PRZED NIMI LUB MINIMALIZUJĄCE SKUTKI ICH WYSTĄPIENIA.
płk dr Sławomir Kleszcz
D
okonując oceny możliwości wystąpienia sytuacji groźnych dla bezpieczeństwa państwa i jego oby-wateli, szczególną uwagę zwraca się na zagrożenia promieniotwórcze, biologiczne i chemiczne. Mimo sto-sunkowo małego prawdopodobieństwa ich pojawienia się, zarówno zapobieganie im, jak i zwalczanie ich skutków jest traktowane priorytetowo.Jednym z zadań z tym związanych jest tworzenie i utrzymywanie sprawnych systemów wykrywania i alarmowania oraz ostrzegania o zagrożeniach, w tym o skażeniach. Jednocześnie, aby optymalnie wykorzy-stać funkcjonujące systemy obserwacji, pomiarów, ana-liz, prognozowania i powiadamiania właśnie o skaże-niach, w kraju utworzono w 2006 roku, na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów1, krajowy system wy-krywania skażeń i alarmowania (KSWSiA).
Siły, sprzęt oraz procedury tego systemu ukierunko-wano na osiągnięcie celu sformułowanego jako zapew-nienie współdziałania systemów realizujących zadania w zakresie monitorowania, wykrywania i alarmowania o skażeniach na terenie Rzeczypospolitej Polskiej oraz prowadzenia działań interwencyjnych dzięki stworze-niu jednolitych zasad funkcjonowania oraz wzajemnej interoperacyjności.
Efektywność systemu od początku była uzależniona od wewnętrznego jego zorganizowania, przede wszyst-kim od zdolności podsystemów funkcjonalnych do współdziałania z wykorzystaniem tych samych proce-dur i metod prowadzenia pomiarów i analiz oraz
pro-gnozowania i oceny sytuacji skażeń, a także od zastoso-wania jednakowego formatu przesyłanych informacji.
PRZYGOTOWANIE
Mając na uwadze potrzebę okresowego sprawdzania sprawności funkcjonowania systemu, minister obrony narodowej, we współdziałaniu z ministrami właściwy-mi do spraw gospodarki morskiej, spraw wewnętrz-nych, administracji publicznej oraz wojewodami, jest zobowiązany przeprowadzić każdego roku trening oraz raz na trzy lata ćwiczenia KSWSiA. Ćwiczenia „Patrol 2015” były trzecim z kolei, ogólnokrajowym komplek-sowym przedsięwzięciem z udziałem elementów krajo-wego systemu wykrywania skażeń i alarmowania, zor-ganizowanym na podstawie § 11 ust.1 Rozporządze-nia…, obejmującym praktyczną realizację epizodów z zaangażowaniem sił i środków sfery cywilnej oraz sił zbrojnych. Stanowiły one podsumowanie trzyletniego okresu przygotowania elementów KSWSiA, obejmują-cego treningi wymiany informacji w ramach systemu informatycznego Promień, treningi systemu wykrywa-nia skażeń „Iskra” oraz ćwiczewykrywa-nia „Błysk”, zgrywające ten system, a także treningi i ćwiczenia resortowe. My-ślą przewodnią ćwiczeń było sprawdzenie działania służb cywilnych i jednostek wojskowych w przypadku wystąpienia zagrożenia skażeniami chemicznymi, pro-mieniotwórczymi i biologicznymi.
Ważnym zadaniem, określonym w celach szczegóło-wych, było sprawdzenie i weryfikacja
znowelizowane-1 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz wła-ściwości organów w tych sprawach. DzU 2013, poz. 96.
57
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016 Na stacji metra Warszawa-Stadion podjęto działania
z zakresu ewakuacji porażonych, ratownictwa medycznego, rozpoznania i likwidacji skażeń.
JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016
58
go w 2014 roku Planu współdziałania jednostek orga-nizacyjnych wchodzących w skład Jednolitego Krajo-wego Sytemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania.
