Nowy regionalizm

W latach 90. ub.w. główne kierunki badań w ramach studiów regionalnych były wyznaczane nie tylko przez opisane wcześniej założenia nowej geografii regionalnej, ale również nowego regionalizmu. Hettne i Söderbaum (1998) łączą rozwój nowego regionalizmu z ponownym odkryciem koncepcji regionu w naukach społecznych, które miało miejsce w latach 80. ubiegłego stulecia, kontrastując je ze „starym regionalizmem” lat 50., 60. i 70.

(por. Väyrynen 2003). Söderbaum (2003) uznaje nowy regionalizm, rozumiany jako zbiór formalnych i nieformalnych powiązań na średnim szczeblu, za centralny aspekt nowych międzynarodowych i ponadnarodowych relacji. Jako historyczne konteksty, z którymi należy wiązać nowy regionalizm, Hettne i Söderbaum (1998, 2002) wskazują: przejście ze świata bipolarnego (opartego o dwie strony tzw. „żelaznej kurtyny”) do świata wielobiegunowego, z rosnącą rolą ośrodków wzrostu np. w krajach Dalekiego Wschodu, co wiąże się z nowymi relacjami władzy i nowymi zasadami podziału pracy; relatywne osłabienie hegemonii Stanów Zjednoczonych na arenie globalnej i raczej przychylny w tym kraju stosunek do idei regionalizmu; erozję westfalskiego systemu państw narodowych wraz ze wzrostem współzależności oraz globalizacją; zmianę w systemach ekonomicznych (w kierunku modelu neoliberalnego) i politycznych w krajach rozwijających się, jak również w krajach postkomunistycznych. W Polsce w opisywanym okresie głównym obszarem zainteresowania studiów regionalnych były różne wymiary transformacji ustroju państwa oraz systemu społeczno-gospodarczego, której ważnym elementem miały być reforma terytorialna i związane z integracją europejską budowanie innowacyjnych i konkurencyjnych systemów regionalnych (patrz np. Gorzelak 1989, 1995, 1998; Gorzelak i Kukliński 1992; Churski 2004, 2008; Churski i Stryjakiewicz 2006).

Główne założenia koncepcji nowego regionalizmu można odtworzyć w oparciu o prace Ohmae (1995) i Storpera (1997). Drugi z wymienionych autorów opiera się na założeniu, że region przede wszystkim pełni funkcję miejsca, w którym koncentrują się nietransakcyjne współzależności pomiędzy różnymi aktorami (tj. firmami, kadrą kierowniczą, instytucjami publicznymi, liderami politycznymi, osobami fizycznymi). Współzależności te przyjmują formę konwencji, nieformalnych zasad oraz zwyczajów. To one determinują zachowania aktorów w dobie niepewności, postępującej globalizacji i gospodarki informacyjnej. Stanowią też konstytutywną cechę zasobów specyficznych dla danego regionu. To relacje i współzależności stanowią również zdaniem Storpera centralną formę niedoboru we współczesnym kapitalizmie (Storper 1997).

Przechodząc do założeń metodologicznych, Storper uznaje, że podstawą ekonomii regionalnej był od lat 70. do początku lat 90. XX wieku paradygmat oparty na triadzie

„technologia-organizacja-terytorium”. Jak jednak zauważa ten sam autor, wskazany powyżej paradygmat wyczerpał się wobec coraz bardziej dynamicznych procesów zachodzących w skali globalnej. Storper posługuje się metaforą systemów gospodarczych jako zaprogramowanych maszyn, działających w ściśle zdeterminowanych sposób, żeby opisać zarówno odchodzący w przeszłość dominujący model masowej produkcji, jak i badań ekonomicznych. Nowe podejście ma się z kolei opierać na postrzeganiu gospodarki jako systemu relacji, a procesu ekonomicznego – jako konwersacji i koordynacji. Jego elementami nie powinny być przedmioty, ale zwrotne (sprzężone ze sobą) działania aktorów, zarówno kolektywnych, jak i indywidualnych. Celem gospodarki staje się wobec tego nie tylko akumulacja zasobów materialnych, ale również zasobów relacji. Te z kolei mają służyć do budowy regionalnych systemów innowacji i „uczenia się” regionów, pozwalając na skuteczną konkurencję międzyregionalną (Storper 1997). Do podobnych pojęć odnosi się Ohmae, kiedy uznaje technologię za główny czynnik decydujący o kształcie współczesnej gospodarki, opierającej się o cztery kategorie przepływów: branż, inwestycji, informacji i indywidualności. Ohmae przyznaje też, że jego koncepcja studiów regionalnych, jak i sposób budowania narracji na temat globalnych procesów, są skierowane w pierwszej kolejności do menadżerów, naukowców i rządzących (Ohmae 1995; por. Swanstrom 1996, Scott 2007). Podobnie należy odczytywać w tym zakresie intencje Storpera (1997). Nawiązując do powyższych argumentów, Savitch i Vogel (2000) uznali nowy regionalizm za agendę polityczną oraz zestaw działań, które miały służyć jej realizacji. Podobnie Hettne (1994) wskazywał na silny nacisk, jaki kładzie nowy regionalizm na polityczne wymiary działania.

