Reforma emerytalna nie ogranicza się tylko do zmian w funkcjonowaniu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Komplementarnie do ZUS istnieją na mocy ustawy z dnia 28 sierpnia 1997r.2 – OFE, które stanowią kluczowy element II filaru systemu emerytalnego.
Przytoczona ustawa reguluje zasady tworzenia tych funduszy jako OFE lub pracownicze fundusze emerytalne (PFE) przez powszechne lub pracownicze towarzystwa emerytalne (PTE). Wyraz „otwarty” oznacza, iŜ kaŜdy uprawniony ma moŜliwość przystąpienia do jednego wybranego OFE, w odróŜnieniu od pracowniczych funduszy emerytalnych, do których dostęp mają tylko pracownicy tych zakładów, które utworzyły pracownicze towarzystwo emerytalne3. Drugi filar nowego systemu emerytalnego oparty jest na: powszechnych towarzystwach emerytalnych, które zarządzają OFE; a druga instytucją mają być zakłady emerytalne, powołane w celu dokonywania wypłat, od 2009r.4, naleŜnej emerytury z II filaru.
Powszechne towarzystwa emerytalne są jedynymi podmiotami uprawnionymi do powoływania i zarządzania OFE. ZałoŜycielem lub załoŜycielami powszechnego towarzystwa emerytalnego mogą być osoby prawne, które są jednocześnie akcjonariuszami danego PTE. Powszechne towarzystwa emerytalne są instytucjami nastawionymi na osiąganie zysku - komercyjnymi, dlatego zarządzanie otwartymi funduszami emerytalnymi jest odpłatne5.
Ubezpieczeń Społecznych art. 5 ust. 1; zbliŜone gwarancje, regulacje prawne, obowiązują równieŜ na Węgrzech, zob. The Regulation of Private Pensions Funds in Hungary, State Private Funds Supervision, Budapeszt 1997, s. 45. 1 Zgodnie z art. 87cyt.ustawy z dnia 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, minimalna emerytura przysługuje ubezpieczonym: 1) którzy osiągnęli wiek 60 lat kobieta i 65 lat męŜczyzna; 2) udokumentują minimalny okres składkowy i nieskładkowy, odpowiednio 20 i 25 lat; 3) którzy z obu filarów nie uzyskują minimalnej emerytury; 4) których okres dobrowolnej kontynuacji przyjęty do okresu odprowadzania składki nie przekroczył 10 lat, art. 10 cyt. ustawy z dnia 13 października 1998r.o systemie ubezpieczeń społecznych. 2 Przywołana ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych .
3
Art. 8,9,10 cytowanej wyŜej ustawy.
4 Zob. szerzej M. Dygas, Jaka emerytura z nowego systemu?, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”, 2006 nr 3/4, s. 57; K. Sobczak, Emerytury doŜywotnie i gwarantowane, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 2007 nr 16, s. 4; zob. teŜ rys. 1.5. 5 Por. K. Łyskawa, ZagroŜenie adekwatności w polskim systemie emerytalnym, w: Forum dyskusyjne ubezpieczeń i
30
Rys. 1.5. Struktura działania II filaru systemu emerytalnego
Źródło: J. Altrych, N. Czerski, Z. Kostkiewicz, Nowe emerytury w II i III filarze bez tajemnic, Wyd. „SeZaM”, Warszawa 1998, s. 17, w modyfikacji własnej.
Ustawa1 umoŜliwia funkcjonowanie towarzystw emerytalnych, których przedmiotem działalności moŜe być wyłączne tworzenie i zarządzanie funduszami emerytalnymi2: powszechne towarzystwa emerytalne tworzą i zarządzają OFE; pracownicze towarzystwa emerytalne tworzą i zarządzają pracowniczymi funduszami emerytalnymi3.
Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Warszawa 2005, s. 116 – 117; zob. teŜ Publiczne fundusze emerytalne –
podstawowe zagadnienia, D. Stańko, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 2007 nr 7, dodatek specjalny.
*Zakład emerytalny/instytucja finansowa. Zob. opinia o projekcie ustawy z dnia 27 kwietnia 2007r. o emeryturach kapitałowych z zakładów ubezpieczeń emerytalnych, zob. A. Chłoń-Domińczak, M. Góra, W. Otto, M. Wiśniewski, Emerytury z II filara, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 2007 nr 5/6, s. 66 – 67; zob. teŜ Reforma
emerytalne. Uwagi Business Centre Club o wypłacie emerytur, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 2008 nr 3, s. 6.
