[VII.613.9.2017]
W związku z informacjami prasowymi Rzecznik Praw Obywatelskich z urzędu podjął sprawę dotyczącą interwencji Policji, do której doszło podczas zgromadzenia spontanicznego odbywanego w dniu 24 lipca 2017 r. przed siedzibą partii „Prawo i Sprawiedliwość” przy ulicy Nowogrodzkiej w Warszawie. Jak wskazywały media, Policja usuwała uczestników manifestacji z miejsca, w którym odbywało się zgroma-dzenie spontaniczne. Z informacji prasowych wynikało, że „po około godzinie trwa-nia pikiety policja wezwała zebranych do rozejścia się. Wtedy protestujący usiedli na trawniku przy siedzibie partii. Policja rozpoczęła akcję usunięcia ich. Policjanci z użyciem siły fizycznej wynoszą kolejne osoby” . Z informacji prasowych wynika ponadto, że Policja uznała, że manifestujący „używając megafonów zakłócili porzą-dek publiczny i zastosowała art. 51 Koporzą-deksu wykroczeń”. Policjanci zarekwirowali także sprzęt nagłaśniający.
W ocenie Rzecznika, powyższe działania Policji, które uniemożliwiały odbycie pokojowej manifestacji, budziły wątpliwości z punktu widzenia wolności zgroma-dzeń zagwarantowanej w art. 57 Konstytucji RP. Policja nie może bowiem podejmo-wać czynności uniemożliwiających pokojowo manifestującym korzystanie ze swojej wolności (np. usuwania z miejsca odbywanego zgromadzenia) w sytuacjach innych, niż te które przewiduje u.p.o.z., w tym przypadku art. 28 u.p.o.z.
[10 sierpnia 2018] Rzecznik zwrócił się do Komendanta Stołecznego Policji z prośbą o udzielenie wyjaśnień w niniejszej sprawie, w szczególności o poinformo-wanie o przesłankach decydujących o konieczności zastosowania podjętych przez Policję środków działania.
[11 września 2017 r.] KSP poinformował, że podjęte przez Policję czynności sta-nowiły reakcję Policji na zawiadomienie o popełnieniu wykroczenia oraz zmierzały do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jak wskazywał „zgłaszający zawiadomił, że uczestniczący w zgromadzeniu spontanicznym członkowie organi-zacji „Obywatele RP” zakłócali spokój oraz porządek publiczny, poprzez używanie sprzętu nagłaśniającego o dużej mocy, hałasowali, wydawali okrzyki oraz utrudniali dojazd na teren siedziby partii jej członkom. Osoby biorące udział w zgromadze-niu wielokrotnie były wzywane przez umundurowanych funkcjonariuszy Policji do zachowania zgodnego z prawem, jednak nie podporządkowywały się wydawanym poleceniom. W związku z tym na polecenie Komendanta Rejonowego Policji War-szawa III policjanci przystąpili do ich legitymowania, a następnie wręczyli wezwania do stawiennictwa w KRP Warszawa III w charakterze osób, co do których istnieje
uzasadniona podstawa do sporządzenia wniosku o ukaranie za popełnienie wykrocze-nia z art. 51 § 1 KW. W trakcie prowadzonych czynności dokonano również proceso-wego zabezpieczenia sprzętu nagłaśniającego w postaci czterech tub, głośnika, mega-fonu oraz statywu, który używany był przez osoby zakłócające porządek publiczny.
Po zakończeniu legitymowania osoby wróciły do zgromadzenia, w którym dalej uczestniczyły”. Dodatkowo Komendant wskazywał, że w trakcie podejmowanych czynności „policjanci nie zatrzymali żadnego z uczestników zgromadzenia - legi-tymowane osoby, z uwagi na panujący hałas, były jedynie odprowadzane z miejsca zgromadzenia w okolice stojących w odległości około 20 metrów radiowozów, gdzie wykonano czynności z ich udziałem. W trakcie tych czynności umożliwiono osobi-sty kontakt osób legitymowanych z przybyłymi na miejsce adwokatami, informując ich, że osoby nie zostały zatrzymane, a jedynie przeprowadzane są czynności zwią-zane z ujawnionym wykroczeniem. Jak wskazano wyżej, po wykonaniu przez poli-cjantów czynności służbowych, wylegitymowane osoby kontynuowały swój udział w zgromadzeniu”. Odnosząc się do zatrzymanego sprzętu, wyjaśniono, że czynności zatrzymania były zatwierdzone w dniu 31 lipca 2017 roku przez asesora Prokuratury Rejonowej Warszawa Ochota, uznane zostały za zasadne i przeprowadzone w spo-sób prawidłowy oraz zgodny z przepisami określonymi w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia (Kpw).
