Wstęp
W ubiegłym wieku filozof Georg Picht1 powiedział, że żeby podjąć odpowie-dzialność to trzeba być jej świadomym, uświadomić sobie ją można natomiast tylko wtedy, gdy zrozumie się co to jest odpowiedzialność. Rob Steele Sekretarz Gene-ralny Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO) zauważył natomiast, że działanie w sposób odpowiedzialny społecznie nie jest już wyborem, ponieważ stało się wymaganiem społeczeństw na całym świecie2. Myśli te wyrażają kwintesencję powodów, dla których powstał poradnik promujący odpowiedzialną postawę PN-ISO 26000 Wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności. Norma ta została napisana po to, żeby wszyscy odpowiedzialność społeczną rozumieli tak samo oraz dlatego, że potrzebuje jej społeczeństwo globalne XXI wieku3.
Postępująca globalizacja przyniosła ze sobą zarówno pozytywne jak i negatywne skutki. Z jednej strony nierówności społeczne, bezrobocie, konsumpcjonizm, de-gradację środowiska. Z drugiej postęp technologiczny, ułatwienia w zakresie mobil-ności, dostęp do szybkiej komunikacji, a tym samym szerokiej informacji. Czynniki te spowodowały wzrastającą potrzebę równości społecznej, ładu organizacyjnego i dobrze funkcjonujących ekosystemów. Obecnie celem działalności gospodarczej nie może być już tylko maksymalizacja zysku. Praktyki stosowane przez organi-zacje są kontrolowane, porównywane i oceniane pod względem postawy wobec społeczeństwa, w którym funkcjonują oraz wpływu jaki wywierają na środowisko naturalne. W takiej sytuacji niezbędne stało się postawienie granicy społecznej od-powiedzialności organizacji. Temu właśnie miała służyć koncepcja Corporate Social Responsibility (społeczna odpowiedzialność biznesu) według, której przedsiębiorstwa dobrowolnie w swojej strategii uwzględniają interesy społeczne, ochronę środowiska oraz relacje pomiędzy podmiotami będącymi pod ich wpływem. Podstawą CSR jest
1 Picht, G. Pojęcie odpowiedzialności. Znak [online].1979, nr 1-2 [dostęp: 2013-04-10]. dostępny w Internecie: <http://www.miesiecznik.znak.com.pl/archiwumcyfrowe/70s/1979/295-296.pdf>.
2 Gruszka, A. ISO 26000 :2010 Guidance on social responsibility - czym jest i co zawiera?. Wia-domości PKN. Normalizacja [online]. 2012, nr 4 [dostęp: 2013-04-10]. dostępny w Internecie:
<http://www.pkn.pl/sites/default/files/w4_2012.pdf>.
3 Jonker, J.; Rudnicka, A.; Reichel, J. Nowe horyzonty: przewodnik po społecznej odpowiedzialno-ści i rozwoju zrównoważonym. Łódź, 2011. ISBN 978-83-932160-2-4.
teoria interesariuszy oraz paradygmat zrównoważonego rozwoju4. Interesariusze (wewnętrzni lub zewnętrzni) to grupy lub osoby, które mogą wpływać lub są pod wpływem przedsiębiorstwa. Należą do nich między innymi właściciele, menedże-rowie, pracownicy, klienci, dostawcy, władze lokalne oraz tzw. niemy interesariusz – środowisko przyrodnicze. Zrównoważony rozwój początkowo interpretowany był tylko jako ekorozwój czyli taki rozwój społeczno-gospodarczy, który jest zgodny z wymaganiami ochrony środowiska przyrodniczego i pozwala zaspokajać potrzeby, nie pozbawiając przyszłych pokoleń możliwości zaspokojenia ich potrzeb. Obecnie koncepcja ta zakłada równowagę pomiędzy aspektami ekonomicznymi, społecznymi i ekologicznymi będącą warunkiem zachowania wysokiej jakości życia. CSR jest odpowiedzią na wyzwania zrównoważonego rozwoju i służy realizacji jego zasad.
Zagadnienie to budziło jednak nadal wiele emocji i było przyczyną nieporozumień pomiędzy ludźmi biznesu, administracją rządowa i pozarządową. Koniecznym więc stało się wypracowanie standardu, który porządkowałby wiedzę o CSR. Poproszona o to została Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO), która zainicjowała proces budowy ISO 26000.
