Metodologiczne podstawy badań własnych
4.5. Organizacja badań własnych:
znaczące jest rozumienie i współtworzenie przez badacza i uczestnika badania
− (za: A. Żyta, 2011, s. 15).
Metoda sondażu diagnostycznego z zastosowaniem techniki ankiety
Metoda sondażu, jak pisze M. Łobocki, ma swoje zastosowanie w badaniach pedagogicznych z dwóch przyczyn. Po pierwsze, z uwagi na cel badań, po dru‑
gie, ze względu na sposób zbierania danych: ankiety i wywiady (M. Łobocki, 2004, s. 258). Wcześniej zostały przywołane badania sondażowe z zastosowaniem techniki wywiadu, w dalszej części zostaną opisane kryteria zastosowania tej me‑
tody z wykorzystaniem ankiety. Ankieta jest „techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnieniu, najczęściej samodzielnie przez badanego, specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub czę‑
ściej bez obecności ankietera” (T. Pilch, 1995, s. 86–87). W niniejszych bada‑
niach zastosowano technikę ankiety, aby zebrać informacje od osób niepełno‑
sprawnych oraz profesjonalistów praktyków pracujących i znających problemy swoich nie w pełni sprawnych klientów i ich rodzin. Skonstruowano zatem dwa odrębne narzędzia badawcze:
kwestionariusz ankiety
− Sytuacja osób niepełnosprawnych – przygotowany zo‑
stał dla osób niepełnosprawnych. W 18 pytaniach mieszanych (zamkniętych, otwartych, półotwartych, skalach) ujęto zakres odnoszący się do doświadczeń osób niepełnosprawnych w kontekście: dostępu do dóbr, usług, ocenę instytu‑
cji i organizacji, własne uczestnictwo społeczne, relacje sąsiedzkie, odczuwane postawy i przejawy dyskryminacji;
kwestionariusz ankiety
− Profesjonaliści o sytuacji osób niepełnosprawnych – jest przeznaczony dla profesjonalistów praktyków pracujących z osobami niepeł‑
nosprawnymi na terenie powiatu cieszyńskiego. Grupa ta z punktu widzenia założonych problemów badawczych będzie miała wiedzę i doświadczenie real‑
ne w ocenie aktualnej sytuacji osób niepełnosprawnych. Pytania do profesjo‑
nalistów zostały zawarte w 13 punktach (o charakterze zamkniętym, otwartym, półotwartym i w skalach). Aby zweryfikować i opisać sytuację osób niepełno‑
sprawnych w sposób możliwie pełny, zastosowano podobny zakres rzeczowy pytań, jaki skierowano do osób niepełnosprawnych.
4.5. Organizacja badań własnych:
teren badań oraz procedura doboru grupy badanej
Reprezentatywność próby będzie ważna dla części badań z zastosowaniem metody sondażu diagnostycznego i metody szacowania. S. Juszczyk zaznacza, że „reprezentatywność będzie tym większa, im więcej w jej skład wchodzi obiek‑
tów oraz im skuteczniej przeciwdziałano tendencyjności w jej doborze” (2001, s. 61).
Aby grupa badawcza była próbką reprezentatywną, stosuje się odpowiednie wzory statystyczne, żeby wyodrębnić ją z całości populacji. Innym używanym w badaniach pedagogicznych sposobem jest przyjęcie doboru liczebności próbki według T. Pilch i T. Bauman, ze względu na możliwość wnioskowania z uzyska‑
nych danych:
mała próbka: mniejsza lub równa 30 osób;
− próbka przejściowa: większa niż 30 i mniejsza niż 100 osób;
− duża próba: 100 osób i więcej (T.
− Pilch, T. Bauman, 2001, s. 29–30).
Terenem badań jest powiat cieszyński, zgodnie z założonymi celami i proble‑
mami badawczymi. Z tego obszaru wyznaczone zostaną próbki badawcze będące źródłem danych odpowiednim do założonych zmiennych i wskaźników.
