Państwa germańskiej kultury prawnej

A. Niemcy (Kodeks karny z dnia 18 maja 1871 r.)³⁵⁸

Interesujące z omawianego punktu widzenia przepisy znajdują się w rozdziale 6 – „Opór przeciwko władzy państwowej”.

Zgodnie z § 120 ust. 1 StGB, kto uwalnia więźnia lub nakłania go do ucieczki albo pomaga mu w ucieczce podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 albo grzywnie. Jeśli sprawca był zobowiązany do zapobieżenia ucieczki więźnia jako funkcjonariusz publiczny³⁵⁹ albo inna osoba, której powierzono wykonywanie zadań publicznych, podlega on karze pozbawienia wolności do lat 5 albo grzywnie (§ 120 ust. 2 StGB). W myśl § 120 ust. 3 StGB usiłowanie omawianego przestępstwa jest karalne.³⁶⁰

Więźniem jest osoba, która – w wykonaniu policyjnych lub karnych uprawnień państwa do pozbawiania wolności – została pozbawiona wolności

357 Ustawa z dnia 22 września 2005 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności i o zmianie niektórych innych ustaw (Zákon o výkone trestu odňatia slobody a o zmene a doplnení niektorých zákonov) przewiduje kilka rodzajów zezwoleń na opuszczenie jednostki penitencjarnej (zob. § 50 ust. 3 lit. f, § 65, § 72 ust. 4, § 76 ust. 2 lit c oraz f, a także § 85 ust. 3 wspomnianej ustawy).

358 Strafgesetzbuch (źródło: https://www.gesetze-im-internet.de/stgb/index.html; dostęp:

21.12.2018 r.); dalej jako: StGB.

359 Funkcjonariuszami publicznymi są: a) urzędnicy państwowi i sędziowie, b) inne osoby pełniące funkcje urzędowe, c) osoby, które zostały wyznaczone do pełnienia zadań publicznych w organie władzy publicznej lub innej instytucji albo zostały upoważnione do świadczenia usług administracji publicznej, niezależnie od formy organizacyjnej, w ramach której wypełniane są te obowiązki (§ 11 ust. 1 pkt 2 StGB).

360 Przestępstwa w Niemczech dzielą się na zbrodnie i występki (§ 12 StGB). Usiłowanie zbrodni jest karalne zawsze, natomiast występków tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi (§ 23 ust. 1 StGB). Przestępstwa z § 120 są występkami.

[119]

w sposób legalny (tj. formalnie prawidłowy, choć niekoniecznie materialnie słuszny) oraz w interesie publicznym, w związku z czym znajduje się ona pod władzą kompetentnego organu, np. osoba odbywająca karę pozbawienia wolności, tymczasowo aresztowana, oczekująca na ekstradycję, zatrzymana w celu przymuszenia lub w związku z zakłócaniem porządku.³⁶¹ Chodzi o przypadki pozbawienia wolności nie tylko w sprawach karnych, ale też cywilnych, np. aresztowanie świadka, który bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań w postępowaniu cywilnym – § 390 Zivilprozessordnung (ZPO – niemiecka ustawa cywilna procesowa), aresztowanie dłużnika – § 888 i 890 ZPO.³⁶² Z kolei za więźnia nie uważa się osoby, która została pozbawiona wolności przez osobę prywatną w trybie ujęcia obywatelskiego (§ 127 ust. 1 Strafprozeßordnung; StPO – niemiecka ustawa karna procesowa).³⁶³ Należy zauważyć, że w myśl § 120 ust. 4 StGB więźniem w rozumieniu ust. 1 i 2 jest także ten, kto na mocy polecenia władzy jest pozbawiony wolności w odpowiedniej instytucji.³⁶⁴

Omawiany przepis konstytuuje odpowiedzialność podżegacza i pomocnika, gdyż samouwolnienie nie jest (z wyjątkiem przypadku określonego w § 121 ust. 1 pkt 2 StGB) karalne³⁶⁵, a zgodnie z ogólnymi zasadami odpowiedzialności osoby te odpowiadają karnie, gdy umyślnie nakłaniają inną osobę (podżegacz) lub udzielają jej pomocy (pomocnik) do umyślnego popełnienia czynu bezprawnego (§ 26 i 27 StGB).³⁶⁶ Sprawcą tego przestępstwa może być każdy, także współwięzień osoby uwalnianej lub którą nakłania się do ucieczki bądź której pomaga się w ucieczce.³⁶⁷

