Ostatnie zagadnienie dotyczy uniformizacji zapisu wyrazów zakończonych

krótką samogłoską będącą afiksem gramatycznym lub jego częścią. W przypadku wyrazów należących do kategorii gramatycznych imię (nomen) i czasownik chodzi o stosowanie form pauzalnych bądź niepauzalnych. W przypadku przyimków o rdzeniach trzyspółgłoskowych zakończonych na krótkie -a nie można mówić o formie pauzalnej, gdyż jako przyimki nie występują nigdy w pozycji pauzalnej. Poniższy przegląd poszczególnych form wyrazów nie zawsze pozwala na generalizację z powodu małej liczby przykładów, a czasem także równoległego

stosowania różnych rozwiązań wewnątrz jednego systemu.

i) We wszystkich systemach stosuje się formy pauzalne dla imion (nomina),

których końcówki gramatyczne mają postać krótkiej samogłoski lub krótkiej samogłoski z [n] (nunacja), np. Ajjam al-‛Arab (HL 96, nie: *Ajjamu al-‛Arabi),

hisan majjit (NW II 217, nie: hisanun majjitun). Sporadycznie zdarzają się

jednak odstępstwa: Chamsu aghanin (…) (HL 447), Wahju’l-matar (NW I 272),

Kullu ʻr-ridżal {’r-ridżal} kullu ʻn-nisa {’n-nisa} (NW I 457), Min adżli an tachdaudar {tachdaudir} al-kalima (NW II 165). Jako wyjątek w całości

zapisuje się końcówkę biernika [an], jeśli nie poprzedza jej ta marbuta: (…)

kuntu kadijan (HL 448), A‘tina hubban (NW I 395), (…) jazunnu nafsahu hamman (NW I 568), (…) gharban wa szarkan (KL 291).

113

ii) Nomina z końcówką liczby mnogiej [uːna]/[iːna] lub podwójnej

[aːni]/[ajni] w HL i MS mają przeważnie formy pauzalne, np. Dalil al-hairin (HL 299), mutakallimun (MS 311), Tafsir al-Dżalalajn (HL 319), (…) au icha

arba‛in sana (…) (HL 406); niepauzalne są rzadsze, np. As-Sab‛una (HL 418), anzila bajna’l-manzilatajni (MS 394), Al-Aba wa’l-banuna (MS 410). Z kolei

w NW I i NW II przeważają formy niepauzalne, np. Al-Mudżahiduna (NW I 505),

Al-Atiluna (NW II 567), Kissat ʻaszikajni (NW I 263), Zikra az-za’i ajni

(NW II 103). W NW II zdarzają się odmienne zapisy tego samego wyrazu, np. Sa’a as’ubat al-ajnajni (s. 615) vs. Sa’a as’ubat al-ajnajn (s. 289),

Ladżi’una (s. 616) vs. Ladżi’un (s. 187). Formy pauzalne stosowane są

konsekwentnie w RI, np. salihun (s. 56), Kitab al-wazirajn (s. 253).

iii) Czasowniki w czasie teraźniejszym zakończone na [uːna] i [iːna]

rzadko występują w analizowanych pracach. Większa ich liczba pojawia się w NW I i NW II, lecz i tak jest zbyt mała, by pozwolić na pewniejszą generalizację. Większość to formy niepauzalne, np. Al-akbasz jatamarrinuna {jatamarranuna} (NW II 614), A tasharina? (NW I 505), A’rafu {A’rifu}

annaki kunti sata’tina (NW II 623).

iv) Czasowniki w czasie teraźniejszym zakończone na krótkie [u]

lub krótkie [a] (w trybie łączącym) również występują rzadko, najczęściej w NW I i NW II. Przeważają formy niepauzalne: Abiʻu (NW I 502), Al-ard

taduru (NW I 523), Indama janhalu al-matar (NW II 416), Lan juqbara al-ahja

(NW II 558). Formy pauzalne są używane sporadycznie w NW II: Ana uqaddim

nafsi (NW II 354), Haza jasih, wa haza jasih (NW II 551). Tam zdarzają się

też odmienne zapisy tego samego wyrazu: Al-Bahr janszuru alwahahu (s. 406) vs. Al-Bahr janszur alwahahu (s. 622), Kajfa la uhibbu an-nahar (s. 549) vs. Kajfa la uhibb an-nahar (s. 622). Jedyny zapis tej formy w RI ma formę pauzalną: Luzum ma la jalzam (s. 330).

v) Czasowniki w czasie przeszłym w 1., 2. i 3. osobie liczby pojedynczej,

zakończone krótką samogłoską [u], [a]/[i], [a], odpowiednio, również nie występują licznie. Wszystkie przykłady reprezentują formy niepauzalne: ‛Indama

