Okres do 1996 r. Kongresy jako narzędzie polityki

Oceniając skalę rozwoju rynku kongresów w Polsce, warto przypomnieć stan początkowy i główne czynniki, które wpłynęły na rozwój tego rynku. Do drugiej połowy lat 90. ubiegłego wieku w dziedzinie kongresów, czy szerzej – turystyki biznesowej, brak było w Polsce jakichkolwiek opracowań lub materiałów edukacyjnych. Nie było ani jednej pozycji książkowej dotyczącej tematu turystyki biznesowej; nie było pisma fachowego poświęconego problemowi; brak było szkoleń czy kursów z tego zakresu ani akademickich, ani dla praktyków. Źródła bibliograficzne podają jedynie nieliczne wcześniejsze prace akademickie dotyczące turystyki kongresowej [analizy własne: Biblioteka SKKP i archiwum Meeting Management]. Spośród firm na rynku turystycznym jedynie Przedsiębiorstwo Państwowe „Orbis” zajmowało się tą dziedziną w sposób profesjonalny, co wiązało się z jego monopolistyczną rolą (obsługa wizyt państwowych).

Najwcześniejsze przykłady turystyki biznesowej w Polsce (by nie sięgać do czasów historycznych) wiążą się z działalnością Przedsiębiorstwa ORBIS. „Na początku był Orbis” – taki charakterystyczny tytuł nosi artykuł A. Dolińskiego, rozpoczynający publikację przeglądową wydaną przez Polską Organizację Turystyczną na jej pięciolecie [POT, 2005]. Istotnie, nazwa „Orbis” przez wiele lat powojennej historii Polski była synonimem wszelkiej poważniejszej aktywności w zakresie kongresów, wydarzeń o charakterze publicznym i z udziałem zagranicznych delegacji, w tym wizyt prezydenta USA, jak i pielgrzymek papieża. Wyspecjalizowana struktura Orbisu – Biuro Kongresów – do dziś pamiętana jest jako znacząca, rozpoznawalna marka [relacje branży]. Pozycja Biura Kongresów Orbis – nie negując talentów i oddania pracowników tej firmy – wynikała z zagwarantowanej mu roli w obsłudze gości dewizowych i polityki władz PRL. Na marginesie dodajmy, że monopol Orbisu w zakresie obsługi „imprez o charakterze kongresowym” nie był aż taki szczelny: w niektórych sferach obsługi gości zagranicznych – działały poza Orbisem też inne firmy. Z grona pracowników Biura Kongresów Orbis wywodzi się kilkanaście firm turystycznych działających obecnie na rynku polskim (między innymi Holiday Travel, Mazurkas Travel, CONGRESS-OR). Założenie takich firm było jednak możliwe dopiero w okresie przemian ustrojowych w Polsce na przełomie lat 80. i 90. Jednakże największy impuls dla rozwoju infrastruktury przyniósł proces akcesji Polski do Unii Europejskiej i formalne wstąpienie w roku 2004.

Jeszcze bardziej wyrazistym przykładem braku źródeł jest problematyka incentive travel. Na początku lat dziewięćdziesiątych kwerenda wykazała tylko jeden spis ofert podróży motywacyjnych, przygotowany przez zagraniczną spółkę ORBIS w Nowym Jorku

163 i wydany w formie powielaczowej (broszura niepublikowana pod redakcją T. Cuprysia, ORBIS Polish Travel Bureau, Inc., Nowy Jork). Brak było także zbiorczych katalogów z ofertą konferencyjną. W roku 1996 jedynym zidentyfikowanym materiałem była niewielka publikacja Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki o salach konferencyjnych w Polsce [M. Niezabitowska (red), broszura nt. obiektów konferencyjnych w Polsce, wydawca UKFIT, Warszawa, w archiwum autora]. Nic dziwnego, że nie miało miejsca zagospodarowanie instytucjonalne, przykładowo brak było stowarzyszeń skupiających profesjonalistów – praktyków organizacji kongresów, konferencji i podróży w celach biznesowych. Stwierdzić też można, iż brak było świadomości odrębnej tożsamości tej dziedziny części branży. Jak pokazały praktyczne doświadczenia autora, docieranie do

osób zainteresowanych problematyką konferencji i kongresów wymagało

wykorzystywania odrębnych kanałów komunikacji skierowanych do: biur podróży, hoteli, firm transportowych oraz różnych działów urzędów administracji centralnej i terenowej [Menedżer Marki Turystyka Biznesowa, Sprawozdanie 1998, archiwum autora].