W doktrynie niemieckiej zwraca się uwagę na to, że stan „bycia więźniem” (Gefangenenstatus) trwa aż do czasu zwolnienia więźnia, zarządzenia

361 K. Kühl, M. Heger, Strafgesetzbuch. Kommentar, C.H. Beck 2014, s. 696. Zob. też G. Maier, Aktuelles Strafrecht für Ausbildung, Prüfung und Praxis, Band 1, Karlsfeld 1999, s. 20-21; A. Eser, (w:) Schönke/Schröder Strafgesetzbuch Kommentar, A. Eser i in., C.H. Beck 2014, s. 1457; E.

Hilgendorf, (w:) Strafrecht. Besonderer Teil. Lehrbuch, G. Arzt i in., Bielefeld 2015, s. 1239

362 K. Kühl, M. Heger, Strafgesetzbuch…, s. 696.

363 Ibidem, s. 697.

364 Chodzić tu będzie na przykład o oskarżonego, który został umieszczony w szpitalu psychiatrycznym na obserwacji zgodnie z § 81 StPO lub o osobę, wobec której zastosowano środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym (§ 63 StGB) lub zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego (§ 64 StGB) – zob. T. Fischer, Strafgesetzbuch mit Nebengesetzen, München 2015, s. 940; G. Maier, Aktuelles Strafrecht…, s. 21.

365 Na brak karalności samouwolnienia (Selbstbefreiung) zwraca się uwagę w literaturze niemieckiej – zob. m.in. T. Fischer, Strafgesetzbuch…, s. 941; A. Eser, (w:) Schönke/Schröder Strafgesetzbuch…, s. 1459.

366 Zob. S. Barton, (w:) AnwaltKommentar StGB, red. K. Leipold, M. Tsambikakis, M. A. Zöller, Heidelberg–München–Landsberg–Frechen–Hamburg 2015, s. 1048; J. Wolter, (w:) Systematischer Kommentar zum Strafgesetzbuch. Band II. §§ 46-122 StGB, red. J. Wolter, Köln 2012, Nb 9 do § 120.

367 T. Fischer, Strafgesetzbuch…, s. 940.

[120]

przerwy w odbywaniu kary lub odzyskania wolności na skutek ucieczki.³⁶⁸ Nie przerywa wspomnianego stanu korzystanie przez więźnia z rozluźnionych form izolacji penitencjarnej, takich jak odbywanie kary w zakładzie otwartym, wykonywanie pracy na zewnątrz zakładu karnego lub korzystanie z przepustek.³⁶⁹ W kontekście wypełnienia znamion czynności sprawczych (uwolnienie, nakłanianie lub ułatwienie ucieczki) kwestia korzystania ze wspominanych rozluźnionych form izolacji jest problematyczna. Podkreśla się, że uwolnienie polega na zniesieniu, choćby chwilowym, urzędowej władzy nad więźniem, co wymaga istnienia faktycznego lub społecznego stosunku podporządkowania więźnia władzy (Herrschaftsverhältnis).³⁷⁰ W związku z tym uwolnienie musi wiązać się z pokonaniem środków bezpieczeństwa, np.

otwarciem miejsca zamkniętego albo eliminacją bezpośredniego nadzoru. Jeśli brak jest takich środków bezpieczeństwa z uwagi na to, że więzień korzysta z zezwolenia na opuszczenie jednostki penitencjarnej, to uwolnienie nie jest możliwe.³⁷¹ Podobnie nakłanianie więźnia, który, korzystając z rozluźnionych form izolacji pozostaje bez nadzoru, do niepowrócenia do jednostki penitencjarnej pozostaje bezkarne, ponieważ w takiej sytuacji brak jest stosunku podporządkowania więźnia władzy, o którym była mowa wyżej.³⁷²