1 Przywołana ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. 2 Art. 29 ust. 1 cytowanej wyŜej ustawy.
3 Pracownicze towarzystwo emerytalne tworzy i zarządza pracowniczym funduszem emerytalnym, który jest jedną z form programu emerytalnego, zob. 2.7.1.1. Forma funduszu emerytalnego, s. 59 niniejszej pracy.
SKŁADKA
FUNDUSZ EMERYTALNY
suma składek osób uczestniczących w danym OFE, składki są rejestrowane na indywidualnych rachunkach, zyski z inwestycji powiększają kapitał zgromadzony na rachunku
DEPOZYTARIUSZ bank lub Krajowy Depozyt
Papierów Wartościowych
przechowuje „instrumenty” finansowe zakupione przez otwarty fundusz emerytalny
ZAKŁAD * EMERYTALNY
wypłaca emeryturę wykupioną za składki pomnoŜone przez otwarty
fundusz emerytalny
POWSZECHNE TOWARZYSTWO EMERYTALNE
zarządza otwartym funduszem emerytalnym – inwestuje i pomnaŜa składki
EMERYTURA Z II FILARU *
otrzymana za zgromadzone i pomnoŜone przez otwarty fundusz emerytalny składki
31
Otwarty fundusz emerytalny jest podstawową instytucją II filaru systemu emerytalnego, który w istocie jest zbiorem umów i rachunków emerytalnych ubezpieczonych osób. Przedmiotem działalności otwartego funduszu emerytalnego jest gromadzenie środków pienięŜnych i ich pomnaŜanie z przeznaczeniem na realizację wypłaty emerytury uczestnikom, po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Otwarty fundusz emerytalny jest osobą prawną lecz nie posiada własnych organów jako osoba prawna. W jego imieniu występuje i zarządza inna osoba prawna, powszechne towarzystwo emerytalne. Taka regulacja prawna jest gwarancją braku roszczeń do majątku OFE w razie upadłości powszechnego towarzystwa emerytalnego.
1.6.1. Bezpieczeństwo systemu otwartych funduszy emerytalnych
Ustawa1 oprócz konkretnych przepisów powołała określone instytucje, których celem jest ochrona i pomnaŜanie składek osób ubezpieczonych2. Niektóre z regulacji prawnych obniŜają jednak efektywność inwestycji drugofilarowej na rzecz jej bezpieczeństwa.
Przepisy prawne zapewniają bezpieczeństwo składek ubezpieczeniowych w sposób, jak moŜna zakładać, wystarczający. Państwo jednak nie zapewnia wysokich zysków z tytułu pomnaŜania składek, gwarantuje jedynie bezpieczeństwo składek i minimalną ich stopę zwrotu3. Z przeprowadzonej przez powszechne towarzystwo emerytalne PKO/Handlowy symulacji wynika, iŜ dopiero za około 5 – 6 lat moŜna będzie stwierdzić, czy jest opłacalne uczestnictwo w OFE4. Jak pisze R. Azembski „dopiero po 5 latach oszczędzania kwota na rachunku przewyŜszy tę, którą oszczędzający zebrałby pozostając w pierwszofilarowym systemie emerytalnym”5. Osiągnięcie wyŜszej emerytury z tytułu uczestnictwa w otwartym funduszu emerytalnym zaleŜy bowiem od indywidualnej decyzji co do wyboru OFE i od powszechnego towarzystwa emerytalnego, które zarządza danym otwartym funduszem emerytalnym.
1 Przywołana ustawa z dnia 28 sierpnia 1997r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.
2 Mechanizmy ochronne: KNF; Osobowość prawna OFE; Działalność lokacyjna; Bank – Depozytariusz; Rachunek rezerwowy; Minimalna wymagana stopa zwrotu; Fundusz Gwarancyjny; Gwarancje Skarbu Państwa, zob. szerzej J. Olszewski, Fundusze emerytalne, Wyd. Prawno – Ekonomiczne INFOR, Warszawa 1999, s. 71 – 80; D. Siwiec,
Uczestnictwo w II filarze – otwartych funduszy emerytalnych – część II, „Przegląd Ubezpieczeniowy dla Ciebie”,
1999 nr 1, s. 5 - 9;zob. D. Siwiec, Przegląd aktów wykonawczych do II filaru – część II, „Przegląd Ubezpieczeniowy dla Ciebie”, 2000 nr 11, s. 15; podobne regulacje prawne obowiązują równieŜ na Węgrzech, zob. T. Parniczky,
Case Study of the New Second Pillar in Hungary, “Hungary State Fund Supervision”, 14 kwietnia 1998, s. 12.