Powstawanie normy
Budowanie ISO 26000 trwało kilka lat. Pierwsze rozważania na temat stworzenia standardu rozpoczęły się już w roku 2001. Po szczegółowej analizie i badaniach w 2004 roku ustalono koncepcję i przyjęto dwa podstawowe założenia. Pierwsze, że norma nie będzie ograniczała się do społecznej odpowiedzialności biznesu, ale do wszystkich organizacji publicznych, prywatnych i non profit, niezależnie od wielkości i lokalizacji. Wynikało ono z tego, że coraz częściej nieodpowiedzialne zachowania przejawiały również organizacje obywatelskie. drugie zakładało, że nie może ona służyć ocenie zgodności i certyfikacji.
Chciano w ten sposób zapobiec dopuszczaniu się przez firmy nadużyć poprzez wykorzystywanie normy jako instrumentu promocji i reklamy w celu osiągnięcia szybkiego zysku.
W 2005 roku ISO powołała największą w swojej historii międzynarodową grupę roboczą5 ISO/TMB/WG Social Responsibility, w skład której wchodziło około 450 ekspertów i 210 obserwatorów z 99 krajów oraz z 42 organizacji powiązanych.
Eksperci reprezentowali sześć grup interesariuszy: przemysł, instytucje rządowe, konsumentów, pracowników, organizacje pozarządowe oraz inne (usługi, badania,
4 Jastrzębska, E. Wprowadzenie do koncepcji CSR i zrównoważonego rozwoju. In Jak uczyć o społecznej odpowiedzialności i zrównoważonym rozwoju [online]. Warszawa, 2011 [dostęp:
2013-04-10]. dostępny w Internecie: <http://www.mg.gov.pl/files/upload/10899/podrecznik_edu-kacja.pdf>. ISBN 978-83-932564-1-9.
5 Konferencja inaugurująca opublikowanie normy PN-ISO 26000:2012. Wiadomości PKN. Norma-lizacja [online]. 2012, nr 12 [dostęp: 2013-04-10]. dostępny w Internecie: <http://www.pkn.pl/si-tes/default/files/w12_2012.pdf>.
A
ARTYKUŁYnaukę). Podczas prac odbyło się osiem posiedzeń grupy, na których przeanalizo-wano 25000 uwag zgłoszonych do projektu normy. Polska również brała czynny udział w tym przedsięwzięciu. W 2008 roku Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) powołał Komitet Techniczny nr 305 ds. Społecznej Odpowiedzialności reprezen-towany przez 18 podmiotów z różnych sektorów (banki, ministerstwa, uczelnie, stowarzyszenia, fundacje). Jego zadaniem było omawianie uwag i przekazywanie ich do ISO jako stanowiska krajowego. Wcześniej wyznaczeni zostali eksperci, którzy uczestniczyli w sesjach plenarnych. Efektem tak ogromnej pracy ludzi z całego świata było opublikowanie standardu ISO 2600 Guidance on social responsibility w dniu 1 listopada 2010 roku. Jest on wynikiem ogólnoświatowego porozumienia wszystkich zainteresowanych środowisk w zakresie definicji i zasad dotyczących odpowiedzialności społecznej, jej kluczowych obszarów i zagadnień oraz wytycznych dotyczących włączania odpowiedzialności społecznej w dzia-łania organizacji.
Polska wersja normy została opracowana przez PKN we współpracy z Minister-stwem Gospodarki oraz partnerami rynkowymi. Została włączona do zbioru Polskich Norm 5 listopada 2012 roku. Uroczysta inauguracja PN-ISO 26000:2012 Wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności odbyła się w siedzibie Ministerstwa Go-spodarki 26 listopada 2012 roku.
Zawartość normy
Treść normy została ujęta w siedmiu działach.
I Zakres normy II Terminy i definicje
III Rozumienie społecznej odpowiedzialności IV Zasady odpowiedzialności społecznej
V Rozpoznanie społecznej odpowiedzialności i angażowanie interesariuszy VI Wytyczne dotyczące kluczowych obszarów społecznej odpowiedzialności VII Wytyczne integrowania społecznej odpowiedzialności z działaniami Załącznik A Przykłady dobrowolnych inicjatyw i narzędzi
Załącznik B Skróty Bibliografia
W dziale pierwszym (I) wyjaśniono zakres normy oraz wskazano ograniczenia i wyjątki.