W § 121 StGB stypizowano przestępstwo „buntu więźniów”

(Gefangenenmeuterei). Więźniowie, którzy grupują się³⁷³ i wspólnymi siłami: 1) zmuszają do określonego zachowania (§ 240)³⁷⁴ lub fizycznie atakują urzędnika

368 Ibidem, s. 940.

369 Chodzi tu w szczególności o instytucje z § 10 ust. 1, § 11 i § 13 niemieckiej ustawy karnej wykonawczej (Gesetz über den Vollzug der Freiheitsstrafe und der freiheitsentziehenden Maßregeln der Besserung und Sicherung) – zob. T. Fischer, Strafgesetzbuch…, s. 940.

370 S. Barton, (w:) AnwaltKommentar StGB, s. 1047-1048.

371 Ibidem, s. 1048. Omawiane zagadnienie komplikuje się jeszcze, gdy weźmie się pod uwagę, że więzień może pozostawać legalnie poza miejscem izolacji bez nadzoru albo pod nadzorem.

Według jednego (ścisłego) poglądu stan pozostawania więźnia pod urzędową władzą utrzymuje się tylko wtedy, gdy więzień korzysta z rozluźnionych form izolacji pod nadzorem odpowiedzialnych osób, natomiast według drugiego poglądu stan ten istnieje również wtedy, gdy więzień nie znajduje się pod nadzorem. Pogląd pośredni wymaga pozostawania więźnia pod urzędową władzą, tj. przynajmniej pozostawania pod nadzorem, o którym mowa w § 11 niemieckiej ustawy karnej wykonawczej, który jednak nie musi fizycznie ograniczać więźnia, lecz wystarczy, że tworzy barierę psychologiczną przed ucieczką. Zob. J. Wolter, (w:) Systematischer Kommentar…, Nb 5 do § 120.

372 S. Barton, (w:) AnwaltKommentar StGB, s. 1048. Autor wskazuje, że do rozważania pozostaje w takim przypadku odpowiedzialność z § 258 ust. 2 StGB (przepis ten przewiduje karę dla tego, kto celowo lub świadomie udaremnia w całości lub częściowo wykonanie orzeczonej wobec innej osoby kary lub innego środka).

373 Grupa (zbiegowisko – Zusammenrottung) musi obejmować co najmniej dwóch więźniów – K.

Kühl, M. Heger, Strafgesetzbuch…, s. 699; A. Eser, (w:) Schönke/Schröder Strafgesetzbuch…, s. 1461;

J. Wolter, (w:) Systematischer Kommentar…, Nb 5 do § 121.

374 Paragraf 240 StGB przewiduje karę dla tego, kto przemocą lub groźbą spowodowania dotkliwej krzywdy zmusza inną osobę do podjęcia działania, zaniechania lub znoszenia.

[121]

instytucji, w której przebywają, innego funkcjonariusza publicznego³⁷⁵ lub inną osobę, której powierzono nadzór, opiekę bądź prowadzenie śledztwa³⁷⁶, 2) gwałtownie uciekają³⁷⁷ albo 3) gwałtownie ułatwiają ucieczkę jednemu z nich lub innemu więźniowi, podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (§ 121 ust. 1 StGB).³⁷⁸ W myśl § 121 ust. 3 StGB w szczególnie poważnych przypadkach bunt powinien pociągać karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 10. Szczególnie poważny przypadek ma zwykle miejsce, gdy sprawca albo inny uczestnik przestępstwa: 1) nosi przy sobie broń palną, 2) nosi przy sobie inną broń lub inny niebezpieczny przedmiot w celu użycia ich w trakcie popełniania przestępstwa albo 3) przez swoją brutalność naraża inną osobę na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu³⁷⁹. Należy zauważyć, że zgodnie z § 121 ust. 4 StGB więźniem w rozumieniu ust. 1-3 jest także ten, kto został umieszczony w areszcie prewencyjnym.³⁸⁰

Wynika z tego, że samouwolnienie jest w niemieckim prawie karalne tylko wtedy, gdy gwałtownej ucieczki dopuszczają się uczestnicy buntu więźniów.

