[VII.613.17.2017]
Rzecznik Praw Obywatelskich z urzędu podjął sprawę dotyczącą interwencji Poli-cji podczas manifestaPoli-cji, która odbyła się w dniu 7 grudnia 2017 r. w związku z pro-cedowaną w Sejmie RP nowelizacją Kodeksu wyborczego.
Jak wynikało z informacji ogólnodostępnych, podczas manifestacji doszło do zablokowania manifestacji przez policję. Jak wskazują media: „protest Obywateli RP przeciwko zmianom w ordynacji wyborczej zaczął się o godz. 19 przed Sejmem.
Zgromadzeni chcieli przejść na ulicę Nowogrodzką przed siedzibę PiS, jednak prze-marsz w rejonie ulicy Wilczej zablokowała policja”. Ponadto, jak wynikało z infor-macji prasowych, Policja nie pozwoliła rozejść się uczestnikom, spisywała uczestni-ków manifestacji (ostrzegano, że „jeżeli nie okaże dowodu osobistego, użyje środka bezpośredniego w postaci siły”). W wyniku interwencji Policji jedna z uczestniczek miała mieć połamane palce: „chcieliśmy się rozejść, policja nam nie pozwoliła. A teraz mówią »nie chcieliście wyjść, więc jesteście spisywani«, „jeden z nich [uczestników]
poinformował, że jedna z uczestniczek protestu ma złamane palce w wyniku policyj-nej interwencji”.
Powyższe działania Policji budziły wątpliwości z punktu widzenia ochrony kon-stytucyjnej wolności zgromadzeń publicznych.
[15 grudnia 2017 r.] Rzecznik występując do KSP przypomniał, że to na orga-nach państwa ciąży obowiązek realizacji wolności zgromadzeń. Tym samym unie-możliwienie uczestnikom przeprowadzenia pokojowej manifestacji (zablokowanie marszu), a zatem korzystania z tej wolności, budzi poważne zastrzeżenia. Ponadto Rzecznik wskazywał, że obowiązkiem Państwa jest podejmowanie rozsądnych i wła-ściwych środków, aby umożliwić zgodny z prawem pokojowy przebieg demonstracji.
W świetle informacji przedstawionych w prasie, wątpliwości Rzecznika budziła ade-kwatność podjętych przez Policję czynności z punktu widzenia standardów konstytu-cyjnych i międzynarodowych dotyczących zgromadzeń publicznych.
Rzecznik zwrócił się o przedstawienie szczegółowych informacji dotyczących działań Policji odnoszących się do wskazanych zdarzeń, w szczególności informacji dotyczących tego, jaka była przyczyna uniemożliwienia przebiegu marszu przez Poli-cję, czy i ewentualnie jakie zarzuty postawiono uczestnikom manifestacji, a także ilu osobom postawiono zarzuty.
[12 stycznia 2018 r.] W odpowiedzi KSP poinformował, że w dniu 7 grudnia 2017 r. na terenie dzielnicy Śródmieście odbyło się, m.in. zgromadzenie zwołane w trybie zwykłym przez Komitet Obrony Demokracji przy ul. Matejki (na odcinku od
Al. Ujazdowskich do ul. Wiejskiej oraz ul. Wiejskiej do skrzyżowania z ul. Maszyń-skiego) w Warszawie (…) manifestacja miała przebiegać od godz. 10:00 dnia 5 grud-nia 2017 r. do godz. 23:00 dgrud-nia 7 grudgrud-nia 2017 r., pod hasłem „Protest przeciwko ustawom dotyczącym KRS i SN” z planowanym udziałem 3000 osób. W zgłoszeniu nie było informacji o przemarszu jego uczestników. Wynikało z niego natomiast, że uczestnicy manifestować będą tylko w rejonie, w którym ruch uliczny został uprzed-nio wyłączony”. Komendant podkreślał, że „w przypadku ewentualnego planowanego przemarszu zgłaszający winien każdorazowo o tym fakcie poinformować w zgłosze-niu, gdyż charakter zgromadzenia zarejestrowanego w trybie uproszczonym lub zgro-madzenia spontanicznego, nie może powodować istotnego zagrożenia bezpieczeństwa lub porządku w ruchu drogowym na drogach publicznych. Istotnym jest również, iż powód dla którego zapowiedziano wyrażenie stanowiska przez uczestników manife-stacji, nie był związany z wydarzeniem sfery publicznej o charakterze nagłym”.
