymi kwestiami w europie jest wyraźna świadczą o niej między innymi działania w zakresie regulacji tzw krótkiej sprzedaży – shortselling czy hft – handlu wysokiej częstotliwości66 z jednej strony takie uprzedzanie propozycji Brukseli daje szansę na przeforsowanie własnych inicjatyw projektów (jako pewnych wzorcowych, sprawdzonych rozwiązań), z drugiej jednak grozi izolacją i może zaszkodzić pozycji konkurencyjnej niemiec w europie (ryzyko przeregulowania)
Większość opiniotwórczych niemieckich środowisk ekonomicznych wypowiada się przeciwko prowadzonej przez m draghiego polityce eBC, upatrując w niej jedynie ryzyko inflacji i zmniejszania presji reform wywieranej na kraje europy południowej67 niepokój wzbudziła propozycja eBC dotycząca ewentualnego sty‑
mulowania akcji kredytowych poprzez rozwój sektora papierów sekuratyzowanych (ABS – asset ‑based securities), do tej pory obwinianego za współudział w kryzysie i traktowanego jako broń masowego rażenia rozważane jest nie tylko pobudzanie takiego „pakowania” papierów dłużnych przez banki, ale nawet ich bezpośredni
65 dApd, Ausschuss für Finanzstabilität konstituiert sich, 17 03 2013 r
66 “Liikanen ‑light” proposal exemplifies role of financial regulation in election campaign, „ger‑
man policy Watch”, http://www dbresearch com/servlet/reweb2 reWeB?addmenu=false&documen‑
t=prOd0000000000 301279&rdShowArchiveddocus=true&rwnode=dBr_internet_enprO‑
d$COntACt_engl&rwobj=redisplay Start class&rwsite=dBr_internet_en‑prOd, 7 02 2013 r
67 h ‑W Sinn: Verantwortung der Staaten und Notenbanken in der Eurokrise, gutachten im Auftrag des Bundesverfassungsgerichts, zweiter Senat, Sitzung 11 und 12, Juni 2013 por opinie t polleita, pre‑
zydenta ludvig von mises institut deutschland wskazujące ryzyko inflacji jako główny efekt uboczny zapowiedzianego przez m draghiego programu Omt, Nebenwirkungen der Rettungspolitik, Mario Draghis
zakup od małych i średnich firm, czyli ich wystawców68 Byłoby to przełamanie kolejnego tabu69 wynikającego z rosnącego poczucia bezsilności i nieefektywności stosowanych narzędzi (niskiej stopy procentowej) tymczasem w dominującej jak się wydaje opinii niemieckich środowisk ekonomicznych trudności finansowe firm z południa europy (wyższe ryzyko kredytowe, a zatem i koszty pozyskania środków) wynikają z czynników o charakterze narodowym (nie ogólnoeuropejskim), są więc specyficzne dla danej gospodarki70 program ABS rozważany przez eBC, polega‑
jący w uproszczeniu na tworzeniu instrumentów na bazie kredytów udzielonych małym i średnim przedsiębiorstwom (mSp), które byłyby akceptowane jako zastaw w eBC, skutkowałby jedynie wzrostem pokusy nadużyć (moral hazard) Sytuacja w pierwszej kolejności wymaga uzdrowienia tamtejszego systemu bankowego Warto poszukiwać innych rozwiązań, np wsparcia ze środków europejskiego Banku inwestycyjnego (eBi), rozwoju venture capital czy systemu gwarancji wzajemnych (Mutual Guarantee Institutions – mgi) poprawiającego reputację i wiarygodność pożyczających, przez co redukującego koszty finansowania
Obawy o legalność działania eBC były między innymi powodem skargi skie‑
rowanej do trybunału konstytucyjnego w karlsruhe71 dotyczyła ona pomocy banku we frankfurcie w formie programów Emergency Liquidity Assistance (elA), Outrtight Money Transactions (Omt) i Securities Market Programme (Smp), uznawanych przez część środowisk niemieckich za niezgodne z mandatem eBC72 Spór ogniskuje się wokół postrzegania tej aktywności w kategoriach niezbędnego korygowania zablokowanych kanałów transmisji polityki monetarnej (zwolen‑