W kolejnym (II) obok 27 niezbędnych pojęć podano definicję społecznej odpo-wiedzialności rozumianą jako „odpowiedzialność organizacji za wpływ jej decyzji i działań na społeczeństwo i środowisko, zapewniana poprzez przejrzyste i etyczne postępowanie, które
– przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, w tym dobrobytu i zdrowia spo-łeczeństwa;
– uwzględnia oczekiwania interesariuszy;
– jest zgodne z obowiązującym prawem i spójne z międzynarodowymi normami postępowania oraz jest zintegrowane z działaniami organizacji i praktykowane w jej relacjach” 6. W trzecim (III) opisano ważne czynniki i uwarunkowania, które przyczyniły się do rozwoju odpowiedzialności społecznej i nadal wpływają na jej kształt i stosowanie.
Wyjaśniono również jej związek ze zrównoważonym rozwojem. Podano także wytyczne dla małych i średnich organizacji w zakresie stosowania normy. Zasady odpowiedzial-ności społecznej: rozliczalność, przejrzystość, postępowanie etyczne, poszanowanie interesów interesariuszy, poszanowanie prawa, poszanowanie międzynarodowych norm postępowania, poszanowanie praw człowieka zawarto w dziale czwartym (IV).
W kolejnym (V) zwrócono uwagę na dwie podstawowe praktyki z zakresu społecznej odpowiedzialności: rozpoznanie przez organizację swojej społecznej odpowiedzialności oraz identyfikowanie i angażowanie interesariuszy. Uznano je za niezbędne podczas podejmowania działań związanych z obszarami odpowiedzialności społecznej.
Główny dział (VI) normy to siedem kluczowych obszarów społecznej odpowie-dzialności i powiązane z nimi konkretne zagadnienia. Każdej organizacji dotyczą wszystkie obszary, lecz niekoniecznie każde z przypisanych im zagadnień.
Najważniejszym z obszarów, który jednocześnie pozwala działać organizacji w pozostałych jest ład organizacyjny (1). dzięki temu systemowi może ona podej-mować i wdrażać decyzje zmierzające do realizacji celów. Może również wziąć od-powiedzialność za działania, które wpływają na społeczeństwo i środowisko, a także zintegrować odpowiedzialność społeczną z funkcjonowaniem organizacji. Kolejnym obszarem są prawa człowieka (2). Zobowiązuje on organizację do poszanowania tych praw, w tym również w obrębie swojej sfery oddziaływania. Szczególną uwagę zwraca na prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze, ekonomiczne, społeczne i kulturalne. Trzeci obszar skupia się na praktykach z zakresu pracy (3). dotyczą one zatrudnienia i stosunków pracy, warunków pracy i ochrony socjalnej, dialogu społecznego, bezpieczeństwa i higieny pracy, możliwości rozwoju i szkoleń pra-cowników. Społecznie odpowiedzialne praktyki z zakresu pracy mają podstawowe znaczenie dla sprawiedliwości społecznej, stabilności i pokoju. środowisko (4) to temat kolejnego obszaru. Zgodnie z nim decyzje i działania każdej organizacji mają wpływ na środowisko naturalne. Związane są one z wykorzystaniem zasobów, emisją zanieczyszczeń, wytwarzaniem odpadów, wpływem działań na siedliska naturalne.
Podkreśla on, że odpowiedzialność w stosunku do środowiska jest koniecznym wa-runkiem przetrwania gatunku ludzkiego. Zaleca zasady jakimi powinna kierować się organizacja, która chce podjąć działania na rzecz ochrony środowiska. Obszar uczci-wych praktyk operacyjnych (5) bierze pod uwagę etyczne postępowanie organizacji w kontaktach z innymi organizacjami w tym z instytucjami rządowymi, partnerami,
6 PN-ISO 26000:2012, Wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności.
A
ARTYKUŁYdostawcami, wykonawcami, konkurentami, stowarzyszeniami. Poruszane zagadnienia dotyczą przeciwdziałania korupcji, odpowiedzialnego angażowania się w działalność w sferze publicznej, uczciwej konkurencji, promowania działań odpowiedzialnych społecznie w łańcuchu wartości oraz poszanowania praw własności. Kolejny obszar dotyczy zagadnień konsumenckich (6). W odniesieniu do społecznej odpowiedzial-ności są to: sprawiedliwe praktyki marketingowe, ochrona zdrowia i bezpieczeństwa, zrównoważona konsumpcja, rozstrzyganie i rozwiązywania sporów, ochrona danych i prywatności, dostęp do produktów i usług o zasadniczym znaczeniu, uwzględnianie potrzeb konsumentów szczególnie wrażliwych i znajdujących się w niekorzystnej sytuacji społecznej oraz edukacja i podnoszenie świadomości konsumentów. Ostatni obszar to zaangażowanie społeczne i rozwój społeczności lokalnej (7) traktowane jako integralne elementy zrównoważonego rozwoju. Zaleca on zrozumienie, że organizacja jest interesariuszem społeczności i łączy ją z nią wspólnota interesów. dlatego działa-jąc odpowiedzialnie powinna łagodzić wpływy negatywne i optymalizować pozytywne.