Organizacje, technologie i regiony są według Storpera arenami intencjonalnej działalności człowieka, ale w dobie dominacji rynków nie wszystkie mają taką samą wagę. To właśnie rynki i aktualne możliwości technologiczne stają się czynnikami, które decydują, jakie działania podejmowane w przestrzeniach regionalnych są istotne, tj. prowadzą finalnie do sprzedaży produktu. Uwaga rynku skupia się na produktach, a jakość produktów zależy od organizacji i technologii, które z kolei stają się wehikułami sukcesu regionów i zasobami, o które regiony między sobą konkurują. Storper charakteryzuje między innymi oparte o wiedzę i relacje systemy innowacji w Kalifornii i w regionie Ile-de-France. Zauważa, że w wyniku konkurencji o zasoby i zlokalizowanie firm na danym obszarze, największe innowacje i specjalistyczna wiedza koncentrują się przede wszystkim na terenie miast i obszarów metropolitalnych, włączonych w globalne obiegi przepływów informacyjnych i finansowych.

Odwołując się do fundamentalnego w ekonomii dylematu, polegającego na wyborze pomiędzy koncentracją a rozpraszaniem zasobów, Storper postuluje oddolne zaangażowanie publicznych i prywatnych aktorów w działania na rzecz jak najszerszego rozpraszania korzyści i lokalizacji firm poza centrami regionów i obszarów metropolitalnych (Storper 1997).

Dla Ohmae wzrost znaczenia ośrodków regionalnych jest symbolem przejścia od ery przemysłowej do ery informacyjnej w gospodarce. Region definiuje on jako obszar (często transgraniczny) rozwinięty wokół centrum ekonomicznego, z populacją liczącą od kilku do 20 mln mieszkańców. Państwa narodowe, sterowane centralnie i zamknięte w układach relacji władzy i interesów, jak twierdzi, nie są w stanie odpowiedzieć na wyzwania związane z rozwojem gospodarki informacyjnej. Odpowiedzią na ten niedostatek ma być zmiana logiki funkcjonowania państwa – od centralnego dostawcy, redystrybutora zadań i finansów, do katalizatora procesów rozwojowych na poziomie regionalnym. Region powinien mieć zdaniem Ohmae autonomię operacyjną wystarczającą do tego, by móc realnie włączać się w globalne procesy. Skutkiem tak rozumianej decentralizacji procesów decyzyjnych – Ohmae uznaje to za priorytet postulowanych przez niego kierunków reform – ma być zagwarantowanie mieszkańcom wysokiej jakości życia (Ohmae 1995).

Inne ujęcie regionu zaproponowali Hettne i Soderbaum, podejmując próbę stworzenia wytycznych do budowy teorii nowego regionalizmu. Oparli ją na koncepcji „regionalności”, na którą składa się pięć elementów składowych, tj. przestrzeń regionalna, kompleks regionalny (kontakty i transakcje pomiędzy aktorami w przestrzeni regionalnej), społeczeństwo, wspólnotowość regionalna oraz instytucje regionalne. Za główny cel teorii nowego regionalizmu Hettne i Soderbaum uznają wyjaśnienie mechanizmów, które na poziomie globalnym wpływają na procesy regionalizacji i regionalizmu, i odwrotnie – ustalenie, w jaki sposób regionalizacja i regionalizm zmieniają globalne układy sił (Hettne i Soderbaum 2002;