nicy) czy raczej angażowania się w politykę fiskalną ignorującego fundamenty makroekonomiczne73 przypuszcza się, że wydany na jesieni werdykt odzwierciedli wspomnianą już postawę warunkowości, tj „pomoc tak, ale pod pewnymi warun‑
kami” nierealne zatem okaże się to, na co liczy część niemieckich ortodoksyjnych
68 dosłownie „die Banken könnten die kreditforderungen gegenüber mittelständischen firmen in ABS bündeln und an internationale investoren verkaufen und sollte auch das nicht funktionieren, dann könnte die ezB auch selbst als direkter käufer auftreten”, w: EZB erwägt neuen Wertpapier ‑Kauf,
„Wirtschaftswoche”, 8 05 2013 r W lipcu zadecydowano o wprowadzeniu pewnych ułatwień w tym zakresie, de facto sankcjonując mniej wymagające traktowanie zabezpieczeń przedkładanych przez banki z krajów południa europy
69 dosłownie „Sollte die ezB tatsächlich Schuldtitel von kleinen und mittelständischen firmen direkt aufkaufen, wäre das ein neuer tabubruch in der europäischen geldpolitik” ibidem
70 A Belke, Finance Access of SMEs: What Role for the ECB?, „ruhr economic papers”, no 430
71 Choć to dominujący w środowisku głos, część ekonomistów popiera jednak politykę eBC pod wodzą m draghi – m fratzchser, prezydent diW Berlin; michael hüther, dyrektor iW koeln Więcej na temat inicjatywy obrony działań eBC w: https://berlinoeconomicus diw de/geldpolitik/, 13 08 2013 r
72 Professoren halten EZB‑Anleiheprogramm für rechtswidrig, „Wirtschaftswoche”, 11 09 2013 r
73 Will Karlsruhe rock markets again?, Carst Brzeski blog, http://merkelnomics blogspot be/2013/06/
will ‑karlsruhe ‑rock‑markets ‑again html, 7 06 2013 r
środowisk, a mianowicie że trybunał konstytucyjny stwierdzi niezgodność z kon‑
stytucją i przekroczenie przez eBC uprawnień, tzn wejście na obszar prerogatyw Bundestagu decyzja raczej potwierdzi gorzką prawdę, że Bundesbank jest tylko jednym z szesnastu członków rady eBC, a sąd w karlsruhe nie ma uprawnień do przesądzania o legalności akcji takich jak Smp, bowiem eBC podlega jedynie trybunałowi Sprawiedliwości unii europejskiej
Spory w środowisku ekonomistów i polityków niemieckich wywołała też kwestia transparentności działania eBC, zwłaszcza postulat J Asmussena dotyczący ujaw‑
niania protokołów z posiedzeń rady i argumentowania podejmowanych decyzji74 Choć taka przejrzystość funkcjonowania banku z frankfurtu wydaje się pożądana z racji ogromnej roli przypisywanej tej instytucji w walce z kryzysem75 i wpisuje się w formułę stosowaną przez inne banki centralne, także fed, to jednak zdaniem specjalistów niesie ryzyko wywierania wpływu na członków rady „inaczej głosują‑
cych”, swoisty lobbing zwłaszcza ze strony polityków czy presję reszty środowiska tym samym podważa fundamentalną zasadę niezależności eBC poza tym pewna doza dwuznaczności czy też niejasności jest korzystna dla rynków finansowych76
przegląd prasy gospodarczej wskazuje, że w związku ze zbyt niską jak na potrzeby rfn stopą procentową eBC silne są obawy dotyczące pojawiania się bańki na rynku nieruchomości Jednak w opinii ekspertów jak długo problem ogranicza się do kilku miast, głównie metropolii, i towarzyszy mu wzrost czynszów, ryzyko faktycznego