375 Chodzić tu może na przykład o sędziego, prokuratora lub funkcjonariusza policji – G. Maier, Aktuelles Strafrecht…, s. 27.

376 Ową „inna osobą” może być na przykład pracownik szpitala zobowiązany do pilnowania hospitalizowanego więźnia, przedsiębiorca, u którego więzień wykonuje pracę lub biegły lekarz sądowy bądź inny rzeczoznawca – G. Maier, Aktuelles Strafrecht…, s. 28.

377 Działanie gwałtowne należy rozumieć jako wyłamanie się z zamknięcia, a więc ucieczkę połączoną z przełamaniem rzeczowych zabezpieczeń, które oddzielają więźniów od wolności, np. zniszczenie zamków, przecięcie ogrodzenia itp. – zob. G. Maier, Aktuelles Strafrecht…, s. 28;

A. Eser, (w:) Schönke/Schröder Strafgesetzbuch…, s. 1462. Nie będzie działaniem gwałtownym użycie przez więźniów podrobionego klucza – T. Fischer, Strafgesetzbuch…, s. 942; J. Wolter, (w:) Systematischer Kommentar…, Nb 11 do § 121. W grę może wejść również użycie przemocy wobec innych osób niż te, o których mowa w § 121 ust. 1 pkt 1 StGB (w tym wobec współwięźniów) – T. Fischer, Strafgesetzbuch…, s. 942.

378 Usiłowanie tego przestępstwa jest karalne (§ 121 ust. 2 StGB).

379 Ciężki uszczerbek na zdrowiu został zdefiniowany w § 226 StGB w sposób podobny do art.

156 § 1 polskiego k.k.

380 Areszt prewencyjny (Sicherungsverwahrung) jest to rodzaj środka zabezpieczającego (Maßregeln der Besserung und Sicherung – środki poprawy i ochrony) stosowanego obok kary wobec sprawcy przestępstwa, który został skazany w warunkach określonych w § 66 StGB.

Warunkiem orzeczenia wspomnianego środka jest oparte na kompleksowej ocenie osoby sprawcy i popełnionych przez niego czynów stwierdzenie, że z uwagi na jego skłonność do popełniania poważnych przestępstw, w szczególności takich, które poważnie szkodzą pokrzywdzonym psychicznie lub fizycznie, stwarza on zagrożenie dla ogółu społeczeństwa (§

66 ust. 1 pkt 4 StGB). Środek ten może być również orzeczony w przypadkach, o których mowa w § 66a i 66b StGB.

[122]

B. Austria (Kodeks karny z dnia 23 stycznia 1974 r.)³⁸¹

W rozdziale 21 öStGB – „Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości” – zawarty jest § 300, zgodnie z którym kto uwalnia więźnia, który został pozbawiony wolności na podstawie orzeczenia lub zarządzenia sądu albo władzy administracyjnej, względnie taką osobę nakłania do ucieczki lub udziela jej pomocy w ucieczce, o ile nie jest zagrożony karą za przestępstwa z § 196 lub 299³⁸², podlega karze pozbawienia wolności do lat 2 (ust. 1); przy czym więzień, który nakłania inną osobę do uwolnienia go albo udzielenia mu pomocy w ucieczce nie podlega karze określonej w ust. 1 (ust. 2).

W austriackim prawie karnym samouwolnienie nie jest więc karalne; co więcej öStGB nie przewiduje nawet karalności ucieczki połączonej z buntem więźniów.

C. Szwajcaria (Kodeks karny z dnia 21 grudnia 1937 r.)³⁸³

W sStGB interesujące z omawianego punktu widzenia przepisy znajdują się w tytule 17 – „Zbrodnie i występki przeciwko wymiarowi sprawiedliwości”.

Zgodnie z art. 310 ust. 1 sStGB, kto, przemocą, groźbą lub podstępem³⁸⁴, uwalnia osobę zatrzymaną³⁸⁵, więźnia³⁸⁶ bądź inną osobę pozbawioną wolności

381 Strafgesetzbuch (źródło: https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesn ormen&Gesetzesnummer=10002296; dostęp: 21.12.2018 r.); dalej jako: öStGB.

