Organizacja i przebieg badań empirycznych, struktura badanych grup Na wstępie zostanie przedstawiona struktura grup badawczych. Dalsza analiza

będzie odnosiła się do danych reprezentowanych w sposób tematyczny, zgodnie z zakreślonymi problemami badawczymi, a nie w układzie danych uzyskanych od poszczególnych próbek, co wydaje się bardziej czytelne z punktu widzenia opisu takich zjawisk, jak: wykluczenie społeczne, postawy wobec niepełnosprawności czy szeroko rozumiany kapitał społeczny.

Badania empiryczne prowadzone były zgodnie z założeniami metodologicz‑

nymi opisanymi w poprzednim rozdziale. Najbardziej czasochłonna okazała się procedura zbierania danych z uwagi na dostęp do osób badanych oraz ich licz‑

bę w poszczególnych próbkach badawczych. Badania prowadzone były w latach 2010–2012. Ogólnie wzięły w nich udział 252 osoby:

a) 141 osób – profesjonaliści praktycy, w tym:

127 zamieszkujących i pracujących na terenie powiatu cieszyńskiego z klien‑

− tami niepełnosprawnymi; brali oni udział w badaniach ankietowych;

12 kierowników ośrodków pomocy społecznej z wszystkich 12 gmin po‑

− wiatu, którzy udzielali informacji w wywiadach faktograficznych;

2 specjalistów z agencji zatrudnienia (1 osoba z Powiatowego Urzędu Pracy,

− 1 osoba z Agencji Pośrednictwa Pracy „Labor”), którzy udzielili informacji w wywiadach faktograficznych;

b) 111 osób z niepełnosprawnością, w tym:

103 osoby wzięły udział w badaniach ankietowych;

− 8 osób udzieliło wywiadów biograficznych, w tym 1 rodzic dziecka z nie‑

− pełnosprawnością.

O ile dostęp do określonej grupy mieszkańców powiatu cieszyńskiego nie stanowił przeszkody w przeprowadzeniu badań, o tyle dostęp do tak dużej licz‑

by osób z niepełnosprawnością okazał się poważnym problemem, szczególnie ze względu na ochronę danych osobowych w instytucjach skupiających i posiada‑

jących bazy danych niepełnosprawnych. W takich okolicznościach w większości przypadków zastosowano technikę „kuli śnieżnej”, która polega na zdobywaniu informacji o osobach z interesującymi cechami (z punktu widzenia prowadzo‑

nych badań naukowych) od innych osób posiadających również status osoby niepełnosprawnej. Ponieważ badania, w których niepełnosprawni respondenci brali udział, w głównej mierze miały charakter anonimowy, poproszono o po‑

średniczenie w dotarciu do tych respondentów instytucje oraz profesjonalistów.

W większości przypadków dostęp do reprezentantów badanej grupy niepełno‑

sprawnych ze względów formalnych nie był możliwy. Dlatego też dane zebrane za pośrednictwem ośrodków pomocy społecznej zostały uzyskane od osób niepeł‑

nosprawnych, które np. nie uczestniczą aktywnie w życiu społecznym, a są w sy‑

tuacji trudnej lub kryzysowej, w związku z czym stali się np. klientami pomocy społecznej lub innych instytucji.

Profesjonaliści. Próbka badana, jaką stanowią profesjonaliści, w liczbie 127 osób okazała się grupą zdecydowanie homogeniczną ze względu na płeć.

Przyjęto, że profesjonaliści to osoby, które zawodowo zajmują się kształceniem, rehabilitacją, wsparciem, pomocą, pracą socjalną, asystenturą, doradztwem za‑

wodowym, terapią, wychowaniem, orzekaniem i diagnozowaniem niepełno‑

sprawności – uogólniając: pracą z klientem niepełnosprawnym w wymienionych dziedzinach. W związku z tym muszą wykazać się do wykonywania wyszczegól‑

nionych czynności zawodowych określonym typem wykształcenia oraz posiadać umiejętności kierunkowe. Zaskakujący okazał się fakt, że wśród badanych 98,4%

stanowią kobiety, a mężczyźni reprezentowani byli tylko przez 2 respondentów (co stanowi 1,6% ogółu badanych profesjonalistów). Zatem opinie będą wyznacz‑

nikiem perspektywy tylko jednej płci wykonującej wymienione wcześniej czyn‑

ności zawodowe. Szczegółowe liczebności badanych z tej próbki zostały zawarte w tabeli 12 oraz zobrazowane na wykresie. Kolejną cechą jest miejsce pracy – większość profesjonalistów pracuje w miastach (78,6%), co wydaje się zrozumiałe ze względu na ulokowanie sieci najważniejszych instytucji społecznych w więk‑

szych skupiskach, takich jak: Cieszyn, Skoczów, Wisła, Ustroń.