Ponadto Komendant poinformował, że wszystkie osoby (dwanaście), które ode-brały wówczas wezwanie skorzystały z przysługujących im uprawnień i na podstawie art. 54 § 6 Kpw odmówiły składania wyjaśnień. Ponadto wskazano, że „w dniach 28 lipca - 1 sierpnia 2017 roku do Komendy Rejonowej Policji Warszawa III wpły-nęło łącznie 11 zażaleń na zatrzymanie osób, w stosunku do których policjanci wyko-nywali czynności w dniu 24 lipca 2017 roku przy ulicy Nowogrodzkiej w Warszawie.
Wszystkie zażalenia przekazano zgodnie z właściwością do Sądu Rejonowego dla m.
st. Warszawy celem rozpatrzenia. Dodatkowo w dniu 16 sierpnia 2017 roku skiero-wano do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy V Wydziału Karnego 10 wniosków o ukaranie, wobec sprawców wykroczenia z art. 51 § 1 kw., wraz z zatrzymanymi urządzeniami nagłaśniającymi. Wobec braku możliwości ustalenia właściciela tych przedmiotów, decyzję o sposobie postępowania z zabezpieczonym sprzętem podej-mie Sąd. Ponadto w stosunku do 2 osób uczestniczących w manifestacji, które dopu-ściły się wykroczenia polegającego na tamowaniu i utrudnianiu ruchu, prowadzone jest postępowanie w sprawie o wykroczenie z art. 90 Kodeksu Wykroczeń”.
[1 października 2017 r.] Rzecznik Praw Obywatelskich odniósł się do pisma KSP zauważając, że w niniejszej sprawie pomimo tego, że Policja nie kwestionowała poko-jowego charakteru przedmiotowego zgromadzenia, podjęła interwencję wobec osób uczestniczących w tym zgromadzeniu i zarzuciła im zakłócanie spokoju i porządku
Opis spraw dotyczących zgromadzeń publicznych odbywanych w latach 2016-2018
publicznego, a także zabezpieczyła sprzęt nagłaśniający, którego używali protestu-jący. Rzecznik podkreślał, że istotą wolności zgromadzeń jest publiczne wyrażanie swoich poglądów. Wątpliwości budziło zatem podjęcie interwencji przez Policję, jedynie z powodu wyrażanie swoich poglądów, w formie okrzyków, przez uczestni-ków manifestacji, w sytuacji gdy takie zachowanie uczestniuczestni-ków zgromadzenia miało charakter pokojowego manifestowania.
Rzecznik przypominał, że pokojowego lub spokojnego charakteru debaty nie należy łączyć z ekspresywnością czy kontrowersyjnością. Zgromadzenia zachowują swój pokojowy charakter, nawet jeżeli wywołują kontrowersje lub drażnią, a nawet gdy obrażają osoby przeciwne ideom głoszonym przez zgromadzających się. Nie można też domniemywać agresywności czy chęci zakłócenia porządku publicz-nego, jeżeli uczestnicy zgromadzenia nie stosują przemocy i nie są uzbrojeni. Każde pokojowe zgromadzenie publiczne podlega bowiem ochronie konstytucyjnej. Istotą wolności zgromadzeń jest bowiem pozostawienie każdemu możliwości swobodnego określenia kwestii, której będzie dotyczyło zgromadzenie, jak również wyboru jego czasu i miejsca. Chodzi tu zatem o swobodę decydowania jednostki o tym, w jakiej sprawie, gdzie i kiedy będzie się publicznie wypowiadać. Ponadto Rzecznik wska-zał, że władze publiczne mają prawo do ingerowania w wolność zgromadzeń jedy-nie w sytuacji wystąpienia rzeczywistego i potwierdzonego jedy-niebezpieczeństwa dla porządku publicznego. Wówczas Policja ma możliwość nawet rozwiązania zgro-madzenia, w oparciu o przesłanki wskazane w ustawie – prawo o zgromadzeniach.
Tymczasem z okoliczności przedstawionych w piśmie wynika, że interwencja policji związana była z zawiadomieniem o popełnieniu wykroczenia, a nie rzeczywistym niebezpieczeństwem dla porządku publicznego.
