Syntetyczne charakterystyki procesu reprodukcji ludności 65

Przyrost naturalny w województwie kujawsko-pomorskim będzie do­

datni do połowy drugiej dekady XXI w. W wyniku ożywienia rozrodczości na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI w. (skutek falowania demo­

graficznego) największy poziom osiągnie w 2010 r., kiedy ludność w oje­

wództwa zwiększy się z tego tytułu o 2177 osób. Po 2015 r. procesy ruchu naturalnego spowodują ubytek ludności w województwie, wykazujący ten ­ dencje do pogłębiania się. W 2035 roku ubytek naturalny osiągnie poziom 9256 osób.

3 J. Z. Holzer, op. cit., s. 29-30.

Rozdział II

W m iastach przyrost naturalny je s t ujemny od początku XXI w. Róż­

na je s t jego głębokość. W 2000 r. liczba ludności miejskiej zmniejszyła się z tego tytułu o 189 osób, a w 2004 r. o 558 osób. W kolejnych latach uby­

tek ludności miejskiej zmniejszy się do 182 osób w 2010 r., a następnie zacznie szybko rosnąć. Przewiduje się, że w 2035 r. liczba ludności m iej­

skiej zmaleje z tytułu ubytku naturalnego o prawie 7 tys. osób.

Na w si procesy ruchu naturalnego będą dawały efekty dodatnie do początków lat dwudziestych XXI w. Największą w artość osiągnie przyrost naturalny w 2010 r., kiedy wyniesie 2359 osób. Później będzie malał, ale w 2020 r. liczba ludności wiejskiej przyrośnie z tego tytułu jeszcze o 920 osób. Po 2024 r. w wyniku pogłębiającego się ubytku ludności wiejskiej je j liczba w 2035 r. zmaleje o ponad 2,3 tys. osób.

Współczynnik przyrostu naturalnego ludności do 2 0 1 5 r. nie przekro­

czy w zasadzie l % o (poza 2 0 1 0 r., kiedy osiągnie w artość l ,l % o ) . Od 2 0 1 5 r.

będzie ujemny, a jego w artość bezwzględna będzie systematycznie rosła i w 2 0 3 5 r. współczynnik przyrostu naturalnego osiągnie w artość - 4 , 8 % o . W miastach współczynnik będzie ujemny, jednak do 2 0 1 4 r. jego w artość będzie wahała się w przedziale od - 0 , l % o do - 0 , 4 % o . W 2 0 1 5 r. wartość współczynnika przyrostu naturalnego obniży się poniżej - l % o i do 2 0 3 5 r.

zmaleje do - 6 , 4 % o . Na w si do 2 0 1 5 r. współczynnik przyrostu naturalnego będzie kształtował się na poziomie powyżej 2 % o (poziom maksymalny - 2 ,9 % o w 2 0 1 0 r.), w 2 0 1 5 r. obniży się do l , l % o , a od 2 0 2 4 r. będzie ujem ­ ny. W 2 0 3 5 r. zmaleje do poziomu - 2 , 7 % o .

Współczynnik dynamiki demograficznej będzie rósł do 2010 r., kiedy osiągnie poziom 1,10, później będzie już malał, a po 2015 r. jego poziom spadnie poniżej jedności. W 2035 r. urodzenia będą zastępowały już tylko niespełna 62% zgonów. W miastach współczynnik dynamiki demograficz­

nej je s t od początku XXI w. mniejszy od jedności, ale do 2015 r. nie spad­

nie poniżej 0,90. Później zacznie szybko maleć i w 2035 r. urodzenia skom­

pensują już tylko 53% ubytku ludności miejskiej z tytułu zgonów. Ludność wiejska charakteryzuje się znacznie wyższą dynamiką demograficzną. Do 2015 r. urodzenia przeważają o 20 % -3 0 % nad liczbą zgonów. Do 2020 r.

przewaga ta m aleje do 11%, a od 2024 r. współczynnik osiąga wartości m niejsze od 1. W 2035 r. straty ludności wiejskiej wywołane zgonami zo­

staną zrekompensowane tylko w 75% przez urodzenia, ale stopień kom­

pensaty i tak będzie znacznie wyższy niż w miastach.

Efektywność demograficzna wykazuje tendencje m alejące do 2015 r., ale je s t w tym okresie dodatnia. Po 2015 r. zaczyna rosnąć, ale niestety jest ujemna, co oznacza, że ruch naturalny oddziałuje w coraz większym stop­

niu na procesy zmniejszania się liczby ludności. W m iastach efektywność demograficzna je s t ujem na od początku XXI w. i z pewnymi wahaniami

wykazuje tendencję rosnącą. Na w si efektywność naturalnych procesów demograficznych je st dodatnia, ale m alejąca do lat dwudziestych XXI w., następnie zaczyna rosnąć, ale staje się ujemna.