Podstawą przygotowania i udziału w ćwiczeniach po-szczególnych podmiotów były następujące dokumenty:
– Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i po-wiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości orga-nów w tych sprawach (DzU 2013, poz. 96);
– Plan współdziałania Krajowego Systemu Wykry-wania Skażeń i AlarmoWykry-wania, edycja 2014;
– Zarządzenie nr 17/MON Ministra Obrony Narodo-wej z dnia 3 lipca 2013 r. w sprawie powołania Zespo-łu do spraw funkcjonowania i doskonalenia jednolitego Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowa-nia (DzUMON 2013, poz. 193);
– Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Si-łach Zbrojnych RP. DD/7.1. Cz. I i II. Warszawa 2004;
– Zarządzenie nr 963 Komendanta Głównego Policji z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie metod i form przygoto-wania oraz prowadzenia krajowych i międzynarodo-wych ćwiczeń sztabomiędzynarodo-wych w Policji (DzUrzKGP 2010 nr 8, poz. 29);
– Wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia 23 listopada 2012 roku w sprawie organizowania ćwiczeń obrony cywilnej [WWW.bialystok.uw.gov.pl];
– Poradnik informowania publicznego w sytuacjach kryzysowych – Wytyczne Budapesztańskie II (AC/23(E-APC)D(2014)0003. 12 maja 2014;
– Wyciąganie wniosków. Podręcznik. Wspólne Cen-trum Analiz i Doświadczeń Praktycznych NATO, Li-zbona 2010, wersja polska październik 2010.
Przygotowanie do ćwiczeń „Patrol 2015” było zada-niem grupy roboczej powołanej przez szefa Zarządu OPBMR zgodnie z § 5 ust. 2 Zarządzenia nr 17/MON2. Jej pracami kierował bezpośrednio dowódca Centralne-go Ośrodka Analizy Skażeń, który między innymi od-powiadał za uszczegółowienie epizodów praktycznego działania. W czasie ćwiczeń funkcję grupy pełnił sztab kierujący tym przedsięwzięciem. Na ich potrzeby opra-cowano sytuację wyjściową, w której założono, że na terenie kraju istnieje poważne zagrożenie terrorystycz-ne. Ugrupowania ekstremistów dysponują technologia-mi oraz zdolnościatechnologia-mi do wyprodukowania i użycia bo-jowych środków trujących. Udokumentowane próby ich przemytu oraz prawdopodobieństwo użycia na ob-szarze kraju potęgowało poczucie zagrożenia wśród obywateli. W tej kryzysowej sytuacji Rada Ministrów podjęła decyzję o uruchomieniu KSWSiA.
Na podstawie rekomendacji rządowe centrum bez-pieczeństwa aktywowało KSWSiA, stosując środki re-agowania kryzysowego z wykazu przedsięwzięć i pro-cedur przewidzianych w systemie zarządzania kryzyso-wego.
Jednym z celów ćwiczeń było sprawdzenie stopnia wykorzystania przez elementy centralne i wojewódz-kie, wchodzące w skład KSWSiA, systemu informa-tycznego Promień, w tym poprawności przesyłanych komunikatów dotyczących CBRN.
PRZEBIEG
Główny wysiłek w ćwiczeniach był skupiony na sprawdzeniu procedur aktywowania centrum dyspozy-cyjnego KSWSiA3, umiejętności szacowania ryzyka dotyczącego zagrożenia skażeniami chemicznymi, bio-logicznymi i promieniotwórczymi z wykorzystaniem systemów oprogramowania komputerowego oraz współpracy administracji i służb z wydzielonymi jed-nostkami sił zbrojnych w sytuacji wystąpienia skażeń.
Scenariusz ćwiczeń był realizowany zgodnie z real-nymi kalkulacjami czasowymi. Działania prowadzono w czasie rzeczywistym, z uwzględnieniem czasu po-trzebnego na zastosowanie procedur odnoszących się do zdarzeń. Również kalkulacje dotyczące zasobów niezbędnych do rozwiązania sytuacji kryzysowych, za-angażowanych sił i środków wynikających ze scenariu-sza sporządzano na podstawie realnych danych. Ćwi-czenia przebiegały w godzinach pracy, jednakże wszy-scy uczestnicy musieli odbierać informacje oraz udzielać na nie odpowiedzi przez środki łączności wy-korzystywane poza godzinami służbowymi.
Ćwiczący zakończyli proces podejmowania decyzji oraz udzielania odpowiedzi na pytania innych podmio-tów biorących udział w tym przedsięwzięciu szkolenio-wym w tym samym dniu, z wyjątkiem sytuacji, kiedy procedury zawarte w Planie współdziałania jednostek organizacyjnych.... przewidywały inaczej.
