D
obre wyniki strzelań, zwłaszcza sportowych, zależą w dużym stopniu od stanu psychicznego strzelającego oraz jego umiejętności panowania nad swoimi emocjami. Często przed startem i w czasie strzelań eliminacyjnych daje się zauważyć u niego zwiększone napięcie emocjonalne. Podniecenie to wzrasta proporcjonalnie do czasu zbliżania się mo-mentu przystąpienia do strzelania – obserwuje się je podczas rozmów z kolegami i z trenerem tuż przed strzelaniem, także po wejściu na strzelnicę i w czasie przygotowania i sprawdzania broni. Ten wzrost napięcia powoduje również przyspieszenie akcji serca.W mojej ocenie, co stwierdzam na podstawie ob-serwacji, oznakami wpływającymi bezpośrednio na samopoczucie strzelającego tuż przed strzelaniem
są: rozluźnienie mięśni; pocenie się, również dłoni;
brak koordynacji w wykonywaniu wyuczonych czynności; drżenie nóg; chwianie się tułowia w cza-sie strzelania oraz zwiększone drżenie ręki trzymają-cej pistolet.
PRZYGOTOWANIE PSYCHICZNE
Zmiany, które zachodzą w organizmie strzelające-go, istotnie wpływają na jego technikę strzelania.
Często wtedy można zauważyć:
– wydłużenie czasu celowania,
– zmniejszenie dokładności podniesienia ręki z pi-stoletem,
– zmianę siły nacisku na język spustowy,
– zbyt szybkie lub wolne podnoszenie ręki z pisto-letem,
ppłk Radosław Olcha
69
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016
70
Przy dawaniu strzału dużą rolę odgrywa
„współdziałanie”
poszczególnych wrażeń.
Niezwykle ważne dla efektywnego strzelania jest nie tylko to, że strzelający widzi nieruchomą muszkę pod punktem celowania, lecz i wrażenie tego, że takie położenie nie powinno się zmieniać do momentu dania strzału.
– zmniejszenie stabilności broni, – zmianę tempa i rytmu strzelania itp.
Osiągnięcie dobrego rezultatu podczas strzelań zależy, moim zdaniem, przede wszystkim od kon-dycji psychicznej strzelca. Celowe jest więc zapew-nienie mu, zwłaszcza w trakcie zawodów, czasu na indywidualne wyciszenie się oraz koncentrację. Po-wstaje przy tym pytanie, jakie procesy zachodzą w organizmie zawodnika, mające tak duży wpływ na jego stan psychiczny, i czy można nimi sterować.
Do procesów poznawczych i psychomotorycz-nych w sporcie strzeleckim zalicza się m.in.: wra-żenia, spostrzewra-żenia, wyobrawra-żenia, myślenie i pamięć.
Wrażenia to proces psychiczny będący odzwierciedleniem jednorodnego bodźca dzia-łającego na receptory jed-nego rodzaju1.
Dla strzelającego najważniejsze są do-znania pochodzące od
mięśni, np.: prawidło-wość chwytu, położe-nie palca na języku spustowym, zmęczenie lub rześkość czy goto-wość do otwarcia ognia.
Podstawą odczuwania tych wrażeń jest proces fizjologicz-no-nerwowy przebiegający w ta-kich analizatorach, jak: wzrok, słuch, węch itp. W tym przypadku najważniejsze są odczucia wzrokowe.
Bardzo ważne dla strzelającego jest również wra-żenie zmęczenia lub gotowości do otwarcia ognia.
Zdarza się często, że traci on poczucie dobrze wy-konanej czynności, nie dostrzega błędów popełnio-nych podczas dawania strzału, zauważa jego niecel-ność (słaby rezultat), lecz nie rozpoznaje przyczyn tych zjawisk. Niekiedy są powodowane zmęcze-niem, gdyż nie odczuwa on stanu, w jakim w danej chwili się znajduje.
Wrażliwość strzelających na różne zachowania własnego organizmu jest różnorodna. Specyficzna wrażliwość rozwija się pod wpływem prowadzo-nych działań. Dla przykładu: strzelający natych-miast wyczuje najmniejsze zmiany w napięciu ję-zyka spustowego po jego naprawie, mimo że apara-tura wskazuje, iż jest ono prawidłowe. Wrażliwość strzelającego ciągle się rozwija. Jeżeli, na przy-kład, przez dłuższy czas będzie skupiać uwagę na stanie mięśni utrzymujących rękę w gotowości do
dania strzału, to dość szybko zacznie odczuwać stopień ich napięcia. Powstały w wyniku tego na-wyk pozwoli w przyszłości automatycznie kiero-wać niezbędnymi procesami.