Tabela 12. Struktura badanych profesjonalistów ze względu na płeć i miejsce pracy

Miejsce pracy Płeć Liczba profesjonalistów (N = 127) % profesjonalistów

Miasto K 99 78,0

M 1 0,8

Wieś K 26 20,4

M 1 0,8

Razem 127 100,0

Opracowanie własne.

113

5.1. Organizacja i przebieg badań empirycznych, struktura badanych grup

Wykres 1 obrazuje olbrzymią dysproporcję płci w udziale w zawodach spo‑

łecznych ukierunkowanych na pracę z osobami niepełnosprawnymi – jest to ob‑

szar zdecydowanie sfeminizowany. Ponadto na terenach wiejskich pracuje 21,1%

profesjonalistów, pozostali pracują w miastach powiatu.

wieś

miasto

1

1 26

99

0 20 40 60 80 100 120

kobiety mężczyźni

Wykres 1. Struktura grupy badanej – liczba profesjonalistów według płci i miejsca pracy (N = 127)

Pozostałych 14 profesjonalistów, którzy udzielali informacji w wywiadach fak‑

tograficznych, uznano za ekspertów w swoich dziedzinach, ponieważ 12 z nich to kierownicy ośrodków pomocy społecznej we wszystkich gminach powiatu, a 2 to specjaliści ds. zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Celowy wybór takiej prób‑

ki badawczej był jak najbardziej uzasadniony problematyką badań. Informacje dotyczące tychże profesjonalistów są ogólnie dostępne w placówkach instytucji, w których pracują, oraz na stronach internetowych, a także w Biuletynie Infor‑

macji Publicznej.

Z punktu widzenia niniejszych rozważań nie ma potrzeby przytaczania profili indywidualnych, gdyż celem badania było uzyskanie informacji eksperc‑

kich. Zarówno kierownicy, jak i specjaliści ds. zatrudnienia zostali odpowiednio wcześnie powiadomieni i zaproszeni do badań, mogli też wcześniej przygotować się z zakresu przygotowanych pytań. Uznaje się zatem, że dobór tej grupy ba‑

dawczej jest w pełni reprezentatywny, aby uzyskać wiarygodne dane dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych w różnych obszarach tematycznych podjętych w niniejszej pracy.

Osoby z niepełnosprawnością to kolejna badana grupa. Trudności związa‑

ne z dotarciem do badanych zostały już nakreślone wcześniej, natomiast w tym momencie należy uściślić, że ze względu na cel badań nie było potrzeby roz‑

różniania kategorii i stopnia niepełnosprawności. Takie rozgraniczenie było za‑

razem niemiarodajne, ponieważ, jak zostało to dokładnie opisane w rozdziale

teoretycznym, dotyczącym diagnozy i orzecznictwa niepełnosprawności, są one przedkładane do zgoła różnych celów. Wskazano również, że istotę relacji in‑

dywidualnych i instytucjonalnych stanowi kategoria „niepełnosprawności” jako status osoby niepełnosprawnej, mimo iż jest to tylko określenie formalno ‑prawne stosowane w odniesieniu do warunków społecznych, a nie opisujące indywidu‑

alną jednostkę.

Starano się jednak, aby w tym przypadku reprezentacje obu płci były po‑

dobne liczebnie, osoby uczestniczące w badaniach stanowili mieszkańcy po‑

wiatu cieszyńskiego. W trakcie realizacji badań ankietowych rozdano i rozesła‑

no łącznie 150 kwestionariuszy przygotowanej ankiety. Ostateczne zestawienie liczebności i struktury badanych osób z niepełnosprawnością ze względu na miejsce zamieszkania i płeć zawarte jest w tabeli 13. Nieznacznie więcej w tej próbce badanych jest mieszkańców wsi – 59,2%, mieszkańcy miast stanowią zaś 40,8%.

Tabela 13. Struktura badanych osób niepełnosprawnych ze względu na miejsce zamieszkania i płeć

Razem 42 40,8 61 59,2 103 100,0

Opracowanie własne.

Kolejnych 7 osób z orzeczoną niepełnosprawnością i 1 rodzic dziecka z orze‑

czoną niepełnosprawnością, którzy zgodzili się brać udział w wywiadach bio‑

graficznych, zostali szczegółowo opisani w ostatniej części niniejszego raportu z danych empirycznych. Dobór tych osób też był celowy.