382 Rozwiązanie to jest przykładem subsydiarności ustawowej. W razie zbiegu § 300 z § 196 lub 299 pierwszeństwo w stosowaniu mają te ostatnie przepisy. Paragraf 196 öStGB przewiduje karę dla tego, kto uwalnia osobę małoletnią spod orzeczonego przez władzę środka wychowawczego, nakłania ją do uwolnienia się spod takiego środka lub udziela jej pomocy w uwolnieniu się, natomiast § 299 öStGB typizuje przestępstwo poplecznictwa.

383 Schweizerisches Strafgesetzbuch (źródło: https://www.admin.ch/opc/de/classified-compilation/19370083/index.html;

dostęp: 21.12.2018 r.); dalej jako: sStGB.

384 W jednej ze spraw rozpatrywanych przez szwajcarski Trybunał Kasacyjny kobieta, która została oskarżona o udzielenie pomocy w ucieczce więźniowi umieszczonemu w szpitalu, dopuściła się czynu za pomocą postępu polegającego na podawaniu się wobec pielęgniarki za narzeczoną więźnia, względnie jego siostrę – zob. wyrok z dnia 22 listopada 1960 r. (sygn. BGE 86 IV 217; http://relevancy.bger.ch/php/clir/http/index.php?highlight_docid=atf%3A%2F%2 F86-IV-217%3Ade&lang=de&type=show_document; dostęp: 6.02.2019 r.).

385 Osobą zatrzymaną (Verhaftete) jest osoba, która została pozbawiona wolności bez prawomocnego wyroku skazującego na podstawie nakazu organu ścigania lub organu bezpieczeństwa; chodzi tu w szczególności o osoby doprowadzane, a także czasowo zatrzymane. Zatrzymaną nie jest osoba pozbawiona wolności na skutek ujęcia obywatelskiego przewidzianego w art. 218 Schweizerische Strafprozessordnung (szwajcarska ustawa karna procesowa). Zob. V. Delnon, B. Rüdy, (w:) Basler Kommentar. Strafrecht II. Art. 111-392 StGB, red.

M. A. Niggli, H. Wiprächtiger, Basel 2013, s. 2751.

386 Więźniem (Gefangene) jest osoba, która została prawomocnie osądzona i wykonywana jest wobec niej kara albo inny środek skutkujący pozbawieniem wolności, a także osoba

[123]

na podstawie urzędowego nakazu³⁸⁷, względnie ułatwia jej ucieczkę³⁸⁸, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 albo grzywnie. Jeśli uwolnienia lub ułatwienia ucieczki dopuściło się zbiegowisko³⁸⁹, każdy uczestnik tego zbiegowiska podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 albo grzywnie; jeśli zaś uczestnik zbiegowiska używa przemocy wobec osób lub rzeczy, podlega on karze pozbawienia wolności do lat 3 albo grzywnie nie mniejszej niż 30 stawek dziennych³⁹⁰ (art. 310 ust. 2 sStGB).

Należy zauważyć, że stan pozbawienia wolności musi istnieć w chwili uwalniania (lub ułatwiania ucieczki). Nie przerywa tego stanu przebywanie przez osobę zatrzymaną lub więźnia pod eskortą u lekarza, w sądzie czy w szpitalu. Natomiast stan ten nie istnieje (a więc niemożliwe jest wtedy popełnienie omawianego przestępstwa), gdy więzień bez dozoru przebywa na przepustce lub pracuje na zewnątrz zakładu karnego typu półotwartego.³⁹¹

tymczasowo aresztowana (w trakcie postępowania przygotowawczego – areszt śledczy lub po jego zakończeniu, w tym oczekująca na wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności – areszt prewencyjny) – zob. V. Delnon, B. Rüdy, (w:) Basler Kommentar…, s. 2751.

387 Chodzi nie tylko o osoby, które zostały pozbawione wolności w związku ze sprawą karną, ale także w związku ze sprawą o innym charakterze. Ową „inną osobą” może być na przykład osoba, wobec której stosuje się izolacyjne środki zabezpieczające. Zob. V. Delnon, B. Rüdy, (w:) Basler Kommentar…, s. 2751.

