Postępowanie badawcze w kontekście teoretycznych ujęć zarządzania

Pogłębiona kwerenda literatury przedmiotu dotyczącej struktur i procesów zarządzania wieloszczeblowego prowadzi do szeregu wniosków, mających istotne znaczenie zarówno dla dalszej części pracy, jak i podsumowania rozważań o charakterze teoretycznym zawartych w rozdziałach 1. i 2. Po pierwsze, analiza początków koncepcji zarządzania wieloszczeblowego i jej dynamicznego rozwoju potwierdza, że jest ona użytecznym narzędziem badania struktur i procesów zachodzących w różnych skalach przestrzennych i szerokościach geograficznych.

Można zatem uznać, że przy jej wykorzystaniu możliwa będzie również analiza działań aktorów w wybranych przestrzeniach regionalnych w Polsce. Po drugie, wykazano wielość możliwych sposobów definiowania i rozumienia pojęcia zarządzania wieloszczeblowego, co dodatkowo zostało zobrazowane w tabl. 5., gdzie używane wcześniej odwołania do literatury uzupełniono przykładami definicji MLG, formułowanymi przez rozmówców podczas badań terenowych realizowanych na potrzeby niniejszej pracy. Należy uznać, że każda z nich jest poprawna i uzasadniona oraz dowodzi ewolucji koncepcji zarządzania wieloszczeblowego.

Tabl. 5. Definicje i charakterystyka pojęcia „zarządzania wieloszczeblowego”

L.p. Treść definicji/charakterystyki pojęcia MLG Źródło Dodatkowe uwagi 1. „System ciągłych negocjacji pomiędzy powiązanymi ze sobą

władzami na różnych szczeblach – ponadnarodowym, narodowym, regionalnym i lokalnym – będący rezultatem szerokiego procesu tworzenia instytucji i realokacji decyzji, który przesunął scentralizowane wcześniej funkcje od państw w górę, na poziom ponadnarodowy, a niektóre poniżej – na poziom

2. „Komitet Regionów pojmuje wielopoziomowe sprawowanie rządów jako skoordynowane działanie Unii, państw członkowskich oraz władz regionalnych i lokalnych, oparte na partnerstwie i służące tworzeniu i realizowaniu polityki Unii Europejskiej. Wiąże się ono ze wspólną odpowiedzialnością

„Biała Księga

poszczególnych szczebli władzy i opiera się na wszystkich wielu politycznie niezależnych, ale także wzajemnie zależnych graczy – prywatnych i publicznych – na różnych poziomach agregacji terytorialnej w mniej lub bardziej trwałych negocjacjach /deliberacjach/implementacjach, i który nie przydziela wyłącznej kompetencji w zakresie polityki lub zapewnienia stabilnej hierarchii władzy politycznej żadnemu z tych poziomów.”

Schmitter

4. Proces lub fragment procesu podejmowania decyzji, w którym władze publiczne angażują się w relacje między sobą i aktorami ze sfery prywatnej, podmioty te działają w różnych skalach terytorialnych, a sam proces ma na celu wspólne, tj. przy wpływie wszystkich zaangażowanych podmiotów, wypracowanie dóbr publicznych. razem, na równych zasadach, są przedstawiciele miast, przedstawiciele organizacji pozarządowych, rządu i Komisji Europejskiej. Oni mają siedzieć przy stole jako partnerzy mimo tego, że są z zupełnie innych poziomów. To właśnie jest klasyczny przykład myślenia wielopoziomowego (…).”

„Myślę, że zarządzanie wielopoziomowe tak jak je rozumiemy, to jest zarządzanie pomiędzy różnymi szczeblami władzy publicznej – chodzi o to, żeby ze sobą współpracować. Ale dzisiaj zarządzanie wielopoziomowe tak rozumiane, bez relacji z obywatelami i ze światem zewnętrznym, jest bardzo ułomne, po prostu nie da się go zrobić (…).”

6. „[Zarządzanie wieloszczeblowe rozumiem] na dwa sposoby. (…) Po pierwsze, nie musi to być koniecznie drabina, która służy nam do wchodzenia do góry. (…) wyobrażam to sobie tak, że są szczeble na drabinie leżącej poziomo, które mają narzędzia prawne i finansowe, które mogą kształtować rozwój, np. ZIT albo związek komunalny. (…) Może być tak, że ktoś sformułuje jakieś oczekiwania wobec nich, na przykład: »w sferze społecznej macie się koncentrować na osobach niesamodzielnych i mamy określone standardy. Ja ci tylko mówię, co popieramy, i dodatkowo, jak będziesz chciał coś zrobić, to ci pomożemy«.

Drugi wątek, to jest to, co się wiąże z zarządzaniem wieloszczeblowym wewnątrz i na zewnątrz kraju (…), dlatego że z jednej strony trzeba było moim zdaniem na poziomie narodowym zostawić kształtowanie polityki regionalnej tak, jak państwa uważają to za stosowne. Ale z drugiej starać się jednak stworzyć takie mechanizmy na poziomie Komisji Europejskiej, które wygenerują określony model tych regionów.” stowarzyszeń, że jest lider i nikt więcej. Bo jeżeli tak, to nastał koniec na samym początku. (…) Byłbym niemądry, gdybym powiedział: »dobra, to ja zdecyduję«, [kiedy powinienem powiedzieć – RG] »Nie, ty się na tym znasz i decyduj«. (…) To zarządzanie wielopoziomowe ma tego typu aspekty, że muszą mieć wpływ podopieczni na to, co się dzieje, musi mieć młodzież i musi być współdecydowanie w organizacji na poziomie zarówno organizacyjnym, jak i finansowym, rozwojowym, strategicznym i tak dalej.”