więcej zob. Mittelman 1996). Jednym z zadań teorii nowego regionalizmu ma być zbudowanie narzędzi badawczych łączących makro- i mikroregionalne skale analizy (Hettne i Soderbaum 2002, Scott i Storper 2003), mając przy tym na uwadze fakt, że regiony należy uznać za konstrukty społeczne, a uwagę w badaniach należy poświęcać również działaniom ponadnarodowych aktorów (będących częścią rynku) oraz społeczeństwa obywatelskiego (Schulz i in. 2001). W powyższym ujęciu za makroregiony należy uznać np. Unię Europejską i kraje NAFTA, a mikroregionami będą województwa albo obszary metropolitalne w Polsce.

Podobnie jak w przypadku poprzednich okresów rozwoju studiów regionalnych, również nowy regionalizm nie był koncepcją jednolitą. Analizując jednak założenia teoretyczne, jak i empiryczne przykłady badań, można mówić o dominujących założeniach

przyjmowanych przez badaczy, następnie często wdrażanych przy realizacji polityk publicznych. O ile w przypadku nowej geografii regionalnej mówiono o zwrocie studiów regionalnych w kierunku społecznym i kulturowym, o tyle nowy regionalizm silniejszy akcent przywiązywał to kategorii ekonomicznych. Różnice pomiędzy tymi dwoma podejściami widać też w innym definiowaniu przedmiotów badania i skalach przestrzennych prowadzonych analiz. Nowa geografia regionalna koncentrowała się raczej na strukturach społecznych i relacjach pomiędzy przestrzeniami lokalną, miejską i regionalną oraz zewnętrznymi w stosunku do nich procesami. Nowy regionalizm z kolei silniej skupiał się na skali makroregionalnej, a także podmiotach gospodarczych i uczestnikach gry rynkowej. Mimo widocznych różnic obydwu koncepcji nie należy ich sobie przeciwstawiać, a raczej przyjąć, że występowanie nowych postulatów badawczych było silnie związane z aktualnym kontekstem historycznym i przemianami zachodzącymi w gospodarkach, społeczeństwach i systemach politycznych.

1.6. „Nowa” nowa geografia regionalna

Paasi i in. zauważają, że współcześnie, jeszcze silniej niż w poprzednich dekadach, w myśleniu w kategoriach regionalnych i terytorialnych obecnych jest wiele współwystępujących przestrzeni regionalnych oraz zróżnicowanych pojęć, za pomocą których możliwe jest ich opisywanie i wyjaśnianie. Studia regionalne charakteryzuje aktualnie również poszukiwanie możliwych przyszłych scenariuszy rozwoju regionów położonych dotychczas poza głównym nurtem zainteresowania (Paasi i in. 2018). Sam region jest z kolei konceptualizowany jako elastyczny i zmienny – podatny na wpływy innych dyscyplin naukowych i podlegający ciągłym przeobrażeniom (Paasi i Metzger 2017). Powyższe sformułowania trafnie oddają stan i wyzwania, jakie stają przed współczesnymi studiami regionalnymi (por. Lisowski 2016, Maik 2016). Nie ma bowiem jednoznacznie zdefiniowanego przedmiotu badania (Suliborski 2016) i jednej teorii regionu, która wyposażałaby badaczy w narzędzia wyjaśniające zasady funkcjonowania systemów regionalnych i relacji zachodzących w różnych skalach przestrzennych. W zależności od celów i przedmiotu badania konieczne jest odwoływanie się do różnych ram teoretycznych. Przykładem narzędzia badawczego, które pozwala na dostrzeżenie i uporządkowanie wielości relacji społeczno- -przestrzennych zachodzących w danym miejscu czy regionie, jest model „terytorium-miejsce--skala-sieci powiązań” (ang. territory-place-scale-networks), opracowany i rozwijany przez

Jessopa i jego współpracowników (Jessop i in. 2008, Jessop 2016a, Jessop 2016b, Jessop 2018;

por. Keil i Addie 2015, Soja 2015).