Istotnym miernikiem procesów reprodukcji ludności je s t współczyn­

nik dzietności, który wyraża przeciętną liczbę dzieci rodzonych przez ko­

bietę w ciągu je j życia. Prosta reprodukcja ludności wymaga, aby kobieta rodziła nieco powyżej dwojga dzieci. W województwie kujawsko-pomor- skim, podobnie jak w Polsce, współczynnik dzietności je s t znacznie poniżej tego poziomu i w 2004 r. wyniósł 1,26, co oznaczało, że w warunkach roz­

rodczości z tego roku kobieta w województwie urodziłaby przeciętnie w cią­

gu swego życia 1,26 dzieci. Przewiduje się stopniowy w zrost tego współ­

czynnika do około 1,48 po 2020 r. Zgodnie z prognozą, w zrost współczyn­

nika powinien wystąpić w m iastach, z 1,29 w 2010 r. do 1,44 w 2035 r., natom iast na wsi przewiduje się jego spadek, odpowiednio z 1,58 do 1,51.

Jest to wyrazem ujednolicania się w zorca płodności ludności m iejskiej i wiejskiej.

3.6. Definitywne migracje wewnętrzne i zagraniczne

Na wielkość strumieni napływu i odpływu wędrówkowego oddziałuje wiele różnorodnych czynników o charakterze zarówno ekonomicznym, jak i społecznym oraz politycznym4. Podstawowym jednak elem entem określa­

jącym wielkość i kierunek strumieni migracyjnych są dysproporcje między popytem na siłę roboczą a je j podażą, wynikające ze zróżnicowania rozwo­

ju gospodarczego i dynamiki dem ograficznej poszczególnych regionów.

W procesie prognozowania ruchów migracyjnych konieczne je s t uwzględ­

nienie w spom nianych w yżej d eterm inantów . Zmiany tych czynników, a szczególnie sytuacji gospodarczej w dłuższym horyzoncie czasowym są trudne do przewidzenia, a jednocześnie tak istotne, że mogą powodować bardzo duże rozbieżności między stanem prognozowanym a faktycznym.

Dlatego też przewidywania dotyczące migracji powinny obejm ować okres kilku, co najw yżej kilkunastu lat, nie w ięcej niż p iętn astu . Prognozy uwzględniające dłuższe okresy obarczone są dużą dozą niepewności. Stąd też wyniki prezentowanej prognozy migracji, szczególnie na okres po 2020 roku, są mało pewne.

Sporządzone przez GUS prognozy przewidują wzrost mobilności prze­

strzennej ludności województwa, zarówno w ramach wędrówek wewnętrz--- Analiza zjawisk ludnościowych i zatrudnieniowych...

---4 J. Z. Holzer, op. cit., s. 283-296; E. Dolny, J. Meller, Z. Wiśniewski, Zarys polityki zatrud­

nienia, PWE, Warszawa 1990, s. 173-186.

Rozdział II

nych, jak i zagranicznych, na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI w., a następnie po 2015 r. je j zmniejszenie (tab. 6).

Napływ ludności do województwa kujawsko-pomorskiego powinien wzrosnąć z 22,5 tys. osób w 2000 r. do 30,8 tys. osób w 2012 r. (o około 37%). W kolejnych latach zakłada się jeg o zmniejszenie do około 24 tys.

w 2020 r. (o 22%) i stabilizację na tym poziomie do 2035 r. Podobne ten­

dencje można zaobserwować w zakresie odpływu wędrówkowego. Wielkość odpływu powinna wzrosnąć z 22,9 tys. w 2000 r. do 32,7 tys. w 2012 r.

(o około 43%). Do 2020 r. nastąpi spadek liczby wyjeżdżających na stałe z województwa do innych regionów kraju do 25,5 tys. osób (o 22%) i na­

stępnie stabilizacja w tej wysokości do 2035 r. Saldo m igracji je s t ujemne, co oznacza ubytek ludności województwa z tego tytułu; rośnie ono z 0,4 tys.

w 2000 r. do około 1,9 tys. w latach 2 0 1 0 -2 0 1 2 , a następnie m aleje do 1,5 tys. po 2020 roku.

Współczynniki napływu wędrówkowego w województwie są w ca­

łym okresie m niejsze od współczynników odpływu wędrówkowego. Różni­

ca nie je s t duża i wynosi od 2 do 9 osób na 10 tys. mieszkańców, niemniej jednak wskazuje, że województwo traktowane może być jako odpływowe.