Niedostatki rozwoju omawianej dziedziny w ówczesnych latach w Polsce odzwierciedla publikacja Komisji Europejskiej z 1995 r., w której pomieszczona mapa pt. „Przemysł spotkań i wystaw” nie wykazywał żadnego miasta na wschód od linii Odry, w tym w Polsce, jako meeting destination - miejsca odbywania kongresów i konferencji. Do ówczesnych miast o znaczeniu ponadregionalnym zaliczono: Amsterdam, Barcelonę, Berlin, Brukselę, Frankfurt, Genewę, Londyn, Madryt, Mediolan, Paryż, Kopenhagę i Wiedeń [Horwath Axe Consultants. 1996]. Ówczesny przemysł spotkań Europy skoncentrowany był w kilku regionach, co na Rysunku 16 wyróżniono kolorem zielonym. W celu przedstawienia zmian zachodzących na mapie współczesnego przemysłu spotkań, na rysunku tym zaznaczonych zostały miasta europejskie, które aktualnie zajmują pierwszych 50 miejsc w rankingu miast pod względem liczby zrealizowanych międzynarodowych kongresów i konferencji (patrz: Tabela 4 zamieszczona w Rozdziale 1) [ICCA, 2018]. W oparciu o najnowszy ranking ICCA (za rok 2017) miasta na mapie wyróżniono kolorami: czerwonym – miasta o liczbie imprez powyżej 100, niebieskim – miasta o liczbie imprez od 50 do 99, a zielonym od 30 do 49. Z rysunku wynika, że wykazane poprzednio obszary koncentracji lokalizacji międzynarodowych spotkań nadal są silnie reprezentowane. Spośród 12 miast europejskich, które miały powyżej 100 imprez, dziewięć znajduje się w obszarach koncentracji z roku 1995, jednakże trzy miasta (Dublin, Lizbona i Budapeszt) przełamują ten schemat. Relatywnie niewielkie zmiany odnotować można odnośnie obszaru Wielkiej Brytanii (Manchester) oraz Skandynawii (Göteborg,

164

Aarhus). Natomiast wyraźnie rozszerzył się obszar, na którym odbywają się międzynarodowe spotkania w Europie: od Reykjaviku na północy po Ateny na południu i po Moskwę na wschodzie. Rozszerzenie obszarów odbywania kongresów na wschód jest najbardziej znamienne. Z krajów byłego Bloku Wschodniego w roku 1995 jedynie czeska Praga była wykazywana jako destynacja kongresowa, a obecnie porównywalną pozycję zajmują Budapeszt i Warszawa. Obszar na wschód od Łaby reprezentowany dodatkowo przez Kraków, Wilno, Ryge i Tallin, a w kierunku południowym na mapie kongresowych destynacji pojawiły się Bukareszt, Belgrad, Lublana, Zagrzeb i Dubrownik. Natomiast w europejskiej części Rosji, oprócz Moskwy, wyróżnia się Sankt Petersburg.

Rysunek 16. Rozwój przemysłu spotkań w Europie 1995–2017

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Horwath Axe Consultants (1995), ICCA (2018) z użyciem programu ArcGIS ESRI

Obszary w kolorze zielonym: obszary europejskiego przemysłu spotkań według publikacji Komisji Europejskiej z roku 1995. Oznaczenie miast kongresowych według rankingu ICCA za 1997 r.: czerwone – powyżej 100 międzynarodowych imprez w roku, niebieskie – od 50 do 99 międzynarodowych imprez

165