Na potrzeby wyłonienia próbek badawczych przywołane zostaną podstawowe dane. Powiat cieszyński usytuowany jest w południowo ‑zachodniej części woje‑
wództwa śląskiego, nad Olzą i w górnym biegu Wisły. W jego obrębie znajdują się następujące gminy (12): Cieszyn, Ustroń, Wisła, Skoczów, Strumień, Brenna, Chybie, Dębowiec, Goleszów, Hażlach, Istebna, Zebrzydowice, które łącznie zaj‑
mują obszar 73 020 ha.
Kwerenda literatury poświęconej zasadom doboru próbki badanej w bada‑
niach naukowych, zarówno ilościowych, jak i jakościowych, pozwoliła na okreś‑
lenie następujących procedur doboru. Grupą badanych, która jest nośnikiem istotnych dla problemu badań ilościowych danych, są osoby niepełnosprawne oraz profesjonaliści praktycy. Ponieważ do wyodrębnienia tych próbek badaw‑
czych okazała się potrzebna weryfikacja ze względu na konkretną cechę – niepeł‑
nosprawność oraz praca z klientem niepełnosprawnym lub jego rodziną, zastoso‑
wano dobór próby celowy, określony dostępnością badanych.
Z uwagi na to, że nie istnieją żadne spójne statystyki, które określałyby liczbę mieszkańców powiatu z orzeczeniem o niepełnosprawności, a to ze względu na wielość organów i systemów orzecznictwa, niemożliwe było określenie próbki proporcjonalnej na podstawie ogólnej liczby niepełnosprawnych. Zakład Ubez‑
pieczeń Społecznych Oddział w Bielsku ‑Białej1 określił, że liczba osób, które na dzień 28 kwietnia 2011 r. spełniają kryteria prawne świadczące o niepełnospraw‑
ności, tym samym o „niezdolności do pracy, częściowej niezdolności do pracy lub dodatkowo samodzielnej egzystencji i są w zasięgu terytorialnym Inspektoratu ZUS w Cieszynie”, stanowi łącznie 12 197. Jednakże liczba ta jest daną dynamicz‑
ną ze względu na czasowy charakter części orzeczeń ZUS.
W związku z tym zakładam na potrzeby badań ilościowych, że liczebność próbki badanej powinna być większa (>) niż 100 osób (por. T. Pilch, T. Bauman, 2001, s. 129–130).
1 Zakład Ubezpieczeń Społecznych, pismo z dn. 28.04.2011 r., sygn. 020000/074/2/18/2011/
ORG.
109
4.5. Organizacja badań własnych: teren badań oraz procedura doboru grupy badanej
Z kategorii osób niepełnosprawnych wyłoniono 103 osoby spełniające kryte‑
ria, czyli osoby z aktualnym orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, grupie inwalidzkiej, niezdolności do pracy – dobór celowy za pomocą techniki „kuli śnieżnej”.
Na potrzeby badań jakościowych biograficznych wybrano próbkę 8 osób nie‑
pełnosprawnych z powiatu cieszyńskiego – dobór celowy za pomocą techniki
„kuli śnieżnej”.
Wielkość próbki badanej „profesjonalistów” wynosiła 127 osób, pracujących z osobami niepełnosprawnymi w instytucjach i organizacjach powiatu cieszyń‑
skiego (nauczyciele, terapeuci, pracownicy socjalni, doradcy zawodowi i inni).
Można też stwierdzić, że dobór próby profesjonalistów w kontekście poznania ich subiektywnych opinii o sytuacji społecznej osób niepełnosprawnych będzie miał cechy próby kontrastowej – osób o wysokiej wiedzy i świadomości oraz braku niepełnosprawności (por. G. Babiński, 2004).
Natomiast wywiady faktograficzne przeprowadzone zostały z 12 kierownika‑
mi (zastępcami) ośrodków pomocy społecznej oraz 2 pracownikami reprezentu‑
jącymi 2 agencje zatrudnienia w powiecie cieszyńskim – dobór celowy ze wzglę‑
du na wartość źródła danych.
Pozostałe źródła danych to dokumenty, opracowania statystyczne, regulami‑
ny, statuty, informacje udostępnione lub wskazane przez profesjonalistów, osoby niepełnosprawne, instytucje i organizacje.