Jak wyjaśniano, „Organizator zakończył zgromadzenie ok. godz. 20:00, lecz o godz. 19.55 jego uczestnicy rozpoczęli przemarsz ul. Matejki, a następnie Al. Ujaz-dowskimi i dalej w ul. Piękną. W trakcie przemarszu uczestnicy trzymali transparenty o treści „ zatrzymać dyktaturę”, „ idziemy po prawo i sprawiedliwość” oraz dwie flagi RP. Przez cały ten czas osoby szły pasami ruchu mijanych ulic, pomimo odby-wającego się w tym czasie ruchu kołowego, tym samym stwarzając swoim zacho-waniem bezpośrednie zagrożenie w ruchu, zmuszając kierowców do zatrzymywania prowadzonych przez nich samochodów. Z tego powodu do osób biorących udział w przemarszu, wielokrotnie kierowano przez megafony komunikaty wzywające do zejścia z jezdni na chodnik. Uczestnicy nie reagowali na te wezwania, dlatego przy skrzyżowaniu ul. Pięknej z ul. Mokotowską policjanci ustawiając się w kordon, podjęli próbę skierowania wymienionych osób na chodniki, które skręciły w lewo w ul. Mokotowską w kierunku PI. Zbawiciela. W związku z powyższym na ul. Mokotowskiej policjanci ponownie próbowali skierować idące osoby na chodnik, zmierzając do powstrzymania przemarszu pasami jezdni. Podobnie jak poprzednio, uczestnicy na widok policjantów zawrócili – tym razem na ul. Mokotowskiej, skrę-cając w prawo w ul. Chopina, następnie w lewo w ul. Calinescu, po czym w lewo w ul. Piękną w kierunku PI. Konstytucji. Na ul. Pięknej przy Pl. Konstytucji funk-cjonariusze biorący udział w zabezpieczeniu, dążąc do powstrzymania osób prze-mieszczających się całą szerokością jezdni, ponownie podjęli próbę skierowania ich na chodnik. Osoby widząc policjantów ustawiających się w kordon wybiegli na ul. Marszałkowską, gdzie odbywał się normalny ruch kołowy i omijając funkcjo-nariuszy skręcili w lewo, w ul. Wilczą. Tam po ponownym wystawieniu kordonu przy skrzyżowaniu ul. Wilczej i Poznańskiej oraz ul. Marszałkowskiej i Wilczej został powstrzymany dalszy przemarsz ww. grupy ulicami Warszawy. Podkreślenia
Opis spraw dotyczących zgromadzeń publicznych odbywanych w latach 2016-2018
wymaga to, że do tego momentu, przez cały czas przemarszu kierowane były do osób komunikaty przez urządzenia nagłaśniające wzywające do zejścia na chodnik i nie stwarzania zagrożenia w ruchu drogowym. Następnie funkcjonariusze przez megafony poinformowali uczestników, że w związku z naruszeniem przez nich art i . 90 kw zostaną wylegitymowani bezpośrednio po tym zwolnieni z miejsca czynności.
Przed przystąpieniem do legitymowania policjanci skierowali komunikaty do uczest-ników posiadających immunitety, prosząc o opuszczenie przez nich miejsca czynno-ści. Po zakończeniu legitymowania na uczestników nałożono MKK w wysokości po 100 PLN. 14 osób przyjęło mandat, zaś 102 osoby korzystając z prawa do odmowy jego przyjęcia, zostały poinformowane o dalszej procedurze, tj. skierowaniu wobec nich wniosków o ukaranie do Sądu. Wobec 3 osób zastosowano pouczenie o konse-kwencjach wynikających z popełnienia wykroczenia opisanego w art. 90 kw. Pod-kreślenia wymaga także to, że osoby legitymowane pozostawały w dyspozycji funk-cjonariuszy Policji tylko przez czas konieczny na skuteczną realizację opisanych czynności służbowych z ich udziałem”.