Wykorzystanie modelu „terytorium-miejsce-skala-sieci powiązań” w opisie relacji społeczno-przestrzennych ma zdaniem Jessopa i in. (2008) umożliwić dostrzeżenie ich złożoności, współzależności i wielopłaszczyznowości. Jessop i in. postulują wykorzystanie strategiczno-relacyjnego podejścia (ang. strategic-relational approach) do opisu układów zastanych w danym czasie i przestrzeni (ang. spatio-temporal fix), jak również systemów metazarządzania (ang. meta-governance). Studia regionalne stanowią dla Jessopa jeden z możliwych obszarów zastosowania modelu, który ma opisywać relacje społeczno- -przestrzenne i relacje władzy oraz interesów wewnątrz państwa (Jessop 2016b). Konstrukcja modelu ma być odpowiedzią na metodologiczne zawężanie podejść badawczych, które według Jessopa i in. (2008) często charakteryzowało podejścia współczesnych badaczy, koncentrujących się nadmiernie na jednym z czterech wymiarów relacji społeczno-przestrzennych (terytorium, miejsce, skala, sieci powiązań).

Jak pisze Harrison, dominacja poszczególnych wymiarów relacji społeczno- -przestrzennych była również charakterystyczna dla kolejnych kierunków badań regionalnych po ponownym odkryciu regionu w naukach społecznych w latach 80. ubiegłego stulecia.

Wymiar terytorium (rozumienie regionu jako zamkniętej w swoich granicach jednostki administracyjno-przestrzennej, a także produktu działań o charakterze polityczno- -administracyjnym) dominował przede wszystkim w opisach koncepcji „Europy regionów”, a także regionalizmów i sukcesów partii nacjonalistycznych we Włoszech i w Szkocji. Wymiar miejsca był z kolei konstytutywny dla nowej geografii regionalnej, gdzie regiony/miejsca stawały się przestrzeniami interakcji pomiędzy procesami zachodzącymi w skali globalnej a lokalnymi tożsamościami, historiami i uwarunkowaniami kulturowymi. W nowym regionalizmie, wraz ze zwrotem w kierunku skali, regiony – jako zasoby i produkty procesów i działań w globalnej gospodarce – były uznawane jako jeden ze szczebli tworzącej się globalnej hierarchii, przy jednoczesnym rzekomym osłabianiu funkcji państwa. Ostatnim punktem zwrotnym było wreszcie według Harrisona uznanie sieci przepływów, powiązań i międzynarodowych relacji (Castells 1996) za główny przedmiot zainteresowania studiów regionalnych (Harrison 2013). Jak pisze Jessop (2016a), wszystkie wymiary relacji społeczno- -przestrzennych są powiązane zarówno na gruncie teoretycznym i empirycznym.

Konstytutywne elementy opisu każdego z wymiarów relacji społeczno-przestrzennych przedstawiono w tabl. 1.

Tabl. 1. Główne wymiary relacji społeczno-przestrzennych

Źródło: Jessop 2016a, tłum. za Gajewski 2020 (uzupełnione)

Dopiero uwzględnienie w badaniach elementów każdego z wymiaru relacji społeczno--przestrzennych i współzależności pomiędzy nimi daje szanse na uchwycenie możliwie najpełniejszego opisu przedmiotu badania (Jessop i in. 2008, Harrison 2013). Jessop i in. (2008) twierdzą, że „teoria społeczno-przestrzenna ma najsilniejszą moc oddziaływania, gdy (a) odnosi się do historycznie określonych relacji społecznych oraz (b) bada kontekstualną i historyczną zmienność struktury tych relacji, metod ich strategicznej koordynacji, a także ich różnych wymiarów i połączeń. Skoncentrowanie się tylko na jednym wymiarze (np. skali albo sieciach powiązań) może być uzasadnione jako prosty punkt wyjścia do bardziej złożonego zagadnienia, ale wymaga to refleksji i uwagi nad łączeniem różnych wymiarów analizy społeczno-przestrzennej z innymi cechami obiektu badawczego” (Jessop i in. 2008, cyt. za Gajewski 2020: 38). Istotą studiów regionalnych nie powinno być zatem kwestionowanie założeń przyjmowanych przez poprzedników i przyjmowanie innych, również jednowymiarowych i samoograniczających się narracji, a raczej próba dostrzeżenia, zestawienia i zrozumienia, które elementy konstrukcji teoretycznych znajdą zastosowania w danej sytuacji. W praktyce ma to umożliwić przedstawiony w tabl. 2. model opracowany przez Jessopa i in. (2008).