Ośrodki i centra zarządzania kryzysowego, na któ-rych terenie nie realizowano epizodów praktycznych, rozgrywały zdarzenia aplikacyjne.
Pełną gotowość do działania osiągnęło centrum dys-pozycyjne KSWSiA, które w trakcie ćwiczeń koordy-nowało współpracę ćwiczących elementów systemu, opracowywało prognozy, oceny, analizy sytuacji i pro-pozycje działań, a także projekty komunikatów ostrze-gawczych dla rządowego centrum bezpieczeństwa.
Zaplanowano wiele przedsięwzięć, które miały na celu zapewnienie gotowości do udziału w ćwicze-niach elementom wchodzącym w skład KSWSiA, w tym jego uruchomienie, a także minićwiczenia jako sprawdzian obiegu informacji w systemie informa-tycznym Promień. Epizody praktyczne realizowały bez przerwy zaangażowane siły i środki, w warun-kach maksymalnie zbliżonych do rzeczywistych.
W ramach ćwiczeń zaplanowano sześć epizodów praktycznego działania z udziałem Sił Zbrojnych RP, Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, Państwowej Agencji Atomistyki, Państwowej Inspekcji
2 Zarządzenie nr 17/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 lipca 2013 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw funkcjonowania i doskona-lenia jednolitego Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania.
3 Obowiązki nadzoru i koordynacji funkcjonowania krajowego systemu sprawuje minister obrony narodowej z pomocą centrum dyspozycyjnego, którego funkcję pełni Centralny Ośrodek Analizy Skażeń Sił Zbrojnych, § 3 ppkt 2 Rozporządzenia Rady Ministrów…, op.cit.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016
59
Sanitarnej i Państwowego Ratownictwa Medycznego w następujących rejonach:
– przyczółek promowy Karczew, gdzie w wyniku kolizji drogowej została uszkodzona cysterna samocho-dowa przewożąca niebezpieczne substancje chemiczne.
Nastąpił ich wyciek do Wisły. Podjęto działania z za-kresu ratownictwa chemicznego, rozpoznania i likwi-dacji skażeń. Wzięły w nich udział jednostki Policji i Państwowej Straży Pożarnej, z wsparciem powiatowe-go i gminnepowiatowe-go zespołu zarządzania kryzysowepowiatowe-go;
– hotel Miłomłyn przy drodze krajowej nr 7; u męż-czyzny powracającego z rejonu, w którym stwierdzono zachorowania na dżumę płucną, wystąpiły objawy cho-robowe (gorączka, złe samopoczucie, kaszel). Jego stan się pogarszał. Podjęte działania ukierunkowano na rozpoznanie choroby oraz wdrożenie procedur prze-ciwepidemicznych. Główne zadania wykonywały służ-by sanitarno-epidemiologiczne we współdziałaniu z jednostkami służb medycznych, Policji, Państwowej Straży Pożarnej oraz Sił Zbrojnych RP. Ich działania koordynował Wojewódzki Urząd Zarządzania Kryzy-sowego wojewody warmińsko-mazurskiego;
– Zakłady Chemiczne „Siarkopol” w Tarnobrzegu, w których nastąpił wyciek amoniaku w stanie ciekłym i gazowym z instalacji chłodniczej (około 70 t). Perso-nel technologiczny próbował go ograniczyć, w wyniku czego doszło do zatrucia i poparzenia czterech osób.
Nieprzytomni poszkodowani pozostali przy zbiorniku z amoniakiem. W akcji wzięły udział jednostki Pań-stwowej Straży Pożarnej, Specjalistycznej Grupy Ra-townictwa Chemiczno-Ekologicznego („Leżajsk”
i „Rzeszów 2”), Policji oraz Pogotowia Ratunkowego, przy aktywnym współdziałaniu kierownictwa Zakła-dów „Siarkopol”, miejskich i powiatowych zespołów zarządzania kryzysowego oraz Powiatowego Inspekto-ratu Ochrony Środowiska;
– stacja metra Warszawa-Stadion, gdzie w wyniku ataku terrorystycznego doszło do skażenia przebywają-cych tam ludzi nieznaną substancją chemiczną. U osób znajdujących się na stacji i w pociągu stwierdzono ob-jawy silnego zatrucia. Podjęto działania z zakresu ewa-kuacji porażonych, ratownictwa medycznego, rozpo-znania i likwidacji skażeń. W akcji ratowniczej współ-działały jednostki Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Miejskiej oraz Sił Zbrojnych RP. Jednym z głównych problemów było zaplanowanie i zrealizo-wanie przez służby różnych resortów działań ratowni-czych w przypadku masowych porażeń ludzi, powsta-łych na skutek użycia bojowych środków trujących;
– Narodowe Centrum Badań Jądrowych w Świerku, w którym jeden z obiektów opanowali terroryści. Skut-kiem ataku terrorystycznego było uwolnienie materiału promieniotwórczego z badawczego bloku reaktora.