Odnosząc się do wiadomości dotyczącej uszkodzenia ciała uczestnika opisywa-nego zgromadzenia Komendant wskazał, że „ok. godz. 20:20 policjanci wezwali kartkę pogotowia do NN kobiety, która na ul. Wilczej 46 przewróciła się z powodu niezachowania ostrożności. Kobieta sygnalizowała ból nogi oraz uskarżała się na ból głowy. Przybyły na miejsce lekarz karetki pogotowia zadecydował o zabraniu ww.
do szpitala (brak jest informacji na temat wyników hospitalizacji). Zawiadamiam, że nie odnotowano informacji o innych przypadkach związanych z uszkodzeniem ciała demonstrujących osób, jak również w KRP Warszawa I nie jest prowadzone w tym zakresie postępowanie”.
Ponadto Komendant poinformował, że po zakończeniu ok. godz. 23:00 czynności legitymowania osób, przy ul. Wilczej grupa ok. 50 osób idąc chodnikami przeszła ponownie pod Sejm RP, uszkadzając płotki odgradzające teren Sejmu RP od ulicy Wiejskiej. Wówczas policjanci biorący udział w tym zabezpieczeniu wzmocnili kor-don uniemożliwiając agresywnym osobom wtargnięcie na teren Sejmu RP. W trakcie tych czynności doszło do naruszenia nietykalności cielesnej policjanta OPP. W tym zakresie przeprowadzono czynności w KRP Warszawa I (l.dz. KRP-PZ-7522/17), wniosek o zajęcie stanowiska, co do dalszego toku postępowania został przekazany do Prokuratury Rejonowej Warszawa Śródmieście (sygn. akt PR 2Ds. 1601.2017.
EŁ). Natomiast w zakresie uszkodzonych płotów zostało zainicjowane postępowanie przygotowawcze (l.dz. KRP-D-V-6159/17) pod nadzorem Prokuratury Rejonowej Warszawa Śródmieście o czyn z art. 288§1 kk na szkodę Komendy Stołecznej Policji (sygn. akt PR 2 Ds. 1617.2017.HL).
[21 czerwca 2018 r.] Rzecznik zwrócił się o aktualne informacje na temat postę-powań, które toczą się w sprawie oraz o dodatkowe wyjaśnienia. W świetle przed-stawionych w odpowiedzi okoliczności wątpliwości budziło bowiem to, że policja nie uznała przemarszu za zgromadzenie spontaniczne. Okoliczność, czy demonstra-cja zapewni natychmiastową reakcję na pewne zdarzenie (polityczne), powinna być bowiem rozpatrywana „w kontekście rozwoju i pobudzenia debaty publicznej oraz możliwości szybkiej dezaktualizacji informacji” (zob. A. Bodnar, M. Ziółkowski, Zgromadzenia spontaniczne, PiP 2008, z. 5, s. 40). Jednocześnie należy wskazać, że w przypadku zgromadzenia spontanicznego policja, ma możliwość rozwiązania zgro-madzenia na podstawie art. 28 ustawy – Prawo o zgrozgro-madzeniach, m.in. w sytuacji gdy powoduje ono istotne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego na drogach publicznych. Należy jednak pamiętać, że rozproszenie, czy rozwiązanie zgromadzenia należy traktować jako środek wyjątkowy i ostateczny, który może być zastosowany w sytuacji gdy zgromadzenie traci pokojowy charakter.
Ponadto w niniejszej sprawie wątpliwości budzi adekwatność działań policji bio-rąc pod uwagę okoliczność, że doszło do rozwiązania zgromadzenia i rozchodzenia się uczestników właśnie co rozwiązanego zgromadzenia. Należy przy tym przy-pomnieć, że przetrzymywanie uczestników pokojowych manifestacji (stosowanie techniki „trzymania w kotle”) przez policję potencjalnie narusza prawa tych osób do wolności i swobody przemieszczania się. Ten środek powinien być stosowany tylko wówczas gdy występuje paląca potrzeba zapobieżenia wystąpieniu poważnych obra-żeń lub szkód153.
153 Austin i inni przeciwko Wielkiej Brytanii - orzeczenie z 15 marca 2012r., Wielka Izba, skargi nr 39692/09, 40713/09 i 41008/09
Opis spraw dotyczących zgromadzeń publicznych odbywanych w latach 2016-2018