„przegrzania” nie istnieje Bieżącej obserwacji wymaga za to sytuacja na rynku obligacji korporacyjnych, na którym może dochodzić do ryzykownych spekulacji taki rozwój zdarzeń odzwierciedla zmiany po stronie popytu (inwestorzy poszukują wyższej stopy wzrostu) i podaży – firmom brakuje funduszy na inwestycje w obliczu ograniczonej dostępności kredytowej77 nie sposób też nie wspomnieć o często podnoszonym przez środowiska niemieckie postulacie odejścia od ryczałtowego traktowania obligacji państwowych i zaprzestania oceniania ich ryzyka na poziomie zerowym głośnym echem odbiła się w mediach kwestia sprowadzenia z zagranicy niemieckich rezerw złota, które są drugimi (po amerykańskich) co do wielkości na świecie Według oficjalnych zapewnień akcja nie była wyrazem utraty zaufania do
74 Neue Transparenz ‑Offensive EZB‑Freizügigkeit mit Nebenwirkungen, „Wirtschaftswoche”, 29 07 2013 r
75 por badania Bruegla, z których wynika, że strona amerykańska w najburzliwszym okresie kryzysu najczęściej kontaktowała się właśnie z eBC jako najważniejszą – decyzyjną instytucją w europie, J pisani‑
‑ferry, Tim Geithner and Europe’s phone number, http://www bruegel org/nc/blog/detail/article/934‑
tim‑geithner‑and‑europes ‑phone‑number/, 4th november 2012
76 dosłownie „Schließlich spiele in der geldpolitik gezielte doppeldeutigkeit manchmal eine wichtige rolle” – prof universität mannheim hans ‑peter grüner
77 Corporate bond issuance in Europe Where do we stand and where are we heading?, „eu monitor”,
banków przez kraje partnerskie, ale można chyba traktować ją w pewnym stopniu jako wynik dyskusji nad nierównowagami w systemie tArget, w którym nie ma, jak to było w systemie waluty złotej, „zastawu” – faktycznego odwołania wierzy‑
telności do realnych zasobów78
h ‑W Sinn79 za główne zagrożenie (przede wszystkim dla samych niemiec) uważa nie tyle wyższą inflację, jako możliwy skutek ekspansywnej polityki mone‑
tarnej, ile całkiem realną ewentualność niespłacania długów przez emitentów, a więc sytuację, w której papiery skarbowe zakupione przez eBC w celu ratowania gospodarek południa okażą się bezwartościowe z kolei d müller80 proponuje w ramach poszukiwania dróg wychodzenia z impasu w strefie euro cyrkulację dwóch walut, a więc równoległe funkcjonowanie euro i stosowanie go głównie w relacjach zewnętrznych z innymi gospodarkami (np w stosunkach transatlantyckich czy z Chinami), oraz walut narodowych, używanych na potrzeby wewnętrzne każdego z krajów członkowskich81 Aby wydźwignąć europę z kryzysu, sugeruje też zaini‑
cjowanie programu na miarę nowego „new deal” z inwestycjami w infrastrukturę, energię odnawialną itp m Burda proponuje natomiast zastąpienie w europejskim systemie banków centralnych i banków narodowych bankami regionalnymi, podob‑
nie jak ma to miejsce w przypadku systemu amerykańskiej rezerwy federalnej82 powinno to odpolitycznić funkcjonowanie eBC i złagodzić występujące problemy zarządzania za przełomowe należy uznać plany rfn dotyczące pomocy dla por‑
tugalii i hiszpanii, które miałyby przyjąć postać ułatwień kredytowych dla mSp w tych krajach W akcję tę zaangażowałby się państwowy bank rozwojowy kreditan‑
stalt für Wiederaufbau (kfW), a jej mechanizm polegałby na możliwości tańszego pozyskiwania kapitału ze strony niemiec i przekazywania go przedsiębiorstwom w państwach pogrążonych w kryzysie inicjatywę należy traktować jako ważny gest, ale trudno ocenić jej faktyczną efektywność i wpływ na odblokowanie transmisji pożyczek dla firm (czyżby był to „miniplan marshalla” wybiórczo stosowany i jed‑
nocześnie alternatywa dla propozycji eBC uruchomienia segmentu ABS?)