Utrzymywanie wrażliwości na odpowiednim po-ziomie można osiągnąć dzięki oddziaływaniu psy-chicznemu: zwiększeniu skali zainteresowania, po-daniu nowych danych dających większe szanse strzelającemu, podniesieniu odpowiedzialności itp.
Świeżość odbierania wrażeń można odtworzyć dzięki ćwiczeniom gimnastycznym, wentylacji płuc, umyciu (skropieniu) się chłodną wodą czy wypiciu herbaty lub niezbyt mocnej kawy.
Przy dawaniu strzału dużą rolę od-grywa „współdziałanie” po-szczególnych wrażeń. Nie-zwykle ważne dla efektyw-nego strzelania jest nie
tylko to, że strzelający widzi nieruchomą muszkę pod punktem celowania, lecz i
wra-żenie, że takie poło-żenie nie powinno się zmienić do momentu dania strzału.
Wrażliwość analiza-torów można wspierać, stawiając sobie żądania w formie samonakazów, samozapewnień czy też przez wyostrzenie uwagi.
Wszystkie wrażenia odnoszą się bezpośrednio do działań strzelają-cego, jak również do jego stanu wewnętrzne-go. W sposób aktywny wpływają na jego ogólną gotowość do dania strzału. Trening powinien więc zmierzać do trudniejszej oceny subiektywnej, wów-czas wrażliwość emocjonalna będzie mniejsza.
Spostrzeżenia to proces bezpośredniego odzwier-ciedlania różnych właściwości zjawisk dzięki współdziałaniu analizatorów oraz na podstawie zdobytego doświadczenia2.
Prawidłowość spostrzeżeń to osiąganie dobrych wyników. Przykładowo: strzelający dał strzał przy nieruchomej, jak mu się wydawało, muszce, jednak po sprawdzeniu okazało się, że przestrzelina nie znajduje się w zamierzonym punkcie celowania.
Jak to się stało?
W momencie bezpośrednio poprzedzającym strzał, pod wpływem niekontrolowanych drgań mięśni, broń zaczęła schodzić z linii celowania.
Z mózgu został wysłany sygnał zmiany do mięśni, lecz nie został on przyjęty przez świadomość strze-lającego. Zjawisko to było skutkiem niewielkiej
1 W. Szewczyk: Słownik psychologiczny. Warszawa 1979, s. 326.
2 Ibidem, s. 276.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016
71
i krótkotrwałej aktywności mięśni w danym mo-mencie, a uwaga strzelającego skupiona na waż-nych czynnościach kończących danie strzału. Nie spostrzegł on, że na początku strzelania broń się przesunęła. Niemożliwy był więc wpływ na zmianę procesów zachodzących w receptorze wzroku.
W celu uniknięcia niezamierzonych uchyleń bro-ni należy zatem doskonalić w czasie trebro-ningów sa-mokontrolę mięśni. Przede wszystkim powinny one wcześniej sygnalizować strzelającemu naruszenie stabilności ciała lub jego poszczególnych części, co odbija się na trzymaniu nieruchomo broni.
Podczas naciskania na język spustowy często się zdarza, że strzelający zmienia nacisk dłoni lub po-szczególnych palców na rękojeść broni. Impulsy sygnalizujące zmianę napięcia mięśni docierają do centralnego systemu nerwowego, lecz nieprzygoto-wany zawodnik nie jest w stanie ich odebrać i po-prawnie zinterpretować. Ponieważ dążenie do cel-nego trafienia zmusza go do skupienia całej uwagi na końcowej fazie strzału, zatem inne, drugoplano-we działanie jest kontrolowane słabiej i może być wykonane z błędami.
Wyobrażenia to aktualizacja psychiczna przed-miotów, zdarzeń, sytuacji wcześniej spostrzeżonych w całości lub we fragmentach w wyniku pobudze-nia ich pamięciowych śladów3.