388 W wyroku z dnia 3 lipca 1970 r. (sygn. BGE 96 IV 72) szwajcarski Trybunał Kasacyjny przyjął, że obie czynności sprawcze opisane w art. 310 ust. 1 sStGB, tj. uwolnienie i ułatwienie ucieczki muszą wiązać się z użyciem przemocy, groźby lub podstępu (http://relevancy.bger.ch/php/

clir/http/index.php?highlight_docid=atf%3A%2F%2F96-IV-72%3Ade&lang=de&type=show_document#idp313728;

dostęp: 6.02.2019 r.). Trybunał podkreślił również, że udzielenie pomocy w ucieczce, które nastąpiło bez użycia przemocy, groźby ani podstępu, powinno pociągać odpowiedzialność z art. 305 sStGB (przestępstwo poplecznictwa). Ponadto zdaniem Trybunału pomoc udzielona więźniowi po odzyskaniu przez niego wolności nie podpada pod art. 310 sStGB, gdyż pomoc ma być udzielona „do ucieczki” (zur Flucht), a ta kończy się z chwilą pokonania przez więźnia wszelkich przeszkód wykorzystywanych do zabezpieczenia jego izolacji (tak też V. Delnon, B.

Rüdy, [w:] Basler Kommentar…, s. 2753-2754).

389 Na gruncie art. 260 sStGB (który penalizuje udział w niebezpiecznym zbiegowisku) zdefiniowano zbiegowisko (Zusammenrottung) jako zgrupowanie mniejszej lub większej (zależnie od okoliczności) liczby osób, które jawi się na zewnątrz jako zjednoczona siła – zob.

wyrok Trybunału Kasacyjnego z dnia 16 lutego 1982 r. (sygn. BGE 108 IV 33;

http://relevancy.bger.ch/php/clir/http/index.php?highlight_docid=atf%3A%2F%2F108-IV-33%3Ade&lang=de&type=show_document; dostęp: 6.02.2019 r.). I tak na przykład w jednym z orzeczeń wskazano, że trzech więźniów osadzonych w jednej celu nie tworzy zbiegowiska – cytuję za: S. Trechsel, H. Affolter-Eijsten, (w:) Schweizerisches Strafgesetzbuch. Praxiskommentar, red. S. Trechsel, M. Pieth, Zürich 2013, s. 1419.

390 Takie rozwiązanie oznacza podniesienie dolnej granicy grzywny dziesięciokrotnie, gdyż zgodnie z art. 34 ust. 1 sStGB, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek dziennych wynosi 3, zaś najwyższa 180.

391 V. Delnon, B. Rüdy, (w:) Basler Kommentar…, s. 2751.

[124]

Podobnie jak w przypadku Niemiec i Austrii, samouwolnienie na gruncie sStGB jest bezkarne.³⁹²

Podobnie jak niemiecki kodeks karny, prawo szwajcarskie przewiduje przestępstwo „buntu więźniów” (Meuterei von Gefangenen). Jest ono jednak skonstruowane inaczej niż w niemieckim StGB. Zgodnie z art. 311 ust. 1 sStGB, jeśli więźniowie lub inne osoby, które zostały umieszczone w miejscu izolacji na mocy urzędowego nakazu skupiają się³⁹³ w zamiarze wspólnego zaatakowania urzędnika instytucji, w której przebywają albo innej osoby, której powierzono sprawowanie nad nimi nadzoru, bądź zmuszenia, przemocą albo groźbą jej użycia, urzędnika instytucji, w której przebywają albo innej osoby, której powierzono sprawowanie nad nimi nadzoru do określonego działania lub zaniechania, względnie w zamiarze gwałtownej ucieczki³⁹⁴, podlegają oni karze pozbawienia wolności do lat 3 albo grzywnie nie mniejszej niż 30 stawek dziennych. W myśl art. 311 ust. 2 sStGB sprawca, który stosuje przemoc wobec osób lub rzeczy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 albo grzywnie

392 V. Delnon, B. Rüdy, (w:) Basler Kommentar…, s. 2750; S. Trechsel, H. Affolter-Eijsten, (w:) Schweizerisches Strafgesetzbuch…, s. 1419. Warto w tym miejscu zauważyć, że w 2015 r. L.

