Opinie pracujących o ich dalszej aktywności zaw od ow ej

P o zn an ie opinii p ra cu ją cy ch n a te m a t ich dalszej ak ty w n o ści z a w o ­ d o w ej m a is to tn e z n a cz e n ie dla o p ra co w a n ia n a rz ę d z i o ra z p o d e jm o w a n ia

różnorodnych działań m ających na celu zatrzymanie ludzi starszych na rynku pracy.

Panuje przekonanie, że osoby starsze są ustabilizowane zawodowo, trudno zmienić im m iejsce zatrudnienia, znaleźć nową pracę w przypadku utraty poprzedniej, a jednocześnie trudno niejednokrotnie zastąpić ich uni­

kalne często doświadczenie i specyficzne kwalifikacje. Poglądy te zostały poddane weryfikacji w naszych badaniach.

Ponad połowa respondentów stwierdziła, że w przypadku odejścia

stąpieniu odchodzącego pracownika innym pracownikiem rośnie natom iast wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia.

Pracownicy starsi są ustabilizowani w swoich m iejscach pracy. Ponad 40% badanych na pewno nie zmieniłoby pracy, nawet gdyby taka możli­

wość wystąpiła, a 25% raczej nie uczyniłoby tego. Tylko niespełna co piąty pracownik byłby skłonny zmienić pracę, a na pewno zrobiłoby tak w razie pojawienia się możliwości prawie 9% badanych. Znacznie bardziej ustabili­

zowani są mężczyźni. Odsetek mężczyzn niezamierzających zmieniać pracy jest znacznie wyższy (72%) niż odsetek kobiet (59%), natom iast odsetek

trudnienia niż osób o niższym poziomie kwalifikacji.

Niechęć do zmiany pracy koresponduje z oceną możliwości znalezie­

nia nowego zatrudnienia równie korzystnego, zapew niającego takie same dochody i świadczenia oraz zadowolenie jak dotychczasowa. Bardzo łatwo równie korzystną pracę mogłoby znaleźć nieco ponad 4% respondentów pracujących, a około 13% raczej łatwo. Natomiast trudności ze znalezie-M - --- Determinanty kontynuowania pracy i aktywizacji...

---Rozdział IV

niem porównywalnej pracy miałoby ponad 61% badanych. Łatwiej mogą znaleźć pracę mężczyźni oraz osoby o stosunkowo wyższym poziomie wy­

kształcenia.

W yrażana przez starszych pracow ników niechęć do zmiany pracy wynika więc z malejącej wraz z wiekiem mobilności pracowniczej, ale jest też zapewne przynajmniej po części wymuszona sytuacją panującą na ryn­

ku pracy. Przy czym zgodnie z oczekiwaniami większa łatwość zmiany pra­

cy cechuje mężczyzn oraz osoby o wyższym statusie na rynku pracy wyra­

żanym poziomem wykształcenia. Bardziej ustabilizowani są również męż­

czyźni i osoby ze stosunkowo wyższym poziomem wykształcenia. Wyraża­

ne przez badanych opinie wskazują też, że pracodawcy nie przywiązują jakiegoś szczególnego znaczenia do doświadczenia i specyficznych kompe­

tencji nabytych przez ludzi w starszym wieku.

W badanej populacji prawie 30% osób pracujących pobiera świadcze­

nia emerytalno-rentowe. Odsetek pobierających świadczenia emerytalno-ren­

towe rośnie wśród osób w starszych grupach wieku. Znacznie większy jest odsetek pobierających świadczenia wśród pracujących mężczyzn (37,5%) niż wśród pracujących kobiet (22,3%). Mężczyźni łatwiej mogą znaleźć pracę, natom iast kobiety po przejściu w stan bierności zawodowej częściej zaj­

m ują się sprawami rodzinnymi. Największy odsetek pobierających świad­

czenia emerytalno-rentowe je s t wśród pracujących z wykształceniem zasad­

niczym zawodowym, nieco niższy wśród osób mających wykształcenie wyż­

sze, a najniższy wśród osób z wykształceniem podstawowym.

Osoby pobierające świadczenia emerytalno-rentowe podejmują pracę przede wszystkim ze względu na niski poziom tych świadczeń i koniecz­

ność uzupełnienia budżetu (60%). Znaczna część nie wyobraża sobie jednak życia bez pracy (49%) oraz czuje się dobrze i może jeszcze popracować (37%). Na dalszych m iejscach jako powody podawano: chcę pomóc mate­

rialnie dzieciom, ewentualnie wnukom (15%), w pracy czuję się potrzebny, niezastąpiony (13%). Ponieważ respondenci mogli podać kilka powodów, również i w tym przypadku widać, że czynnik materialny je s t najw ażniej­

szy, natom iast pozostałe niejako umożliwiają i wspom agają decyzję o kon­

tynuowaniu pracy. Niski poziom emerytur i rent jako powód podjęcia pra­

cy występował znacznie częściej wśród posiadających niższe świadczenia kobiet (78%) niż wśród mężczyzn (49%). Mężczyźni natom iast częściej nie wyobrażali sobie życia bez pracy (mężczyźni - 58%, kobiety - 34%). Na niski poziom świadczeń jako przyczynę kontynuowania pracy wskazywały osoby o niższym poziomie wykształcenia, natom iast wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia rosła rola dobrego samopoczucia umożliwiającego pracę, poczucie przydatności w pracy oraz chęć materialnej pomocy dzie­

ciom (wykres 15).