Zagadnienia z tego obszaru dotyczą: tworzenia miejsc pracy poprzez rozszerzanie i dywersyfikację działalności gospodarczej, tworzenia bogactwa i dochodu poprzez podejmowanie lokalnych inicjatyw rozwoju ekonomicznego, szerzenie edukacji, pro-mowanie kultury, ochronę zdrowia, rozwój i dostępu do technologii.
dział ostatni (VII) normy PN-ISO 26000 zawiera praktyczne wytyczne niezbędne do integracji społecznej odpowiedzialności z działaniami organizacji. W tym celu zalecono ustalenie adekwatności i znaczenia obszarów głównych i zagadnień, podnoszenie świadomości i budowanie kompetencji oraz wyznaczenie kierunków działań. Zwrócono uwagę na znaczącą rolę komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej, zwiększanie wiarygodności organizacji w zakresie społecznej odpowiedzialności.
Zalecono również regularny przegląd działań, praktyk i ocenę dobrowolnych inicja-tyw na rzecz idei. Załącznik A podaje konkretne przykłady narzędzi i dobrowolnych inicjatyw, które dotyczą wprowadzania odpowiedzialności społecznej w organizacji.
Załącznik B skróty używane w normie. Bibliografia zawiera odwołania do przepisów międzynarodowych i norm jako materiałów źródłowych.
Zastosowanie normy PN-ISO 26000 w bibliotece
Zasięg społecznej odpowiedzialności coraz bardziej rozszerza się na sektor pu-bliczny. Zaczyna on dostrzegać potrzebę dialogu z interesariuszami oraz korzyści płynące ze społecznego zaangażowania, mimo że nie doświadcza tak silnej presji otoczenia jak organizacje biznesowe. Biblioteki jako podmioty publiczne na co dzień realizują cele społeczne. Nie oznacza to jednak, że są organizacjami społecznie od-powiedzialnymi7. Norma PN-ISO 26000 może pomóc w zrozumieniu jaka powinna być
7 Reichel, J. Społeczna odpowiedzialność organizacji pozarządowych i jednostek administracji publicznej. Wiadomości PKN. Normalizacja [online]. 2012, nr 10 [dostęp: 2013-04-10]. dostępny w Internecie: <http://www.pkn.pl/sites/default/files/w10_2012.pdf>.
odpowiedzialna społecznie organizacja non profit oraz zachęcić do wprowadzenia odpowiednich zmian. Biblioteka kierując się wytycznymi zawartymi w normie może zidentyfikować obszary, w których już stosuje zasady odpowiedzialności społecznej, a także nakreślić kierunki rozwoju w innych obszarach. Tworząc w ten sposób dla siebie optymalny system aktywności może odnieść wiele korzyści zewnętrznych, wewnętrznych i społecznych 8. Zewnętrzne to: budowanie pozytywnego wizerunku organizatora, przychylność grup opiniotwórczych, pozyskiwanie nowych czytelników, satysfakcja interesariuszy z jakości świadczonych usług bibliotecznych, wzrost za-interesowania sponsorów i darczyńców. do korzyści wewnętrznych należą: większa motywacja i zaangażowanie pracowników, poprawa atrakcyjności instytucji jako pracodawcy, lepsza informacja i komunikacja wewnętrzna, lepsza kultura organiza-cyjna. Korzyści społeczne to przede wszystkim: stymulowanie rozwoju społeczności lokalnych, edukacja społeczeństwa, poprawa stanu środowiska naturalnego, po-pularyzowanie promowania działań o charakterze charytatywnym, wzrost zaufania społeczeństwa do organów samorządowych Przede wszystkim jednak biblioteka postępując społecznie odpowiedzialnie może zrealizować cel nadrzędny, czyli przyczynić się do zrównoważonego rozwoju.
8 Stawicka, E. Teoria a praktyka wobec koncepcji społecznej odpowiedzialności w biznesie. Zeszy-ty Naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej. 2010, nr 83 [dostęp:
2013-04-10]. dostępny w Internecie: <http://www.wne.sggw.pl/czasopisma/pdf/EIOGZ_2010_
nr83_s5.pdf>.
A
ARTYKUŁYAnita Olsowski
Bibliothek der hochschule Neubrandenburg