Ogólna charakterystyka wybranych ubezpieczeń na Ŝycie

Ubezpieczenia na Ŝycie róŜnią się od ubezpieczeń majątkowych przede wszystkim przedmiotem ubezpieczenia. Bowiem celem ubezpieczenia na Ŝycie jest zapewnienie wypłaty świadczenia osobom uprawnionym w postaci ustalonych sum ubezpieczenia na wypadek śmierci bądź w przypadku doŜycia określonego wieku².

Do podstawowych produktów ubezpieczeń jednostkowych³ występujących w Polsce naleŜy zaliczyć⁴:

1) Ubezpieczenia na Ŝycie i doŜycie oraz mieszane tzn. ubezpieczenie zarówno terminowe, jak i doŜywotnie, w którym wypłata świadczenia następuje w przypadku śmierci lub doŜycia określonego w umowie wieku. Natomiast w mieszanych oba ryzyka tj. śmierć i doŜycie określonego wieku obejmowane są ochroną w ramach jednego ubezpieczenia.

Ubezpieczenie na Ŝycie moŜna zawrzeć na określony okres lub doŜywotnio. Jednak najczęściej spotyka się ubezpieczenie na czas określony, gdzie ochrona ubezpieczeniowa jest udzielana w ściśle określonym czasie. Świadczenie zostanie wypłacone, jeŜeli w czasie gdy ubezpieczony był objęty ochroną ubezpieczeniową miał miejsce wypadek ubezpieczeniowy tzn. jego śmierć.

Zabezpieczeniem przed gwałtownym obniŜeniem dochodów np. po przejściu na emeryturę jest ubezpieczenie na doŜycie, w którym zakład ubezpieczeń, po ustalonym okresie, wypłaca pełną sumę ubezpieczenia lub jej pierwszą ratę – w zaleŜności od treści zawartej umowy. DoŜycie określonego wieku zobowiązuje zakład ubezpieczeń do wypłacenia sumy ubezpieczenia. W przypadku śmierci osoby ubezpieczonej, przed ustalonym terminem, zakład ubezpieczeń nie dokonuje wypłaty – chyba, Ŝe w umowie była zawarta klauzula zwrotu, wskazanym osobom, sumy wpłaconych składek.

1 Spośród produktów zostały wybrane te, które bezpośrednio korespondują z problematyką niniejszego rozdziału. 2

NaleŜy poczynić zastrzeŜenie, Ŝe będące przedmiotem ubezpieczenia na Ŝycie takie dobra jak Ŝycie i zdrowie człowieka nie nadają się do wyceny w pieniądzu. Albowiem wspomniane sumy ubezpieczenia określane są w treści stosunku ubezpieczenia ryczałtowo. A zatem w ubezpieczeniach na Ŝycie nie moŜna mówić o Ŝadnej konkretnej wartości ubezpieczeniowej.

3

RóŜnorodność produktów ubezpieczeń Ŝyciowych jest tak duŜa, Ŝe wyczerpujący i rozłączny ich podział, który ujmowałby cechy występujące tylko i wyłącznie w danym rodzaju ubezpieczeń nie jest moŜliwy. Dlatego charakterystykę produktów zaprezentowano w oparciu o podstawowe ubezpieczenia Ŝyciowe występujące w Polsce a ich kolejność nie oznacza hierarchii waŜności.

4

82

Ubezpieczenie na Ŝycie i doŜycie jest zbudowane z dwóch części: z ubezpieczenia na Ŝycie, w którym wypłata świadczenia następuje po śmierci osoby ubezpieczonej oraz z ubezpieczenia na doŜycie, gdzie wypłata świadczenia następuje po doŜyciu przez osobę ubezpieczoną określonego wieku. Połączenie tych dwóch produktów powoduje, Ŝe świadczenie wypłacane jest zarówno gdy ubezpieczony umrze w czasie trwania umowy ubezpieczenia (ubezpieczenia na Ŝycie) oraz gdy doŜyje określonego w umowie wieku (ubezpieczenie na doŜycie). Omawiane ubezpieczenie jest klasycznym produktem ochronno-oszczędnościowym. Bowiem część ochronną stanowi ubezpieczenie na Ŝycie (poniewaŜ chroni przed skutkami śmierci), a część oszczędnościową ubezpieczenie na doŜycie (poniewaŜ zapewnia wypłatę sumy ubezpieczenia w momencie doŜycia określonego wieku). Suma ubezpieczenia, czyli kwota potencjalnego świadczenia moŜe byćokreślonaoddzielnie wprzypadku ryzyka śmiercioraz wprzypadku ryzyka doŜycia¹. 2) Ubezpieczenie na Ŝycie związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym tzn. ubezpieczenie, w którym występuje część ochronna i oszczędnościowa². Składka dzielona jest na dwie części – jedna z przeznaczeniem na ochronę a druga na inwestycje³. Część ochronna składki, która nie podlega zwrotowi, zapewnia, w przypadku śmierci w okresie trwania umowy ubezpieczenia, wypłatę sumy ubezpieczenia. Wysokość składki jest uzaleŜniona od ryzyka jakie ponosi zakład ubezpieczeń (wiek ubezpieczonego, jego zawód, prawdopodobieństwo zgonu, suma ubezpieczenia itp.). Druga część składki ma charakter oszczędnościowy, co oznacza, Ŝe podlega gromadzeniu i zostanie wypłacona w przypadku śmierci lub doŜycia określonego wieku. Omawiana część składki moŜe być porównana z celem w jakim działają fundusze inwestycyjne – czyli lokowaniem i pomnaŜaniem kapitału na przyszłość. Oznacza to, Ŝe składka oszczędnościowa powoduje wzrost aktywów, a ponadto zgromadzone w jej ramach środki są inwestowane, co powinno się wiązać z dodatkowymi korzyściami w postaci wypracowanego przez zakład ubezpieczeń zysku ze zgromadzonego kapitału.