Reimann, członek Rady Narodu (jest to jedna z izb szwajcarskiego parlamentu) złożył wniosek dotyczący wprowadzenia karalności samouwolnienia. Wniosek ten był motywowany dużą liczbą ucieczek ze szwajcarskich więzień (wg danych z 2009 r. notowano rocznie ok. 2600 ucieczek). Wprowadzenie kary za samouwolnienie miałoby mieć skutek odstraszający.

Wniosek ten spotkał się ze sprzeciwem S. Sommaruga, członkini Rady Związkowej (szwajcarski rząd), która wskazała, że podana przez wnioskodawcę liczba ucieczek jest bardzo zawyżona, gdyż zawiera w sobie również przypadki, gdy skazani unikają odbycia kary pozbawienia wolności, w szczególności nie wracają do jednostek penitencjarnych po upływie terminu zezwolenia na czasowe opuszczenie jednostki. W rzeczywistości najbardziej szkodliwe są ucieczki z zakładów zamkniętych, a tych w 2014 r. było 18, natomiast w 2015 – tylko 3. Ponadto osoba, która się uwalnia nie pozostaje bez konsekwencji. Często ucieczka będzie wiązała się z narażeniem zdrowia i życia personelu więziennego na niebezpieczeństwo, z zastosowaniem groźby lub z uszkodzeniem mienia bądź kradzieżą. W takich przypadkach będą miały zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu karnego. Uciekinier ponosi też konsekwencje wynikające z prawa karnego wykonawczego, np. traci możliwość warunkowego zwolnienia, a także naraża się na kary dyscyplinarne i utratę udogodnień w wykonywaniu kary. S.

Sommaruga wskazała też, że wprowadzenie karalności samouwolnienia byłoby sprzeczne z zasadą nemo se ipsum accusare tenetur (art. 113 szwajcarskiego kodeksu postępowania karnego) w sytuacji, gdy ucieczki dopuściłaby się osoba tymczasowo aresztowana. Ostatecznie w 2017 r.

Rada Narodu opowiedziała się przeciwko uwzględnieniu wniosku (65 głosów za wnioskiem i 122 głosy przeciwko). Zob. https://www.parlament.ch/de/ratsbetrieb/suche-curia-vista/geschaeft?AffairId=20153753 oraz https://www.parlament.ch/de/ratsbetrieb/amtliches-bulletin/amtliches-bulletin-die-verhandlungen?SubjectId=40233 (dostęp: 6.02.2019 r.).

Zastanawiając się nad zasadnością karalności samouwolnienia warto mieć na uwadze przytoczone argumenty.

393 W orzecznictwie uznano za zbiegowisko (Zusammenrottung) skupienie się 5 więźniów – zob.

V. Delnon, B. Rüdy, (w:) Basler Kommentar…, s. 2759, natomiast wykluczono uznanie za zbiegowisko 2 osób – zob. S. Trechsel, H. Affolter-Eijsten, (w:) Schweizerisches Strafgesetzbuch…, s. 1420.

394 Chodzi tu gotowość zastosowania przemocy – V. Delnon, B. Rüdy, (w:) Basler Kommentar…, s. 2760.

[125]

nie mniejszej niż 90 stawek dziennych. Należy zauważyć, że przestępstwo z ust. 1 ma charakter przestępstwa z narażenia na niebezpieczeństwo. Do jego dokonania wystarczy skupienie się więźniów w określonym zamiarze, natomiast atak na urzędnika, zmuszanie go ani ucieczka nie muszą nastąpić.

Dodać trzeba, że w tytule 18 sStGB – „Przestępstwa przeciwko urzędowym i zawodowym obowiązkom” – zawarty jest art. 319, zgodnie z którym urzędnik³⁹⁵, który ułatwia ucieczkę osobie zatrzymanej, więźniowi bądź innej osobie pozbawionej wolności na podstawie urzędowego nakazu, względnie pozwala takiej osobie uciec, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 albo grzywnie.