Główne zadania wykonywały jednostki Biura Operacji Antyterrorystycznych (BOA) Komendy Głównej Poli-cji, służby porządkowe i specjalistyczne Narodowego Centrum Badań Jądrowych, Centrum do spraw Zda-rzeń Radiacyjnych „Cezar”, Centrum Zarządzania Kryzysowego wojewody mazowieckiego,
wojewódz-kiego ratownictwa medycznego, specjalistycznych jed-nostek Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Za nadzór nad dzia-łaniami odpowiadał przedstawiciel KG Policji (BOA) we współdziałaniu z przedstawicielem Narodowego Centrum Badań Jądrowych;
– przejście graniczne Połowce, gdzie doszło do pró-by przewozu (przemytu) przez granicę pojemników nieznanego pochodzenia z izotopami promieniotwór-czymi. W działaniach uczestniczyły elementy Straży Granicznej oraz Centrum do spraw Zdarzeń Radiacyj-nych „Cezar”, Centrum Zarządzania Kryzysowego wo-jewody podlaskiego, powiatowych specjalistycznych jednostek Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkie-go Inspektoratu Ochrony Środowiska. Za bezpośrednią organizację i przebieg epizodu odpowiadała Komenda Główna Straży Granicznej.
Jednocześnie zrealizowano 11 zdarzeń aplikacyjnych dotyczących miejscowych zagrożeń skażeniami na te-renie województw: lubuskiego, wielkopolskiego, świę-tokrzyskiego, łódzkiego, kujawsko-pomorskiego, lu-belskiego i śląskiego.
W ćwiczeniach „Patrol 2015” uczestniczyły jednost-ki organizacyjne poszczególnych ministerstw tworzą-cych KSWSiA, łącznie 250 elementów, około trzech tysięcy osób. Ponadto, Narodowe Centrum Badań Ją-drowych w Świerku oraz Zakłady Chemiczne „Siarko-pol” w Tarnobrzegu, które nie wchodzą w skład struk-tur KSWSiA.
Bardzo ważnym przedsięwzięciem realizowanym już na etapie opracowania ćwiczeń była polityka infor-macyjna. Kontakty z mediami utrzymywano zgodnie z obowiązującymi w resorcie obrony narodowej przepi-sami. Za koordynację działań rzeczników prasowych, dystrybucję informacji o ćwiczeniach, a także za orga-nizację konferencji prasowej odpowiadał rzecznik pra-sowy Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbroj-nych. W miejscu rozgrywania epizodu praktycznego na stacji metra Warszawa-Stadion zorganizowano konfe-rencję prasową. Jej uczestnicy mieli możliwość obser-wowania praktycznego działania służb ratowniczych.
W trakcie ćwiczeń poszczególne służby na wysokim poziomie wykonywały zadania, a centra zarządzania kryzysowego właściwie oceniały i analizowały sytu-ację. Procedury współdziałania były zgodne z Planem współdziałania jednostek organizacyjnych wchodzą-cych w skład jednolitego KSWSiA, co znacznie ograni-czyło rozbieżności kompetencyjne między poszczegól-nymi podmiotami biorącymi udział w ćwiczeniach.
Zakończone przedsięwzięcie szkoleniowe wykazało, że umiejscowienie, skład i przyjęte procedury funkcjo-nowania centrum dyspozycyjnego KSWSiA pozwalają odpowiednio realizować stojące przed nim zadania związane z nadzorem i koordynacją pracy systemu.
Natomiast niezbędne jest wzmocnienie praktycznego wykorzystania systemu informatycznego Promień, co powinno zwiększyć efektywność przekazywania in-formacji o sytuacji skażeń oraz komunikatów ostrze-gawczych o możliwości ich wystąpienia. n
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 3 / 2016
60
Autor jest szefem Sekcji Analiz Rozpoznawczych G-2 w Sztabie 12 Dywizji Zmechanizowanej.