Zgromadzenia cykliczne, które wprowadzone zostały nowelizacją ustawy z dnia 13 grudnia 2016 r. mają aktualnie pierwszeństwo wobec innych zgromadzeń zgłoszo-nych w trybie ustawy. Wiąże się to z wydaniem zakazu na zorganizowanie kontrma-nifestacji w miejscu i czasie, w którym odbywa się zgromadzenie cykliczne.
Należy zauważyć, że nawet jeśli w chwili wydania przez wojewodę decyzji o zgodzie na organizację zgromadzeń cyklicznych zgłoszone były już wcześniej inne zgromadzenia, organ jest zobowiązany wydać decyzję o ich zakazie. W przypadku niewydania decyzji w ciągu 24 godzin od poinformowania go o wydaniu zgody na organizację zgromadzeń cyklicznych, wojewoda wydaje zarządzenie zastępcze.
Decyzje te podlegają zaskarżeniu do sądu okręgowego.
Trzeba jednak zaznaczyć, że decyzja o zakazie zgromadzenia w przypadku koli-zji ze zgromadzeniami cyklicznymi nie dotyczy zgromadzeń zgłoszonych w trybie uproszczonym. Zgodnie bowiem z art. 26b ust. 4 w zw. z art. 14 pkt 3 u.z.p. zgroma-dzenie uproszczone nie może być zakazane. Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Warsza-wie w postanoWarsza-wieniu z 2 czerwca 2017 r., sygn. akt I ACz 889/17, a także w później-szych orzeczeniach. Z taką interpretacją przepisów nie zgadza się jednak Wojewoda Mazowiecki wydając zarządzenia zastępcze w przypadku niewydania decyzji przez organ zakazującej odbycia zgromadzenia zgłoszonego w trybie uproszczonym w tym samym miejscu i czasie, w którym odbywało się zgromadzenia cykliczne.
Należy przypomnieć, że Rzecznik Praw Obywatelskich już podczas prac parla-mentarnych nad nowelizacją ustawy przedstawił swoją krytyczną opinię odnośnie do zgromadzeń cyklicznych. Rzecznik podkreślał, że zastosowanie zasady pierwszeń-stwa w stosunku do zgromadzeń cyklicznych stanowi ograniczenie prawa do odbycia pokojowej kontrmanifestacji, a także jest przejawem nierównego traktowania orga-nizatorów takich zgromadzeń. Projekt ustawy mimo negatywnych opinii zarówno Rzecznika, Sądu Najwyższego, przedstawicieli OBWE, czy licznych organizacji pozarządowych został jednak uchwalony przez Sejm i Senat (przy dwóch popraw-kach Senatu). Jak już to było wcześniej wskazywane, wątpliwości co do konstytucyj-ności uchwalonej ustawy o zmianie ustawy Prawo o zgromadzeniach wyraził jednak Prezydent RP, który przed jej podpisaniem, w trybie kontroli prewencyjnej wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją
nowelizacji ustawy. Wyrokiem z dnia 16 marca 2017 r. sygn. akt Kp 1/17, Trybu-nał Konstytucyjny orzekł zgodność z Konstytucją zakwestionowanej ustawy (przy 4 zdaniach odrębnych). Należy przy tym wskazać, że w związku z tym, że orzeczenie to zostało wydane przy udziale 3 osób wadliwie wybranych na stanowisko sędziego TK, moc prawna tego wyroku jest dyskusyjna (zob. stanowisko Rzecznika Praw Oby-watelskich w sprawie wyłączenia osób nieprawidłowo obsadzonych na stanowiska sędziów TK).
Ponadto, odnosząc się do problemu organizacji zgromadzeń cyklicznych Rzecz-nik wystąpił do Wojewody Mazowieckiego w sprawie zgromadzeń cyklicznych odbywanych w Warszawie. Rzecznik odniósł się m.in. do kwestii wydania zarządze-nia zastępczego przez Wojewodę, w przypadku gdy organ gminy nie wyda decyzji o zakazie odbycia zgromadzenia zgłoszonego w trybie uproszczonym. W ocenie RPO powstała poważna wątpliwość, czy zarządzenie wojewody nie zostały wydane bez podstawy prawnej. Rzecznik zwracał również uwagę na zbyt późne wydawanie zarządzeń zastępczych przez Wojewodę, które uniemożliwiały organizatorom sku-teczne odwołanie się do Sądu. Rzecznik przypomniał przy tym, sprawę Bączkowski przeciwko Polsce skarga nr 1543/06. Zdaniem Rzecznika postępowanie dotyczące organizacji zgromadzeń cyklicznych prowadzone przez wojewodę, które może pro-wadzić do uniemożliwiania zorganizowania zgromadzenia publicznego, budzi zatem wątpliwości z punktu widzenia wolności zgromadzeń a także prawa do skutecznego środka odwoławczego.
Wojewoda nie zgodził się jednak z argumentacją Rzecznika, przytoczył przy tym argumenty o pierwszeństwie zgromadzeń cyklicznych i orzecznictwo potwierdzające prawidłowy sposób działania Wojewody168.