Rzecznik przypomniał również, że konstytucyjnie dopuszczalne ograniczenia wol-ności zgromadzeń nie zawierają w sobie możliwości stosowania przez organy władzy publicznej wobec osób zachowujących się pokojowo, środków represyjnych po odby-ciu zgromadzenia. Tymczasem w nadesłanym piśmie poinformowano, że w wyniku podjętych przez Policję czynności skierowano do Sądu „10 wniosków o ukaranie wobec sprawców wykroczenia z art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń. (…) Ponadto w sto-sunku do 2 osób uczestniczących w manifestacji, które dopuściły się wykroczenia polegającego na tamowaniu i utrudnianiu ruchu, prowadzone jest postępowanie w sprawie o wykroczenie z art. 90 Kodeksu Wykroczeń”. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich podjęte czynności i zastosowane przez Policję sankcje mogą tworzyć w społeczeństwie efekt mrożący i powodować obawę obywateli przed korzystaniem z wolności zgromadzeń publicznych, powstrzymując bądź zniechęcając do udziału w innych manifestacjach stanowiących realizację konstytucyjnych praw i wolności.
[8 listopada 2017 r.] Rzecznik wystąpił do KGP – podsumowując wszystkie sprawy RPO w sprawie zgromadzeń – w tym także odnosząc się do stanowisk KSP w sprawie zgromadzenia odbywanego na ul. Nowogrodzkiej.
Rzecznik wskazywał, że niepokojące jest to, że podejmując czynności wobec uczestników pokojowych zgromadzeń Policja reagowała w sytuacjach wyrażania przez uczestników swoich poglądów w formie okrzyków, a także rekwirowała sprzęt nagłaśniający protestujących zarzucając przy tym naruszenie art. 51 k.w. Rzecznik przypomniał swoje wypowiedzi w dotychczasowej korespondencji z KSP zwracając uwagę, że istotą wolności zgromadzeń jest publiczne wyrażanie swoich poglądów.
Rzecznik wskazywał także – co wynika z wyroku ETPCz w sprawie Fáber p. Węgrom (wyrok z 24 lipca 2012 r., skarga nr 40721/08), którym ETPCz rozpoznał skargę uczestnika zgromadzenia publicznego ukaranego grzywną za rozwinięcie w pobliżu miejsca demonstracji przeciwko rasizmowi i nienawiści historycznie kontrowersyjnej flagi z pasami Arpadów – że przy ocenie zasadności ingerencji władz istotne jest, ze względu na zasadę proporcjonalności, zachowanie równowagi między wymaga-niami związanymi z celami wymienionymi w art. 11 ust. 2 Konwencji, a wolnością wypowiedzi, np. w postaci słów, gestów albo nawet milczenia, przez osoby zebrane na ulicach lub w innych miejscach publicznych. Wolność oznacza zatem zakaz stoso-wania środków represyjnych przez organy władzy publicznej wobec zachowujących się pokojowo uczestników demonstracji. Uczestnicy zgromadzenia mogą natomiast ponosić odpowiedzialność za własne niezgodne z prawem działania, akty agresji lub przemocy.
[11 grudnia 2017] KGP nie odniósł się do przedstawionego problemu wskazując ogólnie w odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika, że „analiza stanowisk opracowa-nych przez Komendanta Stołecznego Policji, w świetle powyższych rozważań, nie budzi wątpliwości co do podstaw prawnych i przyjętej metodyki działania przez pod-ległych im policjantów. W przypadku Pana odmiennego stanowiska w przedmioto-wej sprawie, podmiotem właściwym do oceny prawno-karnej działań podjętych przez funkcjonariuszy Policji może być właściwy organ Prokuratury”.
[Więcej na temat wystąpienia RPO i odpowiedzi KGP w sprawie dot. Puszczy Białowieskiej (nr VII.613.4.2017 (pkt3)]
[Zob. też sprawę nr VII.613.4.2018, w której Rzecznik skierował również wystą-pienie do Komendanta Głównego Policji wskazując, że interpretacja przepisów kodeksu wykroczeń stosowanych przez policję wobec pokojowo manifestujących nie uwzględnia istoty wolności zgromadzeń i wolności wypowiedzi].
Opis spraw dotyczących zgromadzeń publicznych odbywanych w latach 2016-2018