78 por propozycja A Belke, A More Effective Euro Area Monetary Policy than OMTs – Gold ‑Backed Sovereign Debt, „intereconomics – review of international trade and development” 2013, vol 48/4 zastaw złota pod obligacje przedkładane do eBC byłby skuteczniejszą, bardziej dyscyplinującą i transparentną oraz mniej redystrybucyjną metodą od zainicjowanej przez m draghiego Omt czy Smp, choć z pewnością taka praktyka wymagałaby ustosunkowania się między innymi do kwestii zarządzania rezerwami złota (limitów sprzedaży, autonomii banków centralnych nadzorujących krajowe rezerwy)
79 Ifo‑Chef: Sinn fordert zeitweisen Euro ‑Austritt von Krisenländern, „Wirtschaftswoche”, 27 04 2013 r
80 makler giełdowy i autor bestsellera Showdown – der Kampf um Europa und unser Geld
81 Dirk Müller im Interview: „Der Euro ist falsch konstruiert”, „Wirtschafstwoche”, 27 04 2013 r
82 m Burda, Redesigning the ECB with regional rather than national central banks, http://www voxeu org/article/redesigning‑ecb, 15 07 2013 r
niemcy jako dominujący gracz strefy euro korzystają z podwójnej premii – zarówno niskich stóp procentowych (odzwierciedlających wyjątkową sytuację kraju na tle reszty borykających się z kłopotami państw, będącego bezpieczną przysta‑
nią), jak i niedowartościowanej waluty, sprzyjającej eksportowi i poprawiającej konkurencyjność handlu trudno nie odnieść wrażenia, że propozycje g Sorosa83, sugerujące potrzebę albo opuszczenia przez niemcy eurostrefy, albo zaakceptowa‑
nia przez nie euroobligacji, są de facto apelem o rezygnację z jednej z tych premii godząc się na wspólną emisję długu, niemcy ryzykują konieczność ponoszenia wyższych kosztów jego obsługi, a opuszczając strefę euro, są bez wątpienia narażone na aprecjację waluty, a więc pogorszenie konkurencyjności h ‑W Sinn84 twierdzi, że takie rozwiązanie nie jest wyjściem z obecnej sytuacji uwspólnotowienie długu (które w zamyśle Sorosa pozwoliłoby uniknąć nieuporządkowanego bankructwa, w przypadku gdyby inne kraje członkowskie musiały opuścić strefę) jest zakazane przez obowiązujące prawo europejskie, a rezygnacja z euro przez rfn wcale nie pomoże reszcie krajów, które pozostaną w unii walutowej85 nadal będą między nimi znaczne różnice i niewykluczone, że te w lepszej kondycji, np Austria czy finlandia, zdecydują się opuścić strefę w ślad za rfn Co więcej, wyjście niemiec wcale nie musi przełożyć się na silną aprecjację nowej marki, mającą w domyśle poprawić konkurencyjność euro (Bundesbank mógłby bowiem na wzór np narodowego Banku Szwajcarii przeciwdziałać aprecjacji, dokonując odpowiednich operacji na rynku; poza tym lekka aprecjacja oznaczałaby potanienie importu, co mogłoby zrekompensować ewentualne pogorszenie sytuacji eksportowej)
W wypowiedziach niektórych ekonomistów niemieckich pojawiają się kwe‑
stie autonomii podatkowej jako swego rodzaju oręża w walce z europejskim kry‑
zysem86 padają sugestie, że w miarę jak strefa euro/unii europejskiej będzie ewoluować w stronę federacji, bardziej sprawdzi się od promowanych do tej pory reguł fiskalnych i sankcji autonomia podatkowa, czyli zdolność do samodzielnego ratowania się przez kraje, bez prawa oczekiwania na pomoc z zewnątrz, na bail‑out ta niezależność fiskalna zdaje egzamin, jak sugerują badania, zwłaszcza w krajach o charakterze federacyjnym (w porównaniu do ustrojów unitarnych) Wydaje się też,
83 g Soros, Germany’s Choice, http://www project ‑syndicate org/commentary/a‑simple‑
‑solution‑to‑the‑euro ‑crisis‑by‑george ‑soros, 9 04 2013 r
84 Soros versus Sinn: The German Question, http://www project ‑syndicate org/commentary/soros‑
‑versus‑sinn‑the‑german ‑question, 7 05 2013 r ; g Soros, h ‑W Sinn, Saving the European Union:
Are Eurobonds the Answer?, „CeSifo forum” 2013, 14(2), s 41–48
85 O issing, Wohin steuert die Europäische Währungsunion?, „ifo Schnelldienst” 2013, 66(13), s 12–16
86 konferencja „fiscal performance: the role of institutions and politicians”, April 11–12, 2013,
że działania po stronie dochodowej są w krajach wysokorozwiniętych skuteczniej‑
sze niż redukcje wydatków Otwarte pozostaje pytanie: na ile rozwiązania z innych federacji, np uSA czy Szwajcarii, mogą być pierwowzorem dla unii europejskiej/
strefy euro w przyszłości?