Założenia modelu „terytorium-miejsce-skala-sieci powiązań” wykorzystano m.in. w pracach dotyczących społeczno-przestrzennych wymiarów transformacji energetycznej w Niemczech (Gailing i in. 2020), a także polityk skierowanych na ponowne wykorzystywanie zasobów wodnych w regionie Berlina-Brandenburgii (Beveridge i in. 2017). Zarówno założenia, jak i układ modelu zaproponowanego przez Jessopa i in. (2008) bezpośrednio łączą się z tematyką niniejszej pracy. Jej celem jest nie tylko sam opis określonych struktur i procesów, w które są włączone polskie regiony. Równie ważna jest próba odpowiedzi na pytania o przyczyny i konsekwencje występowania w opisywanych regionach określonych układów relacji społeczno-przestrzennych. Jak wynika z tabl. 2., zagadnienia wprost związane z zarządzaniem wieloszczeblowym znajdują się w polach matrycy na styku pojęć skali i terytorium. Tymczasem model „terytorium-miejsce-skala-sieci powiązań” pozwala dostrzec również wiele innych wymiarów relacji społeczno-przestrzennych, w jakich równolegle występują polskie regiony, oraz zależności pomiędzy nimi. Nie wszystkie z nich muszą (chociaż mogą) być brane pod uwagę przy wyjaśnianiu różnic czy też podobieństw w funkcjonowaniu struktur zarządzania wieloszczeblowego. Model zaproponowany przez Jessopa (2016b) otwiera zatem wiele pól badawczych i potencjalnych kontekstów do interpretacji wyników, jak i do formułowania szczegółowych pytań w toku prac analitycznych.

Tabl. 2. Wielowymiarowa analiza relacji społeczno-przestrzennych

Źródło: Jessop 2016b, tłum. za Gajewski 2020

Za podobnym do opisanego powyżej kierunkiem rozwoju studiów regionalnych opowiadają się Paasi i Metzger (2017). Autorzy ci opisują fałszywą ich zdaniem dychotomię, polegającą na przedstawianiu regionu albo jako stałej jednostki terytorialnej o zamkniętych i nieprzepuszczalnych granicach, albo jako neutralnego tła dla zachodzących procesów społecznych. W pierwszym ujęciu możemy mówić o regionie w ujęciu terytorialnym, w drugim natomiast – w ujęciu relacyjnym. Zbytnia koncentracja na pierwszej z perspektyw prowadzi do pominięcia faktu, że działania aktorów i sieci powiązań, w których ci występują, nie kończą się na granicach odgórnie wyznaczonego terytorium, a wpływ mają na nie zewnętrzne procesy, relacje społeczno-przestrzenne i układy interesów. Z drugiej jednak strony nie należy pomijać faktu, że regiony to terytoria kształtowane w ramach praktyk zarządzania i stają się one społecznie ważnymi konstruktami w drodze kształtowania się wieloaspektowych relacji władzy. Konieczne jest zatem rozpatrywanie zależności, pomiędzy terytorium i występującymi na jego obszarze sieciami powiązań, jako wpisanych razem w praktykę społeczną (realizowaną

Reguła (zasada) strukturyzująca analizę

Obszary zastosowania

Terytorium Miejsce Skala Sieci powiązań

Terytorium

poprzez planowanie, zarządzanie oraz politykę), a nie funkcjonujących oddzielnie (Jonas 2012, Jones i Paasi 2013, Paasi i Metzger 2017).

Paasi i Metzger identyfikują szereg fetyszyzmów obecnych we współczesnych studiach regionalnych i w praktyce polityki oraz zarządzania. Jeden z nich dotyczy postrzegania regionu jako odgrodzonego od reszty świata obszaru i zaledwie neutralnego tła dla zachodzących procesów społecznych, z pominięciem kontekstu politycznego i historii danego miejsca.