3 Zob. przywołana ustawa z dnia 28 sierpnia 1997r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. 4 Zob. R. Azembski, Emerytalne symulowanie, „Gazeta Bankowa”, 1998 nr 47, s. 26.
32
1.6.2. Emerytury wypłacane przez zakłady emerytalne
Drugim elementem kapitałowego filaru mają być zakłady emerytalne1. Najwcześniej sześć miesięcy przed przejściem na emeryturę, a najpóźniej dwa miesiące przed oczekiwaną pierwszą wypłatą emerytury doŜywotniej, ubezpieczony jest zobowiązany zawrzeć umowę emerytalną tylko z jednym zakładem emerytalnym. Określenie „doŜywotnia” nie oznacza wypłaty emerytury do końca Ŝycia, tak jak występuje w I filarze, ale zawarcie umowy z wybranym przez siebie zakładem emerytalnym na całe Ŝycie. Na skutek zawarcia umowy emerytalnej następuje przeniesienie środków z OFE do wskazanego przez ubezpieczonego zakładu emerytalnego i wypłata kapitału2. Przeniesione środki, zanim zostaną wypłacone3, muszą być tak lokowane, aby nie straciły na wartości. Określone zostały zasady lokowania tych środków, które są podobne jak dla OFE, a zyski z lokat po zrealizowaniu świadczeń mogą być wypłacone jednorazowo w formie sui generis trzynastej emerytury.
Zakłady emerytalne przy ustalaniu wysokości emerytury będą posługiwały się ustalonymi przez siebie stawkami, które muszą być zatwierdzone przez KNF4. Element stawki jest ofertą zakładu emerytalnego5, która oznacza oferowaną wysokość rocznej emerytury doŜywotniej za kaŜde wpłacone 100zł. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe wysokość stawki będzie zróŜnicowana w zaleŜności od grupy wiekowej, danej płci oraz wielkości kwoty wypłaty transferowej otrzymanej z OFE – wobec tego im wyŜsza stawka tym korzystniejsza oferta zakładu emerytalnego, np.6.
0,9% x 120.000 zł. = 1.080 zł.
Z obliczenia wynika, Ŝe emerytura będzie wynosiła, dla danej grupy wiekowej, w pierwszym roku płatności około 1.080 zł., przy czym jej wysokość w wyniku zysków z lokat moŜe się zwiększać w latach następnych.
1 Zakłady emerytalne/instytucje finansowe; zob. szerzej R. Borowski, Koncepcja zakładu emerytalnego w ramach
reformy systemu zabezpieczenia społecznego, ,,Prawo. Ubezpieczenia. Reasekuracja”, 1998 nr 5, s. 40 – 44.
2 Cyt.ustawa z dnia 28 sierpnia 1997o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, art. 111; J. Altrych, N. Czerski, K. Drewnowska, Nowe emerytury w I, II i III filarze bez tajemnic, Wyd.„SeZaM” Warszawa 1999s.55-59. 3
Zakłady emerytalne będą oferowały wypłatę emerytur co najmniej w czterech formach, zob. A. Skoczyńska, Nowa
emerytura lepsza czy tylko inna?, Wyd. K.E. LIBER, Warszawa 1999,s. 47.
4 Por. R. Borowski, Koncepcja...,op. cit., s. 42 – 43; K. Tymorek, Emerytury..., op. cit., s. 90 – 92; zob. E. Wincek, S. Broniarek, D. Jednorowski, Wypłaty emerytur z II filaru, „Gazeta Ubezpieczeniowa”, 2005 nr 49, s. 12 i 21. 5
Por. A. Chłoń-Domińczak, Emerytury z filara II – między ubezpieczeniem społecznym a prywatnym, w:
Forum...,op. cit., s. 93 – 94.
6 załoŜenia: grupa wiekowa 60 – 65 lat; stawka dla w/w grupy wiekowej 0,9%; wysokość kapitału 120.000 zł.; róŜne moŜliwe projekty rozwiązań, zob. teŜ Internet: www.knf.gov.pl.
33