1 Sumy ubezpieczenia moŜna zmieniać w trakcie trwania umowy ubezpieczenia, przewaŜnie raz w roku – w rocznicę zawarcia umowy ubezpieczenia.

2

Zob. E. Stroiński, Ubezpieczenie…, op. cit., s. 6/118 – 6/124.

3 Część oszczędnościowa składki lokowana jest do jednego lub kilku funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez zakład ubezpieczeń celem pomnaŜania kapitału, zob. S. Ostasiewicz, Składki w wybranych typach ubezpieczeń Ŝyciowych, Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000, s. 14 – 22, por. M. Dąbrowski, Inwestycje zacznijmy od ubezpieczenia, „Gazeta Finansowa”, 2008 nr 07, s. 20.

83

W ubezpieczeniu na Ŝycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym część oszczędnościowa¹ została połączona² z częścią ochronną³, aby z jednej strony zapewnić zgromadzenie określonej wielkości środków, natomiast z drugiej zapewnić pełną wysokość świadczenia⁴ (sumy ubezpieczenia) w przypadku „przedwczesnej" śmierci ubezpieczonego.

3) Grupowe ubezpieczenie na Ŝycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym obejmuje swoją ochroną osoby wchodzące w skład wielu środowisk. W porównaniu z ubezpieczeniami indywidualnymi nie stanowi szczególnego rodzaju ubezpieczenia. Występuje natomiast inna forma oceny ryzyka, prowadzenia sprzedaŜy i administracji ubezpieczeniem. Umowa w ubezpieczeniu grupowym obejmuje ochroną ubezpieczeniową określoną liczbę osób na podstawie jednej polisy. Innymi słowy – jeśli jedna umowa ubezpieczenia obejmuje określoną liczbę osób, z których kaŜda ubezpieczona jest na własny rachunek, tego rodzaju ubezpieczenie osobowe nazywa się ubezpieczeniem grupowym. Warunkiem jego zawarcia jest przystąpienie do ubezpieczenia określonego procentu grupy osób (lub określonej minimalnej liczby osób). Omawiany rodzaj ubezpieczenia charakteryzuje się znacznym stopniem uproszczenia techniki obsługi, badania ryzyka, ujednolicenia składek oraz świadczeń ubezpieczeniowych.

1 Część oszczędnościowa powinna zapewnić określoną wielkość środków w oznaczonym czasie (np. po 35 latach). NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe fundusz kapitałowy jest inwestowany w rozmaite papiery wartościowe, których cena jest zmienna. Nie zawsze stopa zwrotu z inwestycji jest dodatnia. Kiedy ma miejsce załamanie na rynkach finansowych, wówczas ceny papierów wartościowych obniŜają się, oznacza to, Ŝe obniŜa się równieŜ stopa zwrotu z inwestycji. Od typu inwestycji zaleŜy, w jakim stopniu są one wraŜliwe na załamania na rynkach finansowych. Zasadniczo przyjmuje się, Ŝe inwestowanie w papiery wartościowe gwarantowane przez skarb państwa jest bezpieczniejsze, natomiast moŜna spodziewać się wyŜszej stopy zwrotu w przypadku inwestycji w papiery emitowane przez prywatne podmioty (np. w akcje). W przypadku długiego okresu inwestowania moŜna stosować bardziej agresywną strategię, tzn. podejmować większe ryzyko licząc na większy zysk, bowiem w przypadku niepowodzenia jest czas aby odrobić potencjalne straty. Natomiast oszczędzając w krótkim okresie zaleca się unikanie ryzyka, co skutkuje potencjalnie mniejszym zyskiem, ale pewniejszym.

2 Obie części, ochronna i oszczędnościowa dopełniają się wzajemnie, natomiast róŜnią się pełnioną funkcją.

3 Część ochronna powinna zapewnić wypłatę określonej wielkości środków zwaną sumą ubezpieczenia - niezaleŜnie od długości trwania ubezpieczenia. Oznacza to, Ŝe nie ma znaczenia czy osoba ubezpieczona umrze miesiąc po zawarciu umowy ubezpieczenia, czy miesiąc przed jej zakończeniem.

4 W przypadku zgonu osoby ubezpieczonej zakład ubezpieczeń wypłaca sumę ubezpieczenia. Świadczenie jest wypłacane z części oszczędnościowej, finansowanej z aktywów zgromadzonych w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, oraz z części ochronnej, finansowanej przez zakład ubezpieczeń. Ubezpieczyciel partycypuje w wypłacie świadczenia jeŜeli część oszczędnościowa jest mniejsza od sumy ubezpieczenia. W przeciwnym razie wypłaca część oszczędnościową, która jest finansowane ze składek oszczędnościowych. A zatem im więcej aktywów zgromadzonych będzie w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, tym mniejszy udział w wypłacie będzie miała część ochronna, a im mniejsza jest część ochronna tym mniejsze ryzyko ponosi zakład ubezpieczeń, co oznacza, Ŝe tym mniejsza jest składka ochronna.

84

3.4. Ubezpieczenie na Ŝycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jako forma