Do postrzegania układów regionalnych głównie przez ten pryzmat może się przyczyniać zbytnia koncentracja na porównywaniu danych przypisanych do jednostek statystycznych zgodnie z podziałem NUTS. Szczególną uwagę Paasi i Metzger poświęcają też fetyszyzmowi przestrzennemu, któremu zarzuca się w literaturze przedmiotu pośrednie lub bezpośrednie przypisywanie regionowi jako takiemu zdolności do organizowania relacji społecznych i ich znaczeń. Wyrazem tego może być na przykład opisywanie regionów jako aktorów podejmujących decyzje, walczących o przyciągnięcie inwestorów, czy też promujących na zewnątrz swoje zasoby (Paasi i Metzger 2017).

Cytowani tu autorzy postulują wyjście poza przyjmowane często schematy myślenia, zakładające krytykę wcześniejszych podejść do studiów regionalnych, dążenie do odkrycia prawdziwej (a na pewno prawdziwszej od poprzednich) natury regionu i udzielenia odpowiedzi na pytania o to, czym jest region, a także kto i co go konstruuje. Konceptualizacji regionu odpowiadających wymogom współczesności poszukują oni w Teorii Aktora-Sieci (Abriszewski 2007, Latour 2005, Law 2015) i postulują zwrócenie uwagi badaczy np. na to, w jakich sytuacjach praktycy oraz aktywiści przypisują znaczenie regionalności, dlaczego dostrzegają region w praktyce swoich działań i do jakich konsekwencji to prowadzi. Paasi i Metzger zachęcają również badaczy do zadawania pytań o rolę ich samych w kreowaniu i reprodukowaniu znaczeń przypisywanych regionom, a jeszcze szerzej – o etyczno-polityczne skutki prowadzenia badań regionalnych z wykorzystaniem określonych koncepcji lub narzędzi badawczych (Paasi i Metzger 2017).

Jednym z centralnych przedmiotów zainteresowania studiów regionalnych są miasta i regiony miejskie. Zadaniem dla publicznych i niepublicznych aktorów w różnych skalach terytorialnych jest równocześnie uwalnianie i wykorzystywanie potencjału miast z korzyścią dla całych regionów, jak również – poprzez decyzje i działania, które podejmują – dotrzymywanie tempa zmianom zachodzącym w systemach miejskich i łagodzenie negatywnych skutków urbanizacji (Clark i in. 2018). Dominującymi ramami teoretycznymi w badaniach miast i regionów miejskich są obecnie koncepcje globalnych łańcuchów miast i policentrycznych regionów miejskich (Harrison i in. 2020). Zadaniem studiów regionalnych

jest w tym kontekście koncepcyjne łączenie procesów, trendów i przestrzeni o odmiennych charakterystykach. Dotyczy to zarówno zestawiania miast i regionów, w których najsilniej i najchętniej gromadzą się kapitał i miejsca pracy, z obszarami położonymi na uboczu różnego rodzaju przepływów, jak i poszukiwania przyczyn i konsekwencji pozostawiania na marginesie dyskursów i polityk publicznych miejsc, które znalazły się w ekonomicznej zapaści (Dijkstra i in. 2020, Rodríguez-Pose 2018).

O ile stosunkowo dużo uwagi w badaniach regionów miejskich poświęcono już zrozumieniu procesów metropolizacji i akumulacji zasobów wokół ośrodków miejskich, jak również strukturom odpowiedzialnym za realizację zadań publicznych i podtrzymanie reprodukcji społecznej, o tyle dopiero w ostatnich latach można zaobserwować zwrot w kierunku politycznej konstrukcji regionalizmu miejskiego w różnych narodowych kontekstach. W tym ujęciu miejski regionalizm, traktowany jako geopolityczny proces, stanowi wyraz szerszych polityczno-terytorialnych dylematów, z jakimi konfrontowane jest państwo, a na które wpływ ma dominująca w skali globalnej logika wzrostu gospodarczego i konkurencyjności. Procesu tworzenia regionów miejskich nie należy traktować tylko jako rezultatu terytorialnych reorganizacji struktur wewnątrz państwa, ale należy też zwrócić uwagę na rolę tego procesu w internacjonalizacji działań danego państwa (Jonas i Moisio 2018).