Coraz częściej pojawia się twierdzenie, że za-wodnik bez wyobraźni nie osiągnie nigdy mistrzo-stwa. Zatem zaleca się prowadzenie indywidual-nych treningów „wyobraźni” z uwzględnieniem sytuacji wymagających aktywnego myślenia.
Obejmują one m.in.:
– umiejętność odtworzenia w myślach kolejnych czynności strzeleckich;
– kontrolę stanu napięcia mięśni w toku ich wy-konywania w myślach;
– ocenę wykonanych czynności oraz koncentro-wanie uwagi na niedostatkach lub na najbardziej skomplikowanych elementach;
– uświadomienie sobie wystrzału, porównanie przyrządów celowniczych z przestrzeliną i analizę zakończonych czynności;
– odtworzenie wymaganego stanu psychicznego;
– ocenę gotowości do złożenia się do kolejnego strzału;
– trening myślowy w prowadzeniu współzawod-nictwa;
– taktykę realizacji czynności w zależności od sytuacji.
Myślenie to mniej lub bardziej uporządkowana sekwencja operacji poznawczej, dokonywana na przedmiotach, zdarzeniach, procesach bezpośred-nio postrzeganych lub na ich reprezentacjach wy-obrażeniowo-pojęciowych4. Jest ona wewnętrznym
procesem opracowywania lub przetwarzania infor-macji zmierzających do rozwiązania określonych problemów (zadań, zagadnień).
Wiadomości zgromadzone w czasie zajęć strze-leckich tworzą bazę myślową organizującą wszyst-kie aspekty działania strzelca. Powinien on na-uczyć się kierować swoimi myślami w zależności od konkretnej sytuacji.
W sporcie strzeleckim występuje stosunkowo wiele nieoczekiwanych sytuacji, w których zawod-nik powinien umieć podjąć prawidłową decyzję.
Doskonalenie przez niego umiejętności myślenia ma dwa główne cele:
– nie dopuszczać do „wybuchów” emocjonal-nych w sytuacjach krytyczemocjonal-nych,
– mobilizować do efektywniejszego rozwiązania zadania w sprzyjających warunkach.
Danie celnego strzału nie jest dla strzelca zjawi-skiem czysto mechanicznym. Proces ten jest ciągle kontrolowany przez jego świadomość.
Strzelanie, zarówno w czasie treningu, jak i pod-czas zawodów, jest niekończącym się procesem myślowym, od którego – w dużym stopniu – zależy ostateczny wynik. Chociaż liczba przypadków zmuszających do zmiany techniki jest stosunkowo duża, to większość z nich należy jednak do tak zwanych sytuacji standardowych, w odniesieniu do których powinny być wypracowane odpowiednie nawyki zachowań. W mojej ocenie, sytuacje wyma-gające aktywnego myślenia zawodnika to: znajo-mość wykonywanych czynności, kontrola stanu mięśni i uświadomienie wystrzału.
Pamięć jest to zdolność układu nerwowego do przechowywania wzorów uprzedniego doświadcze-nia i wykorzystadoświadcze-nia ich w następnych działadoświadcze-niach5. Wśród wielu kategorii pamięci najważniejszymi, moim zdaniem, dla strzelającego są: wzrokowo--mięśniowa i emocjonalna.
Pamięć wzrokowa aktywnie uczestniczy we wszystkich czynnościach przygotowawczych wy-konywanych przez zawodnika, który opanowuje ją podczas strzelania. W związku z tym dodatkowe jej kształtowanie jest zbędne. Mięśniowa natomiast stanowi podstawę opanowania techniki strzelania.
Należy ją doskonalić co pewien czas w ramach tre-ningu.
Pamięć emocjonalna zaś to swego rodzaju prze-chowywanie emocjonalnych zachowań zawodnika powstałych w czasie zawodów. Pozwala odtwarzać wzorce stanu jego mobilizacji oraz gotowość do rozpoczęcia strzelania. Zawodnik powinien dążyć do zachowania pozytywnych przeżyć emocjonal-nych i powielać je możliwie jak najczęściej.
Jak zatem regulować stan emocjonalny? Najko-rzystniejsze jest kompleksowe przygotowanie
3 Ibidem, s. 328.
4 Ibidem, s. 153.
5 Encyklopedia popularna PWN. Warszawa 1982, s. 562.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016