Determinanty kontynuowania pracy i aktywizacji...

Wykres 15. Motywy kontynuowania pracy przez pracujących emerytów i rencistów

Omawiana grupa osób łączących pracę z pobieraniem świadczeń eme- iytalno-rentowych deklaruje zamiar kontynuowania aktywności zawodowej tak długo jak zdrowie pozwoli (79%). Niektórzy zamierzają pracować tak długo jak pracodawca będzie chciał je zatrudnić (15%), a nieliczni do czasu poprawy sytuacji materialnej (5%). Mężczyźni częściej limitują okres konty­

nuowania pracy możliwościami zdrowotnymi, a kobiety chęcią zatrudnie­

nia ich przez pracodawcę oraz poprawą sytuacji m aterialnej. W miarę wzro­

stu poziomu wykształcenia m aleje w określeniu trwania dalszej pracy rola stanu zdrowia, a rośnie skłonność pracodawcy do zatrudnienia danej oso­

by. Zatem i w przypadku łączenia pracy z pobieraniem świadczeń emery­

talno-rentowych stan zdrowia je s t czynnikiem limitującym kontynuowanie zatrudnienia i określającym m om ent jego zakończenia.

Drugą grupą wyodrębnioną wśród pracujących są osoby posiadające uprawnienia do świadczeń emerytalno-rentowych, ale z nich niekorzystają- ce. Stanowiły one 11% badanej populacji pracujących. Częściej status taki posiadały pracujące kobiety oraz osoby z wykształceniem wyższym i śred­

nim. Odsetek omawianych osób rośnie wraz z przechodzeniem do starszych grup wieku badanych. Decyzję sw oją respondenci m otyw ow ali przede wszystkim względami dochodowymi (ponad połowa): zbyt niską emeryturą w stosunku do zarobków, niemożliwością połączenia świadczenia z zarob­

kami ze względu na ich dużą wysokość, posiadaniem dziecka na

utrzvma-Rozdział IV

niu, chęcią wypracowania większej emerytury. Część osób chce jeszcze pra­

cować (co czwarta), bo lubi pracę, daje im ona satysfakcję, lubią towarzy­

stwo ludzi, musieliby zrezygnować z pracy w przypadku skorzystania z po­

siadanych uprawnień. Kilka osób (około 10%) prowadzi działalność gospo­

darczą itp.

Ostatnią wyodrębnioną grupę, stanowiącą ponad 58% badanej popu­

lacji pracujących, tw orzą osoby pracujące nieposiadające uprawnień do świadczeń emerytalno-rentowych i ich niepobierające. Taki status na rynku pracy częściej występował wśród kobiet, w młodszych grupach wieku oraz wśród osób o stosunkowo niższym poziomie wykształcenia. Eksploracja zamierzeń omawianej grupy osób co do ich dalszej aktywności zawodowej wykazała, że prawie 46% zamierza pracować do momentu uzyskania pra­

wa do świadczeń emerytalno-rentowych i ani dnia dłużej, a 13% nie wy­

kluczało możliwości kontynuowania pracy po osiągnięciu wieku uprawnia­

jącego do świadczeń emerytalno-rentowych, jeżeli spełnione byłyby pewne warunki. Zamiar kontynuowania pracy po uzyskaniu świadczeń emerytal­

no-rentowych, o ile to będzie oczywiście możliwe, wyraziło niemal 40%

badanych z tej grupy - wśród nich byli częściej mężczyźni, osoby stosun­

kowo młodsze i o relatywnie wyższym poziomie wykształcenia.

Wykres 16. Warunki, których spełnienie może decydować o kontynuowaniu pracy po uzyskaniu świadczeń emerytalnych

Zmiana pracodawcy Praca z osobami w moim wieku Lepsza atmosfera w pracy Inne Zmiana stanowiska pracy Lepszy dojazd do pracy Lepsze warunki w miejscu pracy Skrócenie czasu pracy (np. do pół etatu) Lżejsza praca Wyższe zarobki

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0%

O soby, k tó re g e n eraln ie nie z a m ie rz a ły p rz e d łu ż a ć ak ty w n o ści z a w o ­ dow ej p o z a m o m e n t u zy sk an ia u p ra w n ie ń do św ia d cz e ń em ery ta ln o re n to -Źródło: badania własne.