114

Najliczniej reprezentowane są formy 3. osoby: Al-hawi hatafa’ t-tabak (NW I 445), (…) taraka darahu wa-hadżdża (NW II 377), tanabba’a (RI 304).

vi) Sufiksy zaimkowe zakończone krótką samogłoską: -ka, -ki, -hu, -hi,

reprezentowane nielicznie, występują w formie niepauzalnej, np. Ta‛rif bi-Ibn

Chaldun wa-rihlatihi (…) (HL 507), Maris istiklalaka (HL 484), (…) wa’l-madchal ‘alajhi (MS 313), Kull wahid wa hukmuhu (NW II 601), Lan ansaki (NW II 122), (…) hubbuki darrabani (NW II 400), man chaluka (RI 86).

vii) Przyimki o rdzeniach trzyspółgłoskowych zakończone na krótkie [a],

jak już wspomniano, nie mają formy pauzalnej. Bywają zapisywane albo z -a, albo bez niego. Trudno osądzić, który sposób przeważa w HL i MS. Przykłady z -a: Kitab al-faradż ba‛da asz-szidda (HL 155), aʻda’l-ghurub (MS 12),

Bajna’ l-Kasrajn (MS 399). Przykłady bez -a: a‛d al-ghurub (HL 399), Bajn al-Kasrajn (HL 396). W NW I i NW II stosowano częściej zapis z -a: Bajna lʻatlal (NW I 488), Fauka’l-ʻibab (NW I 271), aʻda maut (NW I 255), Ujun tahta asz-szams (NW II 458), (…) bajna al-qissa (…) (NW II 460), rzadziej

bez niego, np. aʻd al-ghurub (NW I 489). W RI brak przykładów. Konsekwentnie zapisywany jest przyimek [wara:ʔa] ‘za’: wszystkie jego nieliczne zapisy są pozbawione końcowego -a, np. Wara as-sitar (HL 398), Wara al-ghamam (HL 379, MS 399), Wara’l-ghamam (NW I 276).

Wahania w zapisie przyimków tego rodzaju zachodzą także w innych publikacjach stosujących w pozostałych względach transkrypcję użytą w RI.

Zakończenie

Systemy polonizacji jednostek języka arabskiego można rozpatrywać pod względem różnych kryteriów, takich jak: wierność wobec zapisu bądź wymowy, odpowiedniość jedna jednostka grafii arabskiej – jedna jednostka grafii polskiej, zgodność konwencji z systemem fonetycznym i ortograficznym języka polskiego oraz przydatność dla niespecjalistów, tj. umożliwienie im jak najwłaściwszej wymowy przy użyciu głosek języka polskiego oraz maksymalnie prawidłowej identyfikacji polonizowanych jednostek w różnych miejscach tekstu lub różnych tekstach. Żaden system transkrypcji uproszczonej nie jest w stanie uczynić zadość wszystkim kryteriom jednocześnie. Każdy z przedstawionych tu systemów

115

zaspokaja jedno wymaganie w większym, inne w mniejszym stopniu. Na przykład zaletą używania digrafu th jest to, że umożliwia różnicowanie wyrazów różniących się głoskami [θ] i [s], ale ceną za to jest wprowadzenie do polskiego tekstu obcych połączeń liter. Z kolei na przykład poprzez niesygnalizowanie elizji w zapisie

wa-al-bajt odchodzi się od oryginalej wymowy, za to zyskuje się uniformizację

ułatwiającą niespecjaliście identyfikację rodzajnika, co byłoby trudniejsze, gdyby raz miał on postać al-, a innym razem l-.

Jak wynika z przeglądu systemów, w różnych kwestiach polonizacji próbowano różnych rozwiązań. Również dziś nie wszyscy trzymają się reguł systemu stosowanego najpowszechniej, zilustrowanego na przykładzie RI. Wystarczy wspomnieć tak wyraziste odstępstwo jak zapisywanie głoski [w] za pomocą litery ł²². Występujące w analizowanych tekstach zapisy, w których zaobserwować można wahania, w tym stosowanie różnych konwencji nawet wewnątrz jednej publikacji, wskazują, że pewne kwestie nie były wśród ich autorów uregulowane. Nieuregulowane zagadnienia istnieją również dziś (np. samogłoska na końcu przyimków trzyspółgłoskowych). Norma polskiej transkrypcji uproszczonej, pod względem większości zagadnień, które ma regulować, już wykształcona (choć nadal nigdzie w pełni nieskodyfikowana), w pewnych marginalnych aspektach jeszcze się kształtuje.

22 Na przykład (nie do końca konsekwentnie) w książce: S.W. Witkowski, Wprowadzenie do prawa uzuł ańskiego, Warszawa 2009.

116