Park Krajobrazowy 38

Według art. 16 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku „Park Krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju”. Grunty rolne, leśne i inne nieruchomości znajdujące się w granicach Parku pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu.

Południowa część gminy Głuchołazy znajduje się w zasięgu granic Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie”. Dla ochrony wysokich walorów krajobrazowych jak i przyrodniczo – kulturowych polskiej części Gór Opawskich

38 Na podstawie danych zawartych w Opracowaniu Ekofizjograficznym Gminy Głuchołazy (Ecosystem Projekt, 2008) oraz publikacji Zespołu Opolskich Parków Krajobrazowych http://www.zopk.pl/pl/

Id: 9B6E8016-8A2E-46C3-808E-BA39F29BE06A. Projekt Strona 71

Wojewódzka Rada Narodowa w Opolu utworzyła 26 maja 1988 roku Park Krajobrazowy, który przejął nazwę od tego pasma górskiego. Zajmuje on powierzchnię 4903 ha, zaś jego otulina 5033 ha. Park wraz z otuliną położony jest w granicach powiatów prudnickiego (na terenie gmin Prudnik i Lubrza) oraz nyskiego (w południowej części gminy Głuchołazy w rejonie miejscowości: Głuchołazy, Jarnołtówek, Konradów, Podlesie i Pokrzywna).

Głównym walorem Parku jest krajobraz górski oraz ekosystemy regla dolnego, w tym głównie leśne. W Parku Krajobrazowym „Gór Opawskich” znaczny udział powierzchniowy zajmują krajobrazy gór średnich erozyjne reprezentowane zasadniczo przez jeden gatunek – regla dolnego. Góry Opawskie to jedyny obszar występowania tych krajobrazów na Opolszczyźnie. Większość ich obszaru, w tym te najlepiej wykształcone, chroniona jest w Parku. Występują one również, chociaż w bardziej zubożonej i mniej typowej postaci, w najwyżej położonej części Obszaru Chronionego Krajobrazu „Mokre – Lewice” przy granicy z Republiką Czeską (na południowy – wschód od granic gminy). W Górach Opawskich klasycznie wykształcone krajobrazy górnoreglowe nie występują, jednak w wierzchołkowej części Biskupiej Kopy (890 m n.p.m.) charakter środowiska przyrodniczego wykazuje pewne powinowactwo z tymi krajobrazami. Zaznacza się tu przewaga borów z ubogim runem oraz płytkimi glebami, lokalnie z odsłaniającymi się skałami podłoża. Obszar wierzchowinowy Biskupiej Kopy można zaklasyfikować jako strefę pośrednią między krajobrazami górnoreglowymi i dolnoreglowymi. Strefa ta powstała najprawdopodobniej na skutek antropogenicznego założenia w wyżej położonych obszarach piętra dolnego regla biocenoz borów świerkowych, które zresztą również niżej były pospolite. Obecnie bory świerkowe zanikają na skutek całego zespołu czynników klimatycznych, glebowych i biocenotycznych, powiązanych z antropopresją przejawiającą się między innymi zanieczyszczeniem powietrza, a w konsekwencji działaniami podejmowanymi przez Nadleśnictwo Prudnik (systemowe odlesianie świerka). Jest to zjawisko typowe dla całych Sudetów. Piętro regla górnego i typowe dla niego krajobrazy w innych pasmach górskich Sudetów rozpoczyna się od wysokości ok. 950 m n.p.m. Dominujące w Górach Opawskich krajobrazy dolnoreglowe uzupełniają doliny i obniżenia. Na szczególną uwagę zasługują krajobrazy dolinne z zespołem teras zalewowych i nadzalewowych.