Determinanty kontynuowania pracy i aktywizacji..

wych (dwie pierwsze omawiane wyżej grupy) rozważyłyby jednak możli­

wość je j kontynuowania, gdyby spełnione zostały pewne warunki (wykres 16). Do istotnych warunków należały: w yższe zarobki (71%), uzyskanie lżej­

szej pracy (32%), skrócenie czasu pracy (30%), lepsze w arunki w miejscu pracy (23%), lepszy dojazd do pracy (15%), zm ian a stanow iska p racy (11%) oraz lep­

sza atm osfera w pracy, p raca z o so b am i w p odobn ym w ieku czy wreszcie zm iana pracodaw cy. Przeważały więc dwie grupy czynników: o charakterze dochodowym oraz związane z charakterem i warunkami wykonywania pra­

cy. Te dwie grupy czynników z różnym natężeniem dominowały niezależ­

nie do płd, wieku i wykształcenia wyrażających opinie pracowników.

Wśród powodów najważniejszych, które skłoniłyby badanych do kon­

tynuowania pracy, na czoło wysuwają się wyższe zarobki (61,4%) oraz skró­

cenie czasu pracy (np. do pół etatu) (15%). Wśród drugich w hierarchii ważności, rozrzut wymienianych powodów był znacznie większy. Na czo­

ło wysunęły się lepsze warunki w m iejscu pracy (25,6%), a dalej: lżejsza praca (18,3%), wyższe zarobki i skrócenie czasu pracy (po 15,9%), lepszy dojazd do pracy (13,4%). Na trzecim m iejscu w hierarchii powodów wy­

mieniano natom iast: lżejszą pracę (34,1%), skrócenie czasu pracy i zmianę stanowiska pracy (po 13,6%). Zarówno mężczyźni, jak i kobiety, aczkolwiek wymieniali poszczególne powody z różną częstością, to jednak w tej sa­

mej kolejności.

Zapytano również osoby zamierzające kontynuować pracę po uzyska­

niu świadczeń emerytalnych o przyczyny takiej właśnie decyzji; można było podać kilka powodów. Najczęściej odpowiadano: wysokość świadczenia emerytalnego nie zadowala mnie (69%), ale bardzo często wymieniano też chęć pozostania i przebywania wśród ludzi (60%). Badani jako uzasadnie­

nie swojej decyzji deklarowali również, że: praca zarobkowa daje im po­

czucie stabilności i pewności jutra, chcą być pożyteczni (po 46%), dzięki pracy zarobkowej nie będą się nudzić (42,5%), praca zarobkowa daje im poczucie spełnienia (41,4%), a także że chcą być doceniani i szanowani oraz dla przyjemności. Kobiety częściej podawały powody materialne: wysokość świadczenia emerytalnego nie zadowala mnie, praca zarobkowa daje mi poczucie stabilności, pewności jutra, a także wyrażające potrzebę kontak­

tów społecznych: chcę zostać wśród ludzi, chcę być pożyteczna. Mężczyźni natomiast w większym stopniu kierowali się w łasną przyjemnością i po­

trzebą szacunku, bycia docenionym. Wraz z wiekiem m aleje waga wysoko­

ści emerytury, a rośnie chęć uniknięcia nudy. Z kolei wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia m aleje również znaczenie wysokości otrzymywane­

go świadczenia emerytalnego oraz zapewnienia poczucia stabilności i pew­

ności jutra, a rośnie waga takich czynników jak poczucie spełnienia, bycia docenionym, cieszenie się szacunkiem.

Rozdział IV

Wśród powodów najważniejszych w hierarchii ważności wymieniano na pierwszym miejscu niezadowalającą wysokość świadczenia emerytalne­

go (41%) oraz następny czynnik ekonomiczny - zapewnienie dzięki pracy poczucia stabilności i pewności ju tra (14%), ale tuż za nimi stwierdzenia:

praca zarobkowa daje mi poczucie spełnienia (13%) i chcę być pożyteczny (12%). W śród najw ażniejszych powodów drugich w hierarchii ważności wskazywano: chcę zostać wśród ludzi (25%), chcę być pożyteczny (21%) oraz uniknięcie dzięki pracy nudy (17%) i poczucie stabilności i pewności ju tra (16%). Na liście trzecich w hierarchii ważności znalazły się natomiast:

chęć pozostania wśród ludzi (26%) oraz zapewnienie poczucia stabilności i pewności ju tra (17%) i uzyskanie poczucia spełnienia (14%). Osoby zakła­

dające kontynuację pracy po uzyskaniu świadczeń emerytalno-rentowych biorą więc pod uwagę niewystarczającą w ich ocenie wysokość świadczeń, poczucie stabilności i pewności jutra, ale znacznie większą wagę przykła­

dają do czynników pozamaterialnych, takich jak potrzeby kontaktów z in­

nymi ludźmi, spełnienia w pracy, bycia pożytecznym, szacunku czy też chęć uniknięcia nudy.