nawet prominentni ekonomiści i eksperci rynków finansowych w prognozach dla strefy euro nadal poruszają się między dwoma skrajnymi perspektywami Jedną z nich jest różowa przyszłość (Blümchen ‑Szenario), w której krajom uda się, dzięki skoordynowanym działaniom pomocowym i daleko zakrojonym reformom, w tym konsolidacji fiskalnej, wyjść z obecnego kryzysu i odzyskać zaufanie ryn‑
ków, a drugą – scenariusz horroru (Horror ‑Szenario), a więc powtórka z japońskiej
„straconej dekady”87
Zakończenie
podsumowując w dość uproszczony sposób, można przyjąć, że niemieckie śro‑
dowiska ekonomiczne główną winą za obecny kryzys obarczają wadliwą politykę fiskalną niektórych krajów strefy euro zatem to one muszą ponieść koszt niezbęd‑
nych dostosowań środowiska te uznają, że konieczne jest rozważenie pewnych poświęceń ze strony silniejszych gospodarek, w tym rfn Wyższa (sugerowana przez część ekspertów, głównie związanych z brukselskimi think ‑tankami) inflacja w krajach północy mogłaby zostać zaakceptowana, ale jedynie jako efekt działania sił rynkowych (a nie przez presję związków zawodowych i wzrost płac) kapitał powinien zacząć swobodnie płynąć tam, gdzie chce, czyli do bezpiecznych przy‑
stani (na północ), a nie być na siłę przekierowywany, jak to ma miejsce w systemie tArget Wówczas pojawią się w tych krajach inwestycje i automatycznie nastąpi wzrost cen, tak pożądany dla przywracania równowag niemieckie środowiska eko‑
nomiczne są w większości ortodoksyjne w postrzeganiu celów eBC, nie podzielając głosów na rzecz wprowadzenia nominalnego pkB jako szerszego spektrum polityki monetarnej eBC ze strony niemieckiej padają też jednak propozycje bardziej awangardowych rozwiązań, w tym możliwość stosowania elastycznej, dostosowanej do potrzeb kraju i zróżnicowanej polityki eBC, np w zakresie jakości zastawu przy operacjach refinansujących88
87 Finanzen. Es ist Zeit, aufzuräumen – wnioski ze spotkania 25 kwietnia 2013 r , 11 finanzmarkt‑
‑round‑table des instituts der deutschen Wirtschaft köln (iW), der dekaBank und der Börsen‑
‑zeitung
88 B giuseppe, J driffill, h James, h‑W Sinn, J ‑e Sturm, Á valentinyi, op cit , s 1–116
zarządzanie kryzysem i ratowanie strefy euro wielu niemieckich ekonomistów ocenia sceptycznie, podkreślając doraźny i niepełny charakter działań89, przekracza‑
nie granic mandatu, utratę wiarygodności przez eBC90 i ryzyko finansowej represji oznaczającej straty deponentów i wychodzenie z długu na koszt podatnika91
na podstawie przeprowadzanej analizy można zaproponować pewną mapę trendów dla toczącej się w rfn dyskusji nad przyszłością eu i strefy euro, stano‑
wiącą syntezę dominujących wątków tego dyskursu
Zawodowość
Mapa niemieckiego dyskursu nad przyszłością Unii Europejskiej jako inicjowanie debaty w kontekście integracji warunkowej
* ruch po elipsie zgodnie ze wskazówkami zegara (od północnego zachodu) to przechodzenie od kwestii relatywnie dobrze rozpoznanych, ugruntowanych problemów raczej z „wczoraj/dziś” w stronę kwestii coraz słabiej zdefiniowanych, mało precyzyjnych, raczej wyzwań „dziś/jutra”
Źródło: Opracowanie własne
trudno mówić w kontekście kryzysu w strefie euro o bezdyskusyjnym sukcesie niemieckiego modelu gospodarki92 można jedynie wymienić pewne wyróżniki niemieckiego postrzegania funkcjonowania gospodarki i europejskiego zarządzania
89 Finanzen. Es ist Zeit , op cit hans peter grüner, profesor universität mannheim – „er nennt die Bemühungen der europäischen regierungen eine «patchwork ‑rettung», einen flickenteppich Struktur‑