Krajobrazy te, ze względu na niewielkie rozmiary i przepływy górskich potoków oraz ich bardzo głębokie wcięcie w masywy skalne, nie zajmują dużych powierzchni. Są jednak bardzo malownicze za sprawą dwóch epigenetycznych przełomowych odcinków rzek charakterystycznych dla 2,5 km odcinka Białej Głuchołaskiej powyżej Głuchołaz i 4,0 km odcinka Złotego Potoku powyżej Moszczanki (na wysokości Jarnołtówka i Pokrzywnej). Na odcinkach tych różnica wysokości między dnem doliny i krawędzią erozyjną niejednokrotnie dochodzi do 60 – 80 m, a stoki mają często postać stromych ścian skalnych i urwisk. Przełomy rzeczne z wartko płynącymi wodami i stromymi wychodniami skalnymi na zboczach dolin znacznie urozmaicają krajobrazy wzniesień Biskupiej Kopy oraz Gór: Parkowej (543 m n.p.m.), Olszak (453 m n.p.m.), Zamkowej (571 m n.p.m.) i Długoty (457 m n.p.m.). W północnej i wschodniej części Parku występują krajobrazy zalesionych falistych podgórzy, które łagodnie przechodzą w krajobrazy rolnicze południowej części Niziny Śląskiej (Płaskowyż Głubczycki). Stanowią one wąską strefę pośrednią między wzniesieniami Gór Opawskich i terenami nizinnymi.

Powszechne na terenie Parku są krajobrazy śródgórskich obniżeń denudacyjnych występujące między wzniesieniem Biskupiej Kopy oraz Góry Parkowej na zachodzie i Góry Długoty na wschodzie. W obrębie tych falistych i pagórkowatych obszarów zrównań występują ostańcowe wzniesienia, z których najbardziej charakterystyczna jest Góra Czapka (440 m n.p.m.) między Jarnołtówkiem i Konradowem.

Na terenie Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” wyróżniają się dwa piętra roślinności: piętro pogórza i regla dolnego. Stwierdzono tu występowanie ponad 500 gatunków roślin naczyniowych, wśród których 33 podlega ochronie prawnej. Są to między innymi: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, pokrzyk wilcza jagoda, zaraza żółta, podrzeń żebrowiec, reintrodukowana w 1992 roku paproć pióropusznik strusi czy też rzadko spotykane gatunki storczyków: kruszczyk połabski, storczyk męski czy buławnik mieczolistny. Ponadto kolejne 40 gatunków roślin uznać można za rzadkie, między innymi: jaskier platanolistny, zanokcica północna, tojeść gajowa czy kokorycz

Id: 9B6E8016-8A2E-46C3-808E-BA39F29BE06A. Projekt Strona 72

wątła. Niezwykle różnorodna jest fauna Gór Opawskich. Wśród płazów można tu spotkać między innymi: kumaka górskiego, traszkę grzebieniastą, a także największego w Polsce płaza ogoniastego salamandrę plamistą. Wśród gadów na uwagę zasługuje gniewosz plamisty oraz jadowita żmija zygzakowata. Bogata jest również awifauna tego terenu. Oprócz takich górskich gatunków jak pluszcz czy pliszka górska stwierdzono tu występowanie bardzo rzadkiego puchacza, derkacza czy bociana czarnego. Dość licznie na tym terenie reprezentowane są ssaki. Z rzadszych gatunków spotkać można orzesznicę, popielicę oraz nietoperze: podkowca małego czy nocka dużego. Dodatkowo w 1998 roku nad Potok Zamecki reintrodukowane zostały bobry. W granicach Parku znajdują się 4 rezerwaty przyrody: „Cicha Dolina”, „Las Bukowy”, „Nad Białką” i „Olszak”.

Uzupełnieniem cennych walorów przyrodniczych Parku Krajobrazowego „Góry Opawskie” są jego walory kulturowe. Pozwalają one na zachowanie i kultywowanie tradycji oraz estetyki krajobrazu. Osadnictwo na tych terenach sięga okresu wczesnego średniowiecza. Osady były przeważnie zakładane w dolinach wzdłuż rzek i potoków. Wartością przestrzennego układu tych wsi jest jednolity harmonijny charakter zabudowy, który niestety w ostatnich latach uległ zaburzeniu. Jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych są pozostałości po kopalnictwie złota z okresu średniowiecznego zlokalizowane w rejonie Głuchołaz i Jarnołtówka. Są to stanowiska archeologiczne w postaci pozostałości szybów, hałd poeksploatacyjnych, płuczek, tam i podziemnych sztolni.