Napływ ludności do m iast będzie wykazywał tendencję rosnącą do 2012 r., kiedy osiągnie poziom 14,5 tys. osób (wzrost o 24% w stosunku do 2000 r.). Następnie zmaleje do 11,7 tys. osób w 2020 r. (spadek o ponad 19%) i ustabilizuje się na tej wysokości w okresie do 2035 r. Odpływ nato­

m iast wzrośnie w latach 2 0 0 0 -2 0 1 2 z 11,9 tys. do 18,8 tys. (o 58%), a na­

stępnie zmaleje i po 2020 r. ustabilizuje się na poziomie 14,1 tys. osób (spa­

dek o 25%). Ubytek ludności miejskiej z tego tytułu będzie wynosił ponad 4 tys. rocznie w latach 2 0 0 4 -2 0 1 1 , a następnie stopniow o zm aleje do 2,3 tys. osób po 2020 r.

Napływ na wieś wzrośnie z 10,8 tys. w 2000 r. do 16,5 tys. w 2010 r.

(o ponad 50%), a następnie obniży się do 12,3 tys. od 2020 r. (o ponad 25%). Odpływ natom iast będzie rósł z 11,1 tys. w 2000 r. do 13,9 w 2012 r.

(o 25%), a później zmniejszy się do 11,4 tys. od 2020 r. (o 18%). Ruch w ę­

drówkowy będzie w zasadzie powodował wzrost liczby ludności wiejskiej w województwie. Przyrost wędrówkowy na w si w latach 2004-2011 kształ­

tuje się na poziomie 2 ,5 -3 ,0 tys. rocznie, a następnie obniża się do pozio­

mu około 1 tys. rocznie po 2020 roku.

Znaczniejsza różnica w ystępuje między współczynnikam i napływu i odpływu wędrówkowego w przypadku m iast i wsi. W miastach współ­

czynniki napływu są dużo niższe niż odpływu, a różnica między nimi po­

kazuje, że w szczytowym 2010 r. z każdych 10 tys. m ieszkańców miast ubędzie około 37 osób. Na wsi natom iast przeważają współczynniki napły­

wu. Ludność wiejska przyrastała w latach 2004—2011 o ponad 30 osób na każdych 10 tys. mieszkańców wsi.

Tabela 6. Ruch wędrówkowy ludności w województwie kujawsko-pomorskim w la­

tach 2 0 0 0 -2 0 3 5

B>— --- Analiza zjawisk ludnościowych i zatrudnieniowych...

---Lata Migracje wewnętrzne Migracje zagraniczne

Efektywność migracji wewnętrznych w województwie kujawsko-po­

morskim je st w badanym okresie ujemna, niewielka i wykazuje początko­

wo lekką tendencję wzrostową, a później stabilizuje się. Efektywność mi­

gracji ludności miejskiej je s t również ujem na, jednak wykazuje tendencje spadkowe, co oznacza m alejącą rolę m igracji jako czynnika wpływającego na zmniejszenie liczby ludności miejskiej w w ojewództwie. Efektywność

Rozdział II

m igracji ludności wsi je s t natomiast dodatnia, ale wykazuje także tenden­

cje malejące, co podobnie jak w przypadku ludności miejskiej wskazuje na m alejącą rolę migracji - w tym przypadku oczywiście we wzroście liczby ludności wiejskiej (tab. 7).

Tabela 7. Natężenie ruchu wędrówkowego ludności w województwie kujawsko-po- morskim w latach 2 0 0 0 -2 0 3 5

Analiza zjawisk ludnościowych i zatrudnieniowych.

Wielkość imigracji i emigracji w województwie kujawsko-pomorskim je st niewielka, chociaż je j saldo je s t w niektórych latach dość znaczne, po­

równywalne z saldem definitywnych m igracji wewnętrznych. Stąd też je j efektywność je s t znacznie wyższa niż w przypadku migracji wewnętrznych i sięga naw et poziomu -0 ,6 6 , ale m a tendencję malejącą. Zgodnie z prze­

widywaniami w żadnym z badanych lat imigracja nie przekroczy znacznie poziomu 1,0 tys. osób, a em igracja poziomu 2,0 tys. osób. Prognozuje się, że imigracja będzie rosnąć; zakłada się powroty do kraju osób po dłuższym pobycie za granicą, być może na czas emerytury. Natomiast em igracja osią­

gnie szczytowy poziom na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI w., a następnie zmaleje, jednak dotyczyć będzie raczej ludzi młodszych. Ujem­

ne saldo migracji zagranicznych wystąpi do 2020 r. i osiągnie dość znaczny poziom około -1 ,3 tys. osób w latach 2 0 1 0 -2 0 1 1 . Po 2020 r. prognozuje się niewielki przyrost ludności z tytułu m igracji zagranicznych.