Regionalne układy i relacje społeczno-przestrzenne są efektami toczących się na różnych poziomach dyskursów, narracji, wizji i wyobrażeń regionalnych, negocjacji i miękkich środków nacisku społecznego oraz politycznego, a także twardych inwestycji (Hincks i in 2017, Hoole i Hincks 2020, Keil i Addie 2015). Nie należy apriorycznie wskazywać jednego czynnika jako decydującego o tym, że określony model struktur i organizacji przestrzennej zapewni najlepsze zaspokojenie potrzeb i realizację interesów mieszkańców danego miasta, regionu czy też regionu miejskiego, ani zakładać, że miejski regionalizm sam w sobie będzie stanowił odpowiedź na wyzwania, jakie stają przed danym terytorium (Herrschel 2014). Tym bardziej, że relacje społeczno-przestrzenne mają charakter dynamiczny i coraz trudniej o odseparowanie – czy to w badaniach, czy to w praktyce działania i tworzenia regionów – tego, co miejskie od tego, co regionalne (Soja 2015).

Na koniec warto wrócić do celów, jakie stawia się przed studiami regionalnymi.

W przywoływanym wcześniej fragmencie Massey (1979) argumentowała, że jeżeli nowa geografia regionalna ma zdobyć uznanie w środowisku naukowym, musi podejmować zagadnienia ważne społecznie. Podobnie, pisząc o głównych problemach i pytaniach fundamentalnych dla współczesnych studiów regionalnych, wypowiadają się Turok i Hatfield (2018) oraz Bailey i in. (2020). Fundamentalnym zadaniem jakie stawiają przed studiami

regionalnymi jest poszukiwanie problemów badawczych oraz przestrzeni geograficznych, w których można znaleźć innowacyjne rozwiązania wspierające zbalansowany terytorialnie, zrównoważony i inkluzywny model wzrostu gospodarczego oraz stabilność polityczną. Studia regionalne powinny też informować i dostarczać materiałów wspierających debatę i polityki publiczne. Harrison i in. wskazują, że rdzeniem studiów regionalnych pozostają od dawna narastające nierówności społeczne i przestrzenne, będące rezultatem zmian ekonomicznych i politycznych. Autorzy ci, odnosząc się do wiodących tematów w studiach regionalnych (innowacyjność i konkurencyjność, globalne studia miejskie, sprawiedliwość społeczna i środowiskowa, rozwój lokalny i regionalny, polityka przemysłowa), podkreślają, jak ważne jest stawianie pytań badawczych mających na celu m.in.: mapowanie oraz poszukiwanie odpowiedzi na zaburzenia równowagi w funkcjonowaniu klastrów i regionalnych systemów innowacji; poszukiwanie wpływu, jaki rozwój technologii oraz procesów automatyzacji może wywrzeć na pogłębienie rozwarstwienia społecznego; rozwijanie koncepcji teoretycznych wychodzących poza europocentryczny punkt widzenia, przy dostrzeżeniu instytucjonalnej

regionalnymi jest poszukiwanie problemów badawczych oraz przestrzeni geograficznych, w których można znaleźć innowacyjne rozwiązania wspierające zbalansowany terytorialnie, zrównoważony i inkluzywny model wzrostu gospodarczego oraz stabilność polityczną. Studia regionalne powinny też informować i dostarczać materiałów wspierających debatę i polityki publiczne. Harrison i in. wskazują, że rdzeniem studiów regionalnych pozostają od dawna narastające nierówności społeczne i przestrzenne, będące rezultatem zmian ekonomicznych i politycznych. Autorzy ci, odnosząc się do wiodących tematów w studiach regionalnych (innowacyjność i konkurencyjność, globalne studia miejskie, sprawiedliwość społeczna i środowiskowa, rozwój lokalny i regionalny, polityka przemysłowa), podkreślają, jak ważne jest stawianie pytań badawczych mających na celu m.in.: mapowanie oraz poszukiwanie odpowiedzi na zaburzenia równowagi w funkcjonowaniu klastrów i regionalnych systemów innowacji; poszukiwanie wpływu, jaki rozwój technologii oraz procesów automatyzacji może wywrzeć na pogłębienie rozwarstwienia społecznego; rozwijanie koncepcji teoretycznych wychodzących poza europocentryczny punkt widzenia, przy dostrzeżeniu instytucjonalnej