W tym kontekście należy również wskazać, że z informacji uzyskanych z Biura Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta st. Warszawy wynikało, że na dzień 12 lutego 2018 r. łącznie w 21 postanowieniach Sądu Okręgowego oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie Sądy uznawały, że nie ma podstawy prawnej do wydania przez organ decyzji zakazującej odbyci zgromadzenia uproszczonego. Jak wskazywano „nie przeszkadza to natomiast Wojewodzie Mazowieckiemu w zaka-zywaniu kolejnych zgromadzeń, co więcej zarządzenia zastępcze wydawane są w terminie uniemożliwiającym organizatorom skuteczne odwołanie się do sądu - na kilka godzin przed rozpoczęciem zgromadzenia, w dniu wolnym od pracy. Nato-miast w dwóch przypadkach zarządzenie zakazujące przeprowadzenia zgromadze-nia wydane zostało w czasie jego trwazgromadze-nia”. Z informacji dostępnych na stronie BIP
168 postanowienie Sądu Okręgowego z 14 sierpnia 2017 r., sygn. akt XXV NS 129/17., postanowienie Sądu Apelacyjnego z 13 sierpnia 2017 r., sygn. akt VI Acz 1981/17
Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego wynika, że Wojewoda od dnia 8 maja 2017 r.
do dnia 10 marca 2018 r. wydał 37 zarządzeń zastępczych169.
W tym miejscu trzeba także zwrócić uwagę na korzystne dla uczestników zgro-madzeń publicznych organizowanych w trybie uproszczonym w tym samym miejscu i czasie co zgromadzenia cykliczne rozstrzygnięcia sądowe170, w szczególności na sprawę rozstrzygniętą uchwałą SN z dnia 28 marca 2018 r., III SZP 1/17, wydaną w składzie 7 sędziów (do której opinię przyjaciela sądu przedstawiła HFPCz171). Sąd Najwyższy rozstrzygnął dwa zagadnienia prawne dotyczące zgromadzeń cyklicznych:
tj., czy gmina może odwołać się od zarządzenia zastępczego wojewody o zakazie odbycia kontrmanifestacji podczas zgromadzenia cyklicznego oraz, czy po upływie terminu zgromadzenia rozpoznanie takiego odwołania staje się zbędne. Sąd Najwyż-szy orzekł, że gmina ma prawo odwołać się od zarządzenia zastępczego wojewody w sprawie kontrmanifestacji, a sąd może rozstrzygać odwołanie od zakazu wojewody także po zgromadzeniu.
Na marginesie wskazać należy również, że rozstrzygając sprawy dotyczące m.in.
zarzutu zakłócania zgromadzenia cyklicznego, Sąd Rejonowy dla Warszawy –Śród-mieście w Warszawie wskazał, że obwinieni korzystając ze swoich konstytucyjnie gwarantowanych praw, poprzez wznoszone okrzyki wyrażali swoje poglądy i nie można stwierdzić, iż w ten sposób „zakłócili porządek publiczny”. Sąd podważył także uznanie zgromadzeń cyklicznych organizowanych w Warszawie tzw. mie-sięcznic smoleńskich za zgromadzenia publiczne, o których mowa w ustawie – Prawo o zgromadzeniach. Sąd wskazał, że „teren zgromadzenia był w całości odgrodzony metalowymi barierkami. Powyższe uzasadnia stwierdzenie, że przedmiotowe zgrupo-wanie odbywało się na przestrzeni zamkniętej, zaś samo uczestnictwo w zgromadze-niu było limitowane”. Takie zgromadzenie, zdaniem sądu, nie miało zatem charakteru zgromadzenia publicznego w myśl art. 3 ust. 1 ustawy – Prawo o zgromadzeniach (zob. postanowienie z dnia 20 marca 2018 r. XI W 5003/17, wyrok z 7 marca 2018 r.
XI W 1957/17).
169 http://bip.mazowieckie.pl/contents/443/1/25 (stan na dzień 12 czerwca 2018 r.)
170 Np. postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie XXIV Wydział Cywilny z dnia 10 maja 2017 r., sygn. XXIV Ns 37/17, postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie XXIV Wydział Cywilny z dnia 10 maja 2017 r., sygn. XXIV Ns 38/17, postanowienie Sądu Okręgowego XXIV Wydział Cywilny z dnia 31 maja 2017, sygn. akt XXIV Ns 43/17, postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 2 czerwca 2017 r., I Acz 889/17, postanowienie Sądu Okręgowego XXIV Wydział Cywilny z dnia 11 listopada 2017, sygn.
akt XXIV Ns 97/17
171 zob. też działania Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w zakresie ochrony wolności zgromadzeń w Polsce, m.in. krytyczne stanowisko Komitetu Helsińskiego w Polsce dotyczące nowelizacji Prawa o zgromadzeniach, a także wyroku Trybunału Konstytucyjnego, udział w postępowaniach sądowych, które doprowadziły do wydania korzystnych rozstrzygnięć dla uczestników zgromadzeń publicznych organizo-wanych w trybie uproszczonym, w tym opinia przyjaciela sądu do sprawy przed SN o sygn. akt III SZP 1/17 (https://www.hfhr.pl/sad-okregowy-uchylil-zarzadzenie-wojewody-o-zakazie-organizacji-zgromadzenia/
https://www.hfhr.pl/hfpc-sklada-opinie-przyjaciela-sadu-w-sprawie-prawa-o-zgromadzeniach/)
W ocenie Rzecznika w celu przywrócenia porządku prawnego konieczne jest uchy-lenie przepisów dotyczących zgromadzeń cyklicznych wprowadzonych w 2016 r. do ustawy - Prawo o zgromadzeniach. Dlatego też Rzecznik poparł inicjatywę ustawo-dawczą Senackiej Komisji Ustawodawczej prowadzącą do nowelizacji Prawa o zgro-madzeniach w tym zakresie.