Po trzecie, w toku prac badawczych zidentyfikowano zarówno elementy konsensusu naukowego, dotyczącego oceny różnych wymiarów wykorzystywania koncepcji zarządzania

wieloszczeblowego, jak i głosy krytyczne, wskazujące na jej deficyty (tabl. 4). Zadaniem autora niniejszej pracy będzie wykorzystanie silnych stron koncepcji, ale też, co być może nawet bardziej istotne, prowadzenie dalszych prac badawczych ze świadomością jej ograniczeń, a w konsekwencji – wykorzystanie takich metod i założeń badawczych, które pozwolą te ograniczenia zniwelować. Środkami do powyższych celów będą przede wszystkim:

osadzenie pracy w konkretnych przestrzeniach regionalnych i ich analiza z wykorzystaniem wytycznych „nowej” nowej geografii regionalnej; analiza procesów zachodzących równolegle na różnych szczeblach i w ramach różnego rodzaju polityk; operacjonalizacja przywołanej w tabl. 5 definicji zarządzania wieloszczeblowego opracowanej przez Alcantarę i in. (2016), która traktuje MLG jako proces lub fragment analizowanego procesu decyzyjnego; dobór próby badawczej w badaniach terenowych i uwzględnienie perspektywy aktorów z różnych szczebli i sektorów. Schemat analityczny pracy, stanowiący podsumowanie rozważań w rozdziałach 1.

i 2. został zaprezentowany na ryc. 2. Jak z niej wynika, do analizy struktur i procesów występujących na obszarze polskich regionów zostaną wykorzystane zarówno wytyczne wynikające z założeń koncepcji zarządzania wieloszczeblowego, jak i podejścia do badań postulowanego w „nowej” nowej geografii regionalnej.

Ryc. 2. Schemat analityczny pracy

Źródło: Opracowanie własne

Po czwarte, analiza literatury przedmiotu dokonana na potrzeby prac nad niniejszym rozdziałem prowadzi do wniosku, że problematyka i sposób ujęcia tematu niniejszej rozprawy

stanowią odpowiedź na zidentyfikowane luki badawcze. Pierwszą z nich jest niewielka ilość opracowań korzystających z instrumentarium badawczego zarządzania wieloszczeblowego, które dotyczą metropolitalnego poziomu zarządzania. Druga to relatywnie niewielka ilość analiz, w której uwzględniono perspektywę wielu aktorów na różnych szczeblach i zaangażowanych w działania w różnych sferach życia publicznego. Trzecią jest deficyt badań dotyczących struktur i procesów zarządzania wieloszczeblowego odnoszących się do regionów w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Czwartą wreszcie – niewielka ilość analiz łączących w bezpośredni sposób założenia koncepcji zarządzania wieloszczeblowego z postulatami „nowej” nowej geografii regionalnej.

Na koniec niniejszego rozdziału należy odnieść się do kwestii ustaleń terminologicznych dotyczących stosowania pojęcia zarządzania wieloszczeblowego w niniejszej pracy. Jak wykazano w tabl. 5., w zależności od kontekstu “zarządzanie wieloszczeblowe” może być rozumiane jako konkretny układ, model, czy też system zarządzania. Może być nim również określony proces albo struktury, w ramach których te procesy zachodzą. „Zarządzanie wieloszczeblowe” jest wreszcie definiowane jako narzędzie lub też podejście do prowadzenia badań.

Na gruncie teorii integracji europejskiej Ruszkowski (2013) uznaje natomiast zarządzanie wieloszczeblowe za teorię pierwszego rzędu, tj. taką, która w przeciwieństwie do teorii drugiego rzędu, nie pretenduje do wyjaśnienia całości integracji europejskiej, ale zajmuje się wybranym obszarem zjawisk i procesów, a dodatkowo jest możliwa do empirycznej weryfikacji. Jak twierdzi ten sam autor, w odniesieniu do zarządzania wieloszczeblowego jako teorii naukowej przetestowane zostały już, z pozytywnym rezultatem, funkcje teorii naukowych, tj. „1. zdolność deskryptywna, 2. zdolność eksplanacyjna (w tym przede wszystkim zdolność do wyjaśniania związków przyczynowo-skutkowych), 3. zdolność prognostyczna (predyktywna), 4. zdolność preskryptywna (w tym przede wszystkim zdolność do podejścia normatywnego), 5. zdolność regulacyjna (w tym przede wszystkim zdolność do wywierania wpływu na analizowane zjawisko, proces itd.), 6. zdolność do retrospekcji, 7.

zdolność do stawiania hipotez” (Ruszkowski 2013: 21; podobnie Piattoni 2010). W kolejnych rozdziałach założenia teorii będą testowane w odniesieniu do struktur i procesów zachodzących w przestrzeniach polskich regionów. W niniejszej pracy pojęcie „zarządzania wieloszczeblowego” będzie używane w zależności od kontekstu w każdym ze wskazanych powyżej znaczeń. Najczęściej wykorzystywanym, także szeroko stosowanym w literaturze przedmiotu, będzie jednak „koncepcja zarządzania wieloszczeblowego” rozumiana jako

założenie organizacji struktur i procesów zarządzania zgodnie z zasadami wynikającymi z definicji Schmittera (2004), a w szczególności Alcantary i in. (2016).