Cennymi obiektami archeologicznymi są również ruiny zamku średniowiecznego na Zamkowej Górze i grodziska na Okopowej w Lesie Prudnickim (poza granicami gminy). Jedną z większych atrakcji turystycznych jest ponad 100–letnia wieża widokowa na szczycie Biskupiej Kopy, z której podziwiać można rozległą panoramę okolicy.

Cennym zabytkiem jest zespół zabudowań klasztornych oo. Franciszkanów z Sanktuarium św. Józefa, wraz z grotą lurdzką i drogą krzyżową na Klasztornej Górze (poza granicami gminy). Warto zobaczyć także kapliczki Drogi Krzyżowej na stokach Góry Parkowej, jak również neogotycką kaplicę św. Anny na Wiszących Skałach wybudowaną w 1908 roku na Przedniej Kopie. Interesująca jest również powstała w XIX wieku zabudowa uzdrowiskowa Głuchołazy, kiedy z powodzeniem stosowano tu metody wodolecznicze i przyrodolecznicze. W okresie tym na południowych stokach porośniętych lasami, dla rekreacji fizycznej letników i pensjonariuszy tworzono ścieżki, promenady oraz stawy, czego ślady pozostały do dnia dzisiejszego. Na uwagę zasługują też XIX–wieczny zespół dworski w Jarnołtówku z suchą fosą i fragmentami murów z XVI wieku otoczony zabytkowym 2 ha parkiem oraz tama na Złotym Potoku w górnej części Jarnołtówka wybudowana w 1909 roku.

Wysokie walory krajobrazowo – przyrodnicze, kulturowe i uzdrowiskowe dały podstawę do rozwoju turystyki na tym terenie, której intensywny rozkwit nastąpił już z końcem XIX wieku. Obecnie Park Krajobrazowy „Góry Opawskie” z gęstą siecią szlaków turystycznych, ścieżek przyrodniczo – dydaktycznych oraz coraz bogatszą bazą noclegową i gastronomiczną cieszy się opinią najpiękniejszego terenu rekreacyjnego Opolszczyzny.

Znakomicie nadaje się zarówno do celów turystycznych jak i edukacyjnych, zaspakajając najbardziej różnorodne zainteresowania krajoznawcze.

Reasumując szczególnymi celami ochrony Parku są:

 zachowanie walorów krajobrazowych części Gór Opawskich, w tym naturalnego ukształtowania terenu z przełomami rzek Biała Głuchołaska i Złoty Potok;

 zachowanie ładu przestrzennego na obszarze Parku, w tym zachowanie i podtrzymywanie regionalnych form przestrzennych miejscowości położonych w jego granicach;

 zachowanie ekosystemów leśnych i łąkowych z charakterystyczną florą i fauną;

 zachowanie walorów geologicznych i geomorfologicznych Parku;

 stwarzanie korzystnych warunków do prawidłowego funkcjonowania systemów przyrodniczych, ich trwałości i zdolności odtwarzania;

 zachowanie walorów kulturowych, w tym historycznych śladów kultury materialnej regionu;

Id: 9B6E8016-8A2E-46C3-808E-BA39F29BE06A. Projekt Strona 73

 zwiększanie świadomości ekologicznej lokalnych społeczności w zakresie konieczności zachowania całego bogactwa przyrodniczego jako dziedzictwa i dobra wspólnego.

1.10.3. NATURA 2000.

Według art. 25 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku „sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:

1) obszary specjalnej ochrony ptaków; 2) specjalne obszary ochrony siedlisk; 3) obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust 1 pkt 1 – 4 i 6 – 9”. Formy te to: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe.

Sieć Natura 2000 to sposób na wypełnienie zobowiązań Unii Europejskiej, nałożonych przez Konwencję z Rio.

Podstawę prawną sieci Natura 2000 stanowią dwa akty prawne: tak zwana Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 02 kwietnia 1979 roku o ochronie dzikich ptaków) i Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory). Przewidują one stworzenie systemu obszarów, połączonych korytarzami ekologicznymi, tworzących razem spójną funkcjonalnie sieć ekologiczną. Jej zadaniem będzie utrzymanie różnorodności biologicznej przez ochronę najcenniejszych, najrzadszych elementów przyrody, ale też najbardziej typowych, wciąż jeszcze powszechnych układów przyrodniczych, charakterystycznych dla regionów biogeograficznych. Tworzenie takiej sieci jest obowiązkiem każdego kraju członkowskiego UE, gdyż dyrektywy unijne mają charakter tak zwanego „twardego prawa”, a więc muszą być przestrzegane pod groźbą sankcji finansowych.

Przed 1 maja 2004 roku Polska (strona rządowa) przekazała do Komisji Europejskiej listę obszarów NATURA 2000, które jeśli zostaną zaakceptowane przez Komisję, zostaną objęte ochroną. Dodatkowo tereny spełniające kryteria jako obszar NATURA 2000 zostały zgłoszone do Komisji Europejskiej przez organizacje pozarządowe na tak zwanej „Shadow List”. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej dla wszystkich tych obszarów należy stosować postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia lub planu na obszar NATURA 2000 zgodnie z art. 33 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. z 2018 roku poz. 1614 z późn. zm.). Do dnia 12 grudnia 2008 roku Komisja Europejska zatwierdziła 364 obszary specjalnej ochrony siedlisk NATURA 2000 położone w Polsce, mające znaczenie dla Wspólnoty, wobec których można stosować pełną procedurę z art. 5 Dyrektywy Siedliskowej, a dodatkowo do końca 2008 roku rząd Polski wyznaczył w drodze rozporządzenia 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków. W dniu 29 października 2009 roku Minister Środowiska przesłał do Komisji Europejskiej listę 454 nowych obszarów i 77 powiększeń obszarów już istniejących. W rezultacie siedliskowa część sieci wzrosła do 823 obszarów, pokrywając około 11% powierzchni lądowej Polski. W wyniku realizacji działań zmierzających do uzupełnienia sieci Natura 2000 wycofana została w 2009 roku skarga z Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich dotycząca niekompletności sieci Natura 2000 w Polsce. W dniach 24–25 marca 2010 roku w Warszawie odbyło się Bilateralne Seminarium Biogeograficzne weryfikujące kompletność sieci specjalnych obszarów ochrony siedlisk w Polsce, podczas którego okazało się, że nadal nie wszystkie gatunki i siedliska są wystarczająco chronione i wskazano konieczność uzupełnień, których skala jest już jednak niewielka w porównaniu do początkowych braków.

Opierając się na postanowieniach licznych seminariów w latach 2010 – 2012 zostało przeprowadzone opiniowanie projektowanych nowych i zmienianych istniejących obszarów Natura 2000. Wynikiem przeprowadzonej procedury opiniowania była wysłana do KE w październiku 2012 roku lista uzupełniająca sieć obszarów Natura 2000 w Polsce. Obecnie w Polsce sieć Natura 2000 zajmuje prawie 1/5 (20 %) powierzchni lądowej kraju. W jej skład wchodzi 849 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty (obszary „siedliskowe" –

Id: 9B6E8016-8A2E-46C3-808E-BA39F29BE06A. Projekt Strona 74

przyszłe specjalne obszary ochrony siedlisk) oraz 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków. Wśród nich są 3 obszary położone w granicach gminy Głuchołazy:

 „Ostoja Sławniowicko – Burgrabicka” (kod PLH 160004 – SOO Specjalny Obszar Ochrony) zlokalizowana w południowo – zachodniej części gminy;

 „Góry Opawskie” (kod PLH 160007 – SOO Specjalny Obszar Ochrony) zlokalizowane w południowej części gminy;

 „Przyłęk nad Białą Głuchołaską” (kod PLH 160016 – SOO Specjalny Obszar Ochrony) zlokalizowany fragmentarycznie w północnej części gminy.