reform, finanzielle repression oder Bankenabwicklung in zypern und inflation – weil keine maßnahme für sich genommen perfekt sei, probiere man alle gleichzeitig aus”
90 markus demary – „durch immer neue Aufgaben und die politischen Wechselwirkungen sei die geldpolitik der ezB an der «grenze zum glaubwürdigkeitsverlust»”
91 deka ‑Chefvolkswirt ulrich kater – „eine «sanfte enteignung«”
92 por S płóciennik, Bundestag Elections 2013: consequences for German Capitalism and European
promowanie tego podejścia stanowi jednak dla samej rfn nie lada dylemat jak się wydaje z dwóch powodów po pierwsze, model ten może być forsowany w kontekście niemieckiego przykładu sukcesu niemcy chcą pokazać, że reformy, choć bolesne, faktycznie się opłacają, a kraj z „chorego człowieka europy” stał się „motorem zmian” Jednak unikają ukazywania prawdziwej siły gospodarki, bowiem ten poten‑
cjał mógłby zostać wykorzystany jako argument na rzecz ich większej solidarności z krajami nękanymi kryzysem i zwiększenia pomocy dla potrzebującego południa po drugie, model ten może być przywoływany w kontekście postępów reformator‑
skich na peryferiach europy, i tu znów pojawia się dylemat z jednej strony w celu dalszego mobilizowania do reform konieczne jest akcentowanie pozytywnych skutków, które już udało się osiągnąć, z drugiej jednak nadmierne pochlebstwa grożą osłabieniem presji dalszych oszczędności
Wydaje się, że dyskurs prowadzony w niemiecki kręgach ekonomicznych nad przyszłością strefy euro/unii europejskiej stanowi wyraz dążeń do aktywnego kształtowania jej architektury i w szerszym ujęciu sprowadza się do promowania pewnej warunkowej (może wręcz elitarnej?) integracji Jednocześnie działaniom tym towarzyszy niechęć rfn do przewodzenia europie powodowana różnymi czynnikami93 najważniejszym wydaje się przeszłość – doświadczenia historyczne skutecznie studzące aspiracje do bycia hegemonem na kontynencie także kwe‑
stie przyszłości unii europejskiej i strefy euro nie ułatwiają podjęcia się tej roli, jako że niemiecka wizja funkcjonowania unii gospodarczej i Walutowej i zasady ją budujące stoją w opozycji do wizji wielu krajów członkowskich – rygoryzm i legalizm Berlina mają niewielu zwolenników W końcu przewodzenie europie, jakkolwiek rozumiane, niemcy interpretują głównie w kategorii ponoszenia kosztów ratowania innych państw, na co ich gospodarka, choć silna, nie może sobie z racji różnorakich wyzwań – głównie demograficznych i energetycznych – pozwolić rfn powinna skupiać się zatem raczej na wewnątrzkrajowych wyzwaniach, między innymi w zakresie inwestycji94, nie zaprzepaszczając przy tym dotychczasowego dorobku gospodarczego95 O ile inne zadłużone państwa obarczają przyszłe poko‑
lenia kosztami obsługi zaciąganych długów, o tyle rfn, zaniedbując inwestycje
93 na podstawie Special Report – Europe’s reluctant hegemon, The Merkel Plan, Dissecting the miracle,
„the economist”, 15 06 2013 r oraz diW, Europe’s Reluctant Hegemon, veranstaltung, 14 06 2013 r
94 pojawiają się apele ośrodka diW o inwestycje publiczne i prywatne rzędu 75 mld euro rocznie jako czynnik mogący pozwolić na przyśpieszenie tempa wzrostu pkB o 0,6 punktu procentowego Czynnik
94 pojawiają się apele ośrodka diW o inwestycje publiczne i prywatne rzędu 75 mld euro rocznie jako czynnik mogący pozwolić na przyśpieszenie tempa wzrostu pkB o 0